Ustawa obecnie regulująca obywatelską inicjatywę ustawodawczą, czyli procedurę składania projektów ustaw przez obywateli, zakłada jedynie zebranie przynajmniej 100 000 podpisów. W żaden sposób nie odwołuje się ona do 1% osób uprawnionych do głosowania ani do liczby czytań w Sejmie. Oznacza to, że niezależnie od ilości złożonych podpisów ustawa może być odrzucona już w pierwszym czytaniu, tak jak stało się to m.in. w wypadku tzw. ustawy antyaborcyjnej w styczniu 2018 roku.

1 grudnia 2015 roku do Sejmu wpłynął projekt posłów i posłanek PiS uchwały w sprawie zmiany Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 64). Jednym z celów tej uchwały było dodanie do art. 39 Regulaminu ustępu 2a uniemożliwiającego zgłoszenie wniosku o odrzucenie obywatelskiego projektu ustawy w trakcie pierwszego czytania. Projekt ten, po skierowaniu do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu, został wycofany 8 grudnia 2015 roku. Tego samego dnia poselski projekt wpłynął do Sejmu ponownie, niezmieniony w kwestii obywatelskich inicjatyw ustawodawczych (druk nr 83). 9 grudnia został skierowany do pierwszego czytania w komisjach.Proces legislacyjny tego projektu uchwały wciąż nie został zakończony.

Ze strony Prezydenta Andrzeja Dudy do tej pory nie wpłynął żaden projekt ustawy zmieniającej aktualne zasady i procedury. Ponadto, prace nad taką ustawą nie zostały nigdzie ogłoszone.

Inicjatywa obywatelska obecnie

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje grupie 100 tys. obywateli, którzy posiadają czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu. Kwestia ta jest bardziej szczegółowo uregulowana w ustawie z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli. Zgodnie z przytoczonym aktem prawnym wspomniany wniosek może zostać złożony w każdej sprawie nie zastrzeżonej na wyłączność przez ustawę zasadniczą dla innych podmiotów (obywatele nie mogą wnieść więc inicjatywy ws. budżetu oraz zmiany Konstytucji).

Za wszelkie czynności związane z przygotowaniem projektu ustawy, jego rozpowszechnianiem, kampanią promocyjną, a także organizacją zbierania podpisów obywateli popierających projekt odpowiedzialność, ponosi komitet inicjatywy ustawodawczej. Składa się on z 15 obywateli polskich posiadających prawo wybierania do Sejmu. Komitet zyskuje osobowość prawną, z chwilą przyjęcia przez Marszałka Sejmu zawiadomienia o utworzeniu komitetu z podpisem 1000 osób.

Po zebraniu 1000 podpisów pełnomocnik komitetu zawiadamia Marszałka Sejmu o tym fakcie. Marszałek dokonuje weryfikacji projektu ustawy wraz z załączonymi podpisami i w ciągu 14 dni od jego doręczenia postanawia o przyjęciu zawiadomienia (jeżeli zostały spełnione procedury formalne).

Następnie obywatele mają 3 miesiące na zebranie pozostałych 99 900 podpisów (poprzednie 1 tys. podpisów wlicza się do ogólnej sumy 100 tys.) i przekazanie projektu ustawy później niż 3 miesiące od daty postanowienia Marszałka Sejmu o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu.

Należy również pamiętać, iż projekty obywatelskie nie podlegają zasadzie dyskontynuacji.

Inicjatywa Obywatelska w praktyce

Sejm VIII kadencji rozpatrywał 25 inicjatyw obywatelskich. 19 projektów ustaw zostało odrzucone po pierwszym czytaniu lub trafiało do sejmowych komisji, gdzie zostały zamrożone. Jedynie dwa projekty, które wyszły z rąk obywateli finalnie wdrożono w życie. To ustawa z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni oraz ustawa z dnia 11 maja 2017 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz niektórych innych ustaw. Również dwie ustawy izba niższa polskiego parlamentu odrzuciła w drugim czytaniu. Dwukrotnie mieliśmy także do czynienia z wycofaniem projektu przez wnioskodawcę.

Sejm IX kadencji zajmował się jak dotychczas 12 projektami aktów ustawodawczych, które zostały złożone przez obywateli. 11 z tych projektów był rozpatrywane, gdyż  postępowanie ustawodawcze nie uległo zakończeniu w trakcie kadencji Sejmu, w której te projekty do niego wpłynęły. Żadna z inicjatyw obywatelskich nie zyskała poparcia wśród parlamentarzystów. Wszystkie projekty znajdują się aktualnie w komisjach sejmowych.