Elżbieta Kruk formułuje ogólną tezę dotyczącą spadku poziomu wiedzy wśród uczniów. Jej podstawą mają być wyniki testów oraz sprawdzianów poziomu wiedzy uczniów kończących szkołę. Przykładem regularnego testu jest organizowane przez OECD badanie PISA. Przeprowadza się je wśród piętnastolatków. Z kolei najlepszym przykładem sprawdzianu dla uczniów kończących szkołę są egzaminy gimnazjalne i  matury.

Porównanie zmian w wynikach matur z roku na rok może być kłopotliwe ze względu na wprowadzenie nowej formuły egzaminu w 2015 roku. Ponadto egzaminy gimnazjalne i matury może cechować zmienny poziom trudności. Co więcej, obydwa sprawdziany nie weryfikują jedynie poziomu wiedzy uczniów, lecz także ich umiejętności (w  szczególności badania PISA).

W przypadku wyników PISA widoczny jest spadek wyników polskich uczniów w latach 2012-2015, co wpisuje się w ogólnoświatowy trend. Nie jest to jednak stała tendencja spadkowa. Z kolei w przypadku egzaminów gimnazjalnych i matur nie wystąpił wyraźny spadek wyników. Uzyskane dane nie pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie spadku poziomu wiedzy, dlatego uznajemy, że wypowiedź E. Kruk zawiera fałsz.

Umiejętności uczniów w komparatystycznym badaniu międzynarodowym analizuje OECD, za pośrednictwem badań PISA. Jest to największe międzynarodowe badanie umiejętności uczniów na świecie, realizowane co 3 lata we wszystkich krajach członkowskich OECD, a także w kilkudziesięciu krajach partnerskich. Polska uczestniczy w nim od samego początku, czyli od 2000 roku. Badanie przeprowadzane jest zawsze na grupie uczniów, którzy w roku poprzedzającym ukończyli 15 lat.

Najnowszy dostępny raport PISA dotyczy badań przeprowadzonych w 2015 roku. Możemy w nim wyczytać, że:

• W zakresie rozumowania w  naukach przyrodniczych (scientific literacy) wynik polskich uczniów wyniósł 501 pkt. Był to wynik o  24 pkt. niższy niż w badaniu z 2012 r. i  wyższy o 4 pkt. w porównaniu do roku 2006, w którym po raz pierwszy dokonano pełnego pomiaru umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych i opracowano skalę odniesienia dla dalszych pomiarów. Obniżenie wyników pomiędzy latami 2012 i 2015 odnotowano w większości krajów OECD. Wynik ten daje nam to dziesiąte miejsce wśród krajów Unii Europejskiej. Pierwsze miejsce zajmuje Singapur (556 pkt). Z krajów europejskich przoduje Estonia z wynikiem 534 punktów, a w czołówce znajduje się też Finlandia (531 pkt). 
• W czytaniu i interpretacji (reading literacy) średni wyniki polskich uczniów wyniósł 506 pkt i był o 12 pkt niższy od wyniku z  2012 r. W badaniu umiejętności czytania i interpretacji polscy uczniowie znaleźli się na czwartym miejscu w UE. Wśród krajów świata Polska znalazła się na 13 miejscu. Warto zaznaczyć, że jedynie 9 krajów uzyskało wynik statystycznie istotnie lepszy od Polski, zaś w przypadku 3 ich przewaga mieściła się w granicach błędów losowych.
• Średni wynik polskich uczniów w zakresie matematyki (mathematical literacy) to 504 pkt. – o 14 pkt mniej niż w 2012 r. Daje to nam 6 miejsce w UE, za Estonią, Holandią, Danią, Finlandią i  Słowenią.

Podsumowując, wyniki z poszczególnych części badania PISA w latach 2015-2006 prezentowały się następująco:

• Nauki przyrodnicze: 2015 – 501 pkt, 2012 – 525 pkt, 2009 – 508 pkt, 2006 – 497 pkt
• Czytanie: 2015 – 506 pkt, 2012 – 518 pkt, 2009 – 500 pkt, 2006 – 508 pkt
• Matematyka: 2015 – 504 pkt, 2012 – 518 pkt, 2009 – 495 pkt, 2006 – 495 pkt

Choć widoczny był spadek wyników we wszystkich dziedzinach w latach między 2012 a 2015 rokiem, tendencja spadkowa nie rozciąga się na cały okres 2006-2015.

Wiedzę uczniów kończących szkołę sprawdzają egzaminy gimnazjalne i maturalne. Należy mieć jednak na uwadze, że w związku z reformą systemu edukacji, która przywróciła dwustopniowy model nauczania 8+4, w tym roku odbył się już ostatni egzamin gimnazjalny. W najbliższych latach źródłem porównawczym dotyczącym zmian poziomu wiedzy uczniów na przestrzeni lat pozostaną więc już tylko egzaminy maturalne.

Statystyki dotyczące przeprowadzanych egzaminów gimnazjalnych i maturalnych prezentuje w swoich raportach Centralna Komisja Egzaminacyjna. Przeanalizowaliśmy je począwszy od roku 2012.

Egzamin gimnazjalny składa się z trzech części: humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej oraz języka obcego. Średnie wyniki w wersji standardowej egzaminów z poszczególnych części są następujące:

Część humanistyczna:

• 2012 – 65% z zakresu języka polskiego, 61% z zakresu historii i wosu
• 2013 – 62%, 58%
• 2014 – 68%, 59%
• 2015 – 62%, 64%
• 2016 – 69%, 56%
• 2017 – 69%, 59%
• 2018 – 68%, 59%

Część matematyczno-przyrodnicza:

• 2012 – 47% z zakresu matematyki, 50% z zakresu przedmiotów przyrodniczych
• 2013 – 48%, 59%
• 2014 – 47%, 52%
• 2015 – 48%, 50%
• 2016 – 49%, 51%
• 2017 – 47%, 52%
• 2018 – 52%, 56%

Język nowożytny – angielski (poziom podstawowy):

• 2012 – 63%
• 2013 – 63%
• 2014 – 67%
• 2015 – 67%
• 2016 – 64%
• 2017 – 67%
• 2018 – 68%

Wyniki egzaminów gimnazjalnych z ostatnich 7 lat nie potwierdzają więc tezy o spadku wiedzy uczniów. Zarówno część humanistyczna, jak i matematyczno-przyrodnicza, a także najpopularniejszy wariant części języka nowożytnego – pozostają na stosunkowo niezmiennym poziomie.

W przypadku egzaminów maturalnych, oprócz samego uśrednionego wyniku z danego egzaminu, dochodzi jeszcze kwestia zdawalności. Dodatkowym utrudnieniem w ocenie wypowiedzi Elżbiety Kruk w odniesieniu do egzaminów maturalnych, jest mnogość przedmiotów dodatkowych, z których mogą zdawać egzamin maturzyści.

Obiektywną ocenę utrudnia także fakt, iż od 2015 roku maturzyści zobowiązani są do przystąpienia do co najmniej jednego egzaminu pisemnego z przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym. Uniemożliwia to rzetelne porównanie poziomu wiedzy zdających z danego przedmiotu w latach wcześniejszych, kiedy to, z racji fakultatywnej specyfiki egzaminów na poziomie rozszerzonym, zdawali go wyłącznie chętni. W związku z tym, sprawdziliśmy wyłącznie egzaminy obowiązkowe, wspólne dla wszystkich maturzystów – język polski, matematykę oraz najpopularniejszy w wyborze nowożytny język obcy – angielski.

Przyjrzyjmy się zdawalności egzaminu maturalnego.

Osoby, które zdały egzamin:

• 2012 – 265 122 (80% zdających)
• 2013 – 255 057 (81%)
• 2014 – 208 023 (71%)
• 2015 – 204 497 (74%)
• 2016 – 205 361 (79%)
• 2017 – 202 550 (78,5%)
• 2018 – 197 416 (79,7%)

Odsetek osób, które zdały egzamin, po znaczącym spadku w latach 2014 – 2015, powrócił do swojego zbliżonego poziomu. Pomimo spadku nominalnej liczby zdających, oscyluje on w granicach 80%.

Osoby, które nie zdały egzaminu z więcej niż jednego przedmiotu:

• 2012 – 22 296 (7%)
• 2013 – 19 077 (6%)
• 2014 – 28 527 (10%)
• 2015 – 18 906 (7%)
• 2016 – 14 240 (5,5%)
• 2017 – 17 176 (6,7%)
• 2018 – 13 709 (5,5%)

Analogicznie, po dość znaczącym wzroście odsetka osób, które nie zdały egzaminu z więcej niż jednego przedmiotu, który miał miejsce w 2014 roku, wskaźnik ten w kolejnych latach powrócił do swojego pierwotnego poziomu i oscyluje obecnie w granicach około 6%.

Następnie przyjrzyjmy się wynikom z poszczególnych matur.

Średnie wyniki egzaminu maturalnego z języka polskiego (część pisemna, poziom podstawowy):

• 2012 – 54%
• 2013 – 55%
• 2014 – 51%
• 2015 – 54% (stara formuła) / 66% (nowa formuła)
• 2016 – 59%
• 2017 – 59%
• 2018 – 55%

Średnie wyniki egzaminu maturalnego z języka polskiego z części pisemnej na poziomie podstawowym oscylują w granicach od około 55 do niemal 60%. Wyjątkiem jest egzamin z 2015 roku, przeprowadzony po raz pierwszy w oparciu o nową podstawę programową (absolwenci techników zdawali wtedy maturę jeszcze w starej formule), który wyróżnia się pozytywnie ze swoją średnią 66%. 

Wyniki egzaminu maturalnego z matematyki (poziom podstawowy):

• 2012 – 56%
• 2013 – 55%
• 2014 – 48%
• 2015 – 43% / 55%
• 2016 – 56%
• 2017 – 60%
• 2018 – 56%

Podobna sytuacja jak przy maturze z języka polskiego ma miejsce w przypadku egzaminu maturalnego z matematyki, gdzie wyniki oscylują w granicach od 55 do 60%. Wyjątkiem są lata 2014 – 2015, gdzie średnia spadła do poziomu poniżej 50%.

Wyniki egzaminu maturalnego z języka angielskiego (część pisemna, poziom podstawowy):

1. 2012 – 68%
2. 2013 – 68%
3. 2014 – 69%
4. 2015 – 63% / 77%
5. 2016 – 71%
6. 2017 – 77%
7. 2018 – 73%

W przypadku wyników egzaminu maturalnego z języka angielskiego średnie wyniki wynoszą zwykle około 70%. Wyjątkiem był rok 2015, kiedy to średnia dla matury w starej formule wyniosła 63%.

Średnie wyniki egzaminów maturalnych każdego z przeanalizowanych przedmiotów nie potwierdzają tezy E. Kruk o systematycznie obniżającym się poziomie wiedzy wśród uczniów. Biorąc pod uwagę naturalne odchylenia, wynikające z różnicy poziomu trudności poszczególnych egzaminów w kolejnych latach, stwierdzić należy, że wyniki te pozostają na prawie niezmiennym poziomie.