Kontekst wypowiedzi

Paulina Matysiak to posłanka wybrana do sejmu w 2019 roku z listy Sojuszu Lewicy Demokratycznej w okręgu sieradzkim. Jest członkinią Zarządu Krajowego Lewicy Razem. W sejmie zasiada m.in. w Komisji Polityki Senioralnej, w której od lutego 2020 roku pełni funkcję zastępcy przewodniczącego.

14 kwietnia, podczas obrad 28. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, posłowie debatowali m.in. nad reformą emerytalną. Wypowiedź Pauliny Matysiak padła w dyskusji nad sprawozdaniem Komisji Finansów Publicznych i Komisji Polityki Społecznej i Rodziny o rządowym projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z przeniesieniem środków z otwartych funduszy emerytalnych na indywidualne konta emerytalne.

Przedstawicielka klubu Lewicy wypowiadała się przeciwko projektowi, który – jej zdaniem – nie poprawi losu emerytów.

Granice zasięgu ubóstwa

Nie pierwszy raz w Demagogu sprawdzamy wypowiedź polityka na temat ubóstwa w Polsce. Przed miesiącem weryfikowaliśmy wypowiedź Michała Wosia, który stwierdził, że rząd PiS „zlikwidował ubóstwo wśród dzieci”. Ta wypowiedź okazała się fałszywa.

Warto przypomnieć, że dane dotyczące ubóstwa finansowego Polaków są zbierane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), który posługuje się trzema granicami zasięgu ubóstwa: ubóstwo skrajne, ubóstwo relatywne oraz ubóstwo ustawowe.

Wskaźnik zasięgu ubóstwa skrajnego (stopa ubóstwa skrajnego) wskazuje na odsetek osób w gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) jest niższy niż granica ubóstwa skrajnego (minimum egzystencji). Ubóstwo skrajne określa GUS na podstawie minimum egzystencji, które jest szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS). Konsumpcja poniżej tego poziomu zagraża życiu i rozwojowi psychofizycznemu człowieka.

Ubóstwo relatywne jest określane na podstawie przeciętnych miesięcznych wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) polskich gospodarstw domowych. Gospodarstwa domowe, których wydatki wynoszą mniej niż 50 proc. wydatków przeciętnych, są uznawana za żyjące w ubóstwie relatywnym.

Z kolei ubóstwo ustawowe jest wyznaczane przez odsetek osób w gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) był niższy niż tzw. ustawowa granica ubóstwa. Granica ta jest wyznaczana na podstawie kryteriów dochodowych, które zgodnie z obowiązującą ustawą o pomocy społecznej uprawniają do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego wypłacanego przez ośrodek pomocy społecznej.

Ubóstwo seniorów w Polsce

Najnowsze dane na temat ubóstwa seniorów znajdziemy w opublikowanym 30 czerwca 2020 roku raporcie „Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2019 roku”. GUS porównuje w nim, jaki był poziom ubóstwa w latach 2016-2019 wśród grupy Polaków w wieku 65 i więcej lat. Posiłkując się danymi GUS na temat struktury ludności w Polsce, można także oszacować liczbę osób, w wieku 65 i więcej lat, żyjących w ubóstwie.

Wskaźnik zasięgu ubóstwa (stopa ubóstwa) skrajnego:

• 2015: 6,2 proc. (czyli 376,7 tys. osób),
• 2016: 3,4 proc. (214,3 tys. osób),
• 2017: 3,6 proc. (234,7 tys. osób),
• 2018: 4,1 proc. (276 tys. osób),
• 2019: 3,8 proc. (263,9 tys. osób).

Wskaźnik zasięgu ubóstwa (stopa ubóstwa) relatywnego:

• 2015: 10,6 proc. (644 tys. osób),
• 2016: 10,3 proc. (649,2 tys. osób),
• 2017: 11,0 proc. (717,2 tys. osób),
• 2018: 11,5 proc. (774,2 tys. osób),
• 2019: 11,8 proc. (819,7 tys. osób).

Wskaźnik zasięgu ubóstwa (stopa ubóstwa) ustawowego:

• 2015: 6,2 proc. (376,7 tys. osób),
• 2016: 7,0 proc. (441,2 tys. osób),
• 2017: 6,4 proc. (417,2 tys. osób),
• 2018: 6,6 proc. (444,3 tys. osób),
• 2019: 6,5 proc. (451,5 tys. osób).

Paulina Matysiak twierdzi, że „mamy coraz wyższy odsetek seniorów żyjących w ubóstwie”. Nie precyzuje, czy ma na myśli ubóstwo skrajne, relatywne czy ustawowe.

Według najnowszych danych GUS fałszem jest, że w Polsce rośnie odsetek seniorów żyjących w ubóstwie. Stopa ubóstwa skrajnego wśród osób w wieku 65 lat i starszych spadła o 0,3 punktu proc. z 4,1 proc. (w roku 2018) do 3,8 proc. (w roku 2019). Pomiędzy rokiem 2015 a 2019 nastąpił pod tym względem spadek o 2,4 punktu proc. (z 6,2 proc. do 3,8 proc.), czyli o 12,1 tys. osób. Liczba seniorów żyjących w ubóstwie skrajnym w ciągu czterech lat zmniejszyła się o 112,8 tys. O 0,1 punktu procentowego spadła także stopa ubóstwa ustawowego – z 6,6 proc. (w 2018 roku) do 6,5 proc. (w 2019 roku). Liczba osób w tej grupie spadła o 7,2 tys. Z drugiej jednak strony w porównaniu do roku 2015 wartość tego wskaźnika zwiększyła się o 0,3 punktu proc. (w ciągu pięciu lat przybyło 74,8 tys. seniorów dotkniętych tą formą ubóstwa).

Za to o 0,3 punkty procentowe wzrosła stopa ubóstwa relatywnego – z 11,5 proc. (w roku 2018) do 11,8 proc. (w roku 2019), co przełożyło się na wzrost liczby seniorów o 45,5 tys. Jeszcze większy wzrost został odnotowany w porównaniu do roku 2015, kiedy tym rodzajem ubóstwa zagrożonych było 10,6 proc. seniorów. W ciągu czterech lat stopa ubóstwa relatywnego zwiększyła się zatem o 1,2 punktu proc., co oznacza aż 175,7 tys. osób.

Pośród najbiedniejszych Polaków coraz więcej seniorów

„Z badania spójności społecznej wynika, iż w 2018 roku w porównaniu z 2015 rokiem nastąpił wyraźny wzrost udziału osób starszych (w wieku co najmniej 65 lat) w populacji osób ubogich” – czytamy w opublikowanym w 2020 roku raporcie GUS zatytułowanym „Jakość życia osób starszych w Polsce”.

GUS w tym raporcie posługuje się następującymi definicjami:

• relatywne ubóstwo dochodowe to procent osób w gospodarstwach domowych, w których miesięczny dochód pieniężny netto (w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie) był niższy od wartości uznanej za próg ubóstwa. Próg ubóstwa przyjęto na poziomie 60 proc. mediany dochodu ekwiwalentnego (czyli porównywalnego między gospodarstwami o różnym składzie demograficznym) ogółu gospodarstw domowych w kraju,
• ubóstwo warunków życia to procent osób w gospodarstwach domowych, w których zaobserwowano co najmniej 10 przejawów złych warunków życia, z listy 30 symptomów dotyczących: jakości mieszkania, poziomu wyposażenia w dobra trwałego użytku, deprywacji różnego typu potrzeb konsumpcyjnych (materialnych i niematerialnych),
• ubóstwo braku równowagi budżetowej to procent osób w gospodarstwach domowych, które zostały uznane za ubogie z punktu widzenia „nieradzenia sobie z budżetem”, tzn. w których wystąpiły przynajmniej 4 z 7 uwzględnionych symptomów, obejmujących zarówno subiektywne opinie gospodarstw domowych dotyczące ich statusu materialnego, jak i fakty mówiące o trudnościach budżetowych gospodarstwa (w tym o zaległościach w opłatach).

Wzrósł także udział osób w wieku powyżej 65 lat w ogóle osób doświadczających relatywnego ubóstwa dochodowego z 11,2 proc. (2015) do 17 proc. (2018).

Większy jest również udział osób powyżej 65. roku życia w grupie wszystkich osób doświadczających ubóstwa warunków życia. W 2015 roku było ich 15,8 proc, a w 2018 – 19,8 proc.

Ponadto wzrósł udział osób w wieku powyżej 65 lat w ogóle osób doświadczających ubóstwa braku równowagi budżetowej z 13,9 proc. (2015) do 19,2 proc. (2018).

Należy dodać, że sami autorzy raportu zwracają uwagę, że „przy interpretacji powyższych wyników trzeba jednak wziąć pod uwagę zmiany demograficzne w kierunku starzenia się społeczeństwa, a więc zwiększenie udziału osób starszych w całej populacji”.

Podsumowanie

Posłanka Paulina Matysiak ma rację, że od 2015 do 2018 roku procentowy udział osób w wieku powyżej 65 lat w grupie 20 proc. Polaków o najniższych dochodach wzrósł z 12,1 proc. (w 2015 roku) do 18,2 proc. (w 2018 roku), czyli o 6,1 punktu proc. Jednak fałszem jest, że mamy w Polsce coraz wyższy odsetek seniorów żyjących w ubóstwie. Według aktualnych danych GUS z 2019 roku w stosunku do 2018 roku nieznacznie spadła stopa ubóstwa skrajnego i stopa ubóstwa ustawowego u osób w wieku 65 lat i więcej. W tym okresie nieco wzrosła jedynie stopa ubóstwa relatywnego.

Dane z raportu „Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2019 roku” nie stoją w sprzeczności z zestawieniem zaprezentowanym w raporcie „Jakość życia osób starszych w Polsce”.

Fakt wzrostu procentowego udziału osób w wieku 65 lat i więcej w grupie wszystkich Polaków doświadczających ubóstwa nie dowodzi, że mamy „coraz wyższy odsetek seniorów żyjących w ubóstwie”. Na podstawie tej informacji można co najwyżej wnioskować, że pogorszyła się ich sytuacja na tle innych grup demograficznych.