Stan realizacji obietnicy aktualny na dzień 28 września 2023 roku.

Cyber Poland 2025 

Program Polski Ład to ogłoszony przez Zjednoczoną Prawicę w maju 2021 roku plan odbudowy polskiej gospodarki po pandemii. Jednym z obszarów, który miał przyczynić się do poprawy naszej sytuacji ekonomicznej, była szeroko pojęta cyfryzacja. Wszystko to pod szyldem Cyber Poland 2025.

Poza obietnicami stworzenia Satelitarnego Systemu Obserwacji Ziemi i objęcia wszystkich miast siecią 5G, które opiszemy w innych analizach, PiS obiecał inwestycje w informatyzację wymiaru sprawiedliwości (s. 114). Środki przeznaczone na ten cel miały zaowocować sprawną komunikacją między stronami postępowań i szybką realizacją zadań wymiaru sprawiedliwości.

Kontrola NIK – projekty informatyczne w wymiarze sprawiedliwości

Stan cyfryzacji polskiego sądownictwa dobrze opisała Najwyższa Izba Kontroli (NIK) w wynikach kontroli, opublikowanych na początku 2021 roku. NIK sprawdzał, czy projekty informatyczne realizowane w latach 2016–2020 rzeczywiście usprawniły funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Chodzi o:

• system teleinformatyczny wspomagający Elektroniczne Postępowanie Upominawcze (EPU),
• protokół elektroniczny w sądach powszechnych – sprawy cywilne i wykroczeniowe (E-protokół),
• Elektroniczne Potwierdzenie Odbioru (EPO),
• System Losowego Przydziału Spraw (SLPS).

Elektroniczne Postępowanie Upominawcze to system usprawniający wystawianie nakazów zapłaty w sprawach cywilnych, z kolei E-protokół to nagranie przebiegu posiedzenia sądowego w sprawach cywilnych i wykroczeniowych, zastępujące protokoły papierowe. 

Potwierdzenia odbioru dokumentów, wysyłanych do sądów w sprawach cywilnych i karnych, także wystawiano na papierze, aż do wprowadzenia Elektronicznego Potwierdzenia Odbioru. Natomiast System Losowego Przydziału Spraw ma z kolei służyć losowaniu składów sędziowskich w sprawach karnych.

NIK pozytywnie ocenił tylko jeden projekt

Wszystkie te projekty, poza SLPS, zainicjowano jeszcze w okresie rządów PO-PSL (EPU, E-protokół, EPO (1), EPO (2), SLPS). W większości przypadków zadaniem Zjednoczonej Prawicy było więc dalsze wdrażanie i usprawnianie tych rozwiązań.

W opinii kontrolerów EPU, E-protokół i EPO osiągnęły zasadnicze cele. Z wdrożeniem SLPS wciąż występowały problemy. Jednocześnie żadne tych z rozwiązań nie zostało wprowadzone w sposób planowy i zorganizowany. Co więcej, Ministerstwo Sprawiedliwości nie prowadziło analiz wpływu tych rozwiązań na poprawę funkcjonowania sądownictwa. Dlatego NIK pozytywnie oceniło jedynie projekt EPO.

Ministerstwo ogłasza „rewolucję cyfrową w sądach”

Po okresie niezorganizowanego wdrażania rozwiązań własnych i pozostawionych przez poprzedników Ministerstwo Sprawiedliwości ponad rok temu ogłosiło, że trwa prawdziwa „rewolucja cyfrowa w sądach”. Jak wyjaśniali Sebastian Kaleta i Michał Woś, „ponad 1/3 postępowań jest dziś prowadzonych wyłącznie online”.

O wyjaśnienie, co dokładnie składa się na tę 1/3 postępowań, poprosiliśmy ministerstwo. Z uzyskanej odpowiedzi wynika, że chodzi o:

• wysyłanie Elektronicznych Postępowań Upominawczych,
• rejestrowanie i zmianę spółek w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS),
• wpisy do ksiąg wieczystych,
• upadłości i restrukturyzacje prowadzone w Krajowym Rejestrze Zadłużenia (KRZ).

W 2021 roku załatwiono blisko 14,5 mln takich spraw, z czego prawie 4,5 mln załatwiono elektronicznie. Najczęściej były to wpisy do ksiąg wieczystych (54,2 proc.) i wysłane Elektroniczne Postępowania Upominawcze (43,8 proc.). W Krajowym Rejestrze Zadłużenia, wdrożonym dopiero w grudniu 2021 roku, załatwiono 10 spraw. Cała reszta postępowań, czyli nieco ponad 2 proc., dotyczyła Krajowego Rejestru Sądowego.

Udział spraw załatwianych elektronicznie wzrósł z poziomu 16,7 proc. w 2015 roku do 28,7 proc. w 2020 roku. W ciągu roku udało się osiągnąć wynik o 2 punkty procentowe wyższy.

Rozwiązania przyjęte po ogłoszeniu Polskiego Ładu

Z czterech rozwiązań, wymienionych w odpowiedzi Ministerstwa Sprawiedliwości, jedynie Krajowy Rejestr Zadłużonych to rozwiązanie, które weszło w życie po ogłoszeniu programu Nowy Ład. Wpisy do ksiąg wieczystych można załatwiać elektronicznie od 2016 roku. Elektroniczna rejestracja spółek jest możliwa od 2012 roku, a Elektroniczne Postępowania Upominawcze weszły w życie w roku 2010.

Z kolei 28 maja 2021 roku, czyli tuż po ogłoszeniu Polskiego Ładu, Sejm uchwalił ustawę, która w obliczu pandemii wprowadziła zdalne prowadzenie spraw cywilnych jako podstawowy ich tryb. Sprawa może się odbyć stacjonarnie dopiero wtedy, gdy sąd uzna to za konieczne. Ustawa stworzyła również ramy prawne dla e-licytacji komorniczych.

„Sąd w smartfonie”, czyli kolejne planowane zmiany

Podczas konferencji w maju 2022 roku ze strony wiceministrów Kalety i Wosia padły zapowiedzi nowych projektów realizujących obietnicę informatyzacji sądownictwa. Wśród nich możemy wskazać m.in.:

• pełną informatyzację procesu karnego,
• zdalny dostęp sądów do informacji z rejestrów i ewidencji państwowych,
• sądowe usługi online dostępne w jednym miejscu w smartfonie.

Od grudnia 2021 roku we wszystkich prokuraturach działa system PROK-SYS, przeznaczony m.in. do digitalizacji akt w sprawach karnych. Pod koniec 2021 roku powołano także zespół do spraw dalszej informatyzacji procesu karnego.

Odpowiednia ustawa jest na etapie prac rządowych od kwietnia 2022 roku. Przewidziana w niej centralizacja kompetencji do przeprowadzania cyfryzacji w rękach ministra budzi jednak obawy Rzecznika Praw Obywatelskich, chociażby w zakresie ochrony danych osobowych.

Cyfryzacja sądownictwa trwa

Przytoczone wyżej przykłady działań Ministerstwa Sprawiedliwości w zakresie cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości dostatecznie dowodzą, że złożona obietnica jest stopniowo realizowana. Niektóre z rozwiązań uznane za obowiązkowe standardy, jak np. zdalne prowadzenie spraw cywilnych czy elektroniczna rejestracja spółek, weszły w życie po ogłoszeniu Polskiego Ładu.

Ramy prawne umożliwiające dalszą informatyzację sądów przeszły etap opiniowania i trafiły w marcu 2023 roku do Komitetu Rady Ministrów do Spraw Cyfryzacji. Nie wiemy jeszcze, czy mimo zastrzeżeń Rzecznika Praw Obywatelskich, uda się je uchwalić i wprowadzić w życie.

Nazwa Cyber Poland 2025 sugeruje, że pełna cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości czeka nas dopiero za niecałe 2 lata. Nie oczekiwaliśmy więc, że złożona obietnica zostanie już teraz w pełni zrealizowana. Widząc jednocześnie podjęte działania, obietnicy cyfryzacji sądownictwa, jak i fakt, że rząd w programie obiecał jedynie dalsze inwestowanie w ten cel – zgodnie z naszą metodologią – przyznajemy ocenę „zrealizowana”.