Europejski Plan Odbudowy

14 grudnia 2020 roku Rada Unii Europejskiej przyjęła decyzję w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej oraz uchylającą decyzję 2014/335/UE, Euratom, wprowadzającą mechanizm uruchomienia 750 mld euro pomocy dla państw członkowskich na wsparcie ich gospodarek po pandemii.

Pakiet, którego inna nazwa to „Next Generation EU” (Unia Europejska Nowej Generacji) lub Fundusz Odbudowy, składa się z:

• Europejskiego Instrumentu na Rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności – 672,5 mld euro,
• REACT-EU – 47,5 mld euro na reagowanie kryzysowe,
• innych europejskich programów lub funduszy jak Horyzont 2020, InvestEU, programy rozwoju obszarów wiejskich czy Fundusz na Rzecz Sprawiedliwej Transformacji – 20 mld euro.

Najważniejszym elementem mechanizmu jest Europejski Instrument na Rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, który ma na celu złagodzenie gospodarczych i społecznych skutków pandemii oraz zapewnienie, by europejska gospodarka i społeczeństwo były bardziej zrównoważone, odporne i lepiej przygotowane na wyzwania i możliwości związane z transformacją ekologiczną i cyfrową. Pomoc z tego funduszu będzie przyznawana w postaci bezzwrotnych grantów i nisko oprocentowanych pożyczek. 

W ramach Instrumentu na Rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności Polska będzie miała do dyspozycji około 58,1 mld euro, w tym:

• 23,9 mld euro w formie dotacji,
• 34,2 mld euro w pożyczkach.

W celu otrzymania wsparcia w ramach Funduszu Odbudowy państwa członkowskie muszą opracować plany odbudowy i zwiększania odporności. W Polsce tę rolę pełnić będzie Krajowy Plan Odbudowy (KPO).

Więcej na temat Funduszu Odbudowy przeczytać można w analizie wypowiedzi m.in. Zbigniewa Ziobry oraz Beaty Maciejewskiej. 

Reforma systemu zasobów własnych UE – negocjacje w sprawie Wieloletnich Ram Finansowych

Aby sfinansować zmienione WRF oraz plan odbudowy i zwiększania odporności (dotacje i pożyczki dla krajów UE), mający przeciwdziałać skutkom pandemii COVID-19, Komisja zaproponowała pożyczkę w wysokości do 750 mld euro, która zostałaby sfinansowana w drodze emisji – w imieniu UE – obligacji na rynkach międzynarodowych z terminem zapadalności od 3 do 30 lat. W celu potwierdzenia zaciągniętych przez UE zobowiązań do zwrotu środków uzyskanych z rynku finansowego Komisja wystąpiła z propozycją podniesienia – tymczasowo i w drodze wyjątku – pułapu zasobów własnych o 0,6 punktu proc. unijnego  Dochodu Narodowego Brutto (DNB) jako uzupełnienie proponowanego stałego podwyższenia z 1,2  do 1,4 proc DNB, aby uwzględnić nowy kontekst gospodarczy.

Na nadzwyczajnym posiedzeniu Rady Europejskiej w dniach 17-21 lipca 2020 roku szefowie państw lub rządów doszli do porozumienia w sprawie nowych WRF, NGEU (unijnego narzędzia służącego odbudowie gospodarki Next Generation EU), podniesienia pułapu płatności oraz nowych zasobów własnych opartych na niepoddanych recyklingowi odpadach z tworzyw sztucznych. System ten ma być stosowany od stycznia 2021 roku.

W rezolucji z 23 lipca 2020 roku Parlament podkreślił, że jedynie utworzenie dodatkowych nowych zasobów własnych może pomóc w spłacie długu UE, a jednocześnie ocalić budżet unijny i złagodzić presję fiskalną wywieraną na budżety krajowe i obywateli UE. 16 września 2020 roku Parlament wydał, w procedurze konsultacji, opinię w sprawie proponowanej decyzji Rady. W opinii ponownie zaapelowano o wprowadzenie nowych zasobów własnych zgodnie z harmonogramem oraz o zniesienie wszystkich rabatów.

10 listopada 2020 roku negocjatorzy Parlamentu, Rady i Komisji osiągnęli porozumienie polityczne w sprawie WRF, zasobów własnych i niektórych aspektów dotyczących zarządzania instrumentem odbudowy. Porozumienie to zawiera nowy załącznik do Porozumienia międzyinstytucjonalnego pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami, w którym określono harmonogram wprowadzania nowych zasobów własnych w latach 2021–2027. 

Skutki ratyfikacji decyzji

Zgodnie z przyjętym uzasadnieniem ustawy dotyczącej decyzji Rady (UE, Euratom) 2020/2053 z dnia 14 grudnia 2020 roku, wyszczególnić należy skutki finansowe oraz skutki prawne.

Skutki finansowe

Nowa decyzja o systemie zasobów własnych będzie stanowiła podstawę do przekazywania do budżetu UE wpłat z tytułu polskiej składki członkowskiej w okresie 2021–2027 w szacowanej średniorocznie kwocie ok. 6,5 mld euro (ceny z 2018 roku). Prognoza ta została opracowana w zgodzie z metodologią i danymi Komisji Europejskiej w oparciu o rezultaty Rady Europejskiej w dniach 17–21 lipca 2020 roku oraz przewidywane tempo rozwoju gospodarczego państw UE. Udział Polski w finansowaniu budżetu UE wyniesie ok. 4,3 proc.

Skutki finansowe poszczególnych zmian w systemie zasobów własnych prezentują się następująco:

• zmieniony zasób własny oparty na VAT – rozwiązanie to co do zasady będzie dla Polski neutralne budżetowo;
• nowy zasób własny oparty o masę odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi – szacowana kwota wpłaty dla Polski w 2021 roku z uwzględnieniem obniżki wynosi ok. 394 mln euro, a w okresie 2021–2027 średniorocznie ok. 371 mln euro. Prognozowana wpłata nie stanowi w całości dodatkowego obciążenia dla Polski z tytułu wprowadzenia nowej kategorii dochodów budżetu UE, zastąpi ona bowiem część wpłat wynikających z zasobu DNB;
• mechanizmy korekcyjne – na okres 2021–2027 zostały przyznane niektórym państwom członkowskim mechanizmy korekcyjne, na łączną kwotę 7,6 mld euro (ceny z 2020 roku). Ta obniżka wpłat od niektórych państw pokrywana jest przez wszystkie państwa członkowskie, zgodnie z ich udziałem w DNB UE (tj. także przez beneficjentów mechanizmów korekcyjnych, skutkiem czego ich realna obniżka wpłat jest niższa). Dla Polski jest to koszt ok. 300 mln euro rocznie;
• zwiększenie kosztów poboru tradycyjnych zasobów własnych z 20 proc. do 25 proc. (oznaczające spadek opłat celnych przekazywanych do budżetu UE) spowoduje zwiększenie wpłaty z tytułu DNB – dla Polski skutki proponowanego rozwiązania okażą się nieznaczne lub neutralne.

Zgodnie z przyjętym tekstem, w okresie 2021–2027, Polska ma szansę uzyskać środki w kwocie ok. 125 mld euro (w cenach z 2018 roku), natomiast wpłata składki za cały ten okres szacowana jest łącznie na ok. 45 mld euro, co czyni z Polski beneficjenta netto.

Skutki prawne

Przedmiotowa decyzja obowiązuje wszystkie państwa członkowskie i będzie stosowana bezpośrednio bez potrzeby transponowania jej przepisów do krajowych porządków prawnych.

Wpłacana na podstawie przepisów przedmiotowej decyzji składka do budżetu UE w  latach 2021–2027 znajdzie swoje odzwierciedlenie w przepisach kolejnych ustaw budżetowych w zakresie wysokości wydatków budżetu państwa w ramach części 84 – Środki własne UE.

W związku z wprowadzeniem nowej kategorii wpłat do budżetu UE wyliczanej w oparciu o masę odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi konieczne będzie dokonanie zmian w obowiązującej ustawie o finansach publicznych oraz klasyfikacji budżetowej.

Zasoby własne budżetu UE 

Zasoby własne zapewniła Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG) decyzja w sprawie zasobów własnych z dnia 21 kwietnia 1970 roku.

Zgodnie z komunikatem Parlamentu Europejskiego budżet UE jest finansowany prawie w całości (98 proc.) z zasobów własnych. Roczne dochody muszą całkowicie pokryć roczne wydatki. O systemie zasobów własnych decyduje Rada na zasadzie jednomyślności – z uwzględnieniem opinii Parlamentu Europejskiego – a jej decyzja wymaga ratyfikacji przez państwa członkowskie.

Struktura zasobów własnych:

1. tradycyjne zasoby własne – składają się na nie cła, opłaty rolne oraz opłaty wyrównawcze od cukru pobierane od 1970 roku;
2. zasoby własne oparte na VAT – składka ta polega obecnie na przekazaniu Unii odsetka szacowanego podatku VAT pobieranego przez państwa członkowskie;
3. zasoby własne oparte na DNB – to źródło zasobów własnych, ustanowione decyzją Rady 88/376/EWG, polega na obciążeniu DNB państw członkowskich jednolitą stawką procentową ustalaną w toku procedury budżetowej na każdy rok;
4. zasoby własne oparte na tworzywach sztucznych – tę pierwszą nową kategorię zasobów własnych wprowadzono od 1 stycznia 2021 roku, decyzją w sprawie zasobów własnych z 2020 roku, której ratyfikacja jeszcze się nie zakończyła. Jest to wkład krajowy obliczony na podstawie ilości odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi, z jednolitą stawką poboru równą 0,80 euro za kilogram.
5. pozostałe dochody i saldo przeniesione z poprzedniego roku – pozostałe dochody obejmują podatki odprowadzane od wynagrodzeń personelu UE, składki krajów spoza UE na rzecz niektórych programów unijnych i kary płacone przez przedsiębiorstwa, które naruszyły prawo konkurencji lub inne przepisy.
6. mechanizmy korekty.

Rola państw członkowskich i UE w kształtowaniu polityki podatkowej

Władza podatkowa należy do kompetencji państw członkowskich UE, które w tej dziedzinie przyznały UE jedynie ograniczone uprawnienia. Środki w dziedzinie opodatkowania muszą być przyjmowane przez państwa członkowskie jednomyślnie. Parlament Europejski ma prawo do wydawania opinii w dziedzinie opodatkowania, z wyjątkiem kwestii budżetowych, w przypadku których jest współprawodawcą.

Unia Europejska nie odgrywa bezpośredniej roli w określaniu wysokości podatków ani w ich ściąganiu. O wysokości podatku płaconego w państwach członkowskich, a także o tym, na co wydane zostaną pobrane środki, decyduje rząd krajowy. UE może jedynie nadzorować przepisy krajowe, czy te są zgodne z zasadami unijnymi, a także przyjmuje strategie podatkowe, w których określa priorytety, jakie muszą spełniać państwa członkowskie, wdrażając podatki.

Od powyższej zasady będzie obowiązywać jednak wyjątek. W wyniku uchwalenia nowych zasobów własnych  utworzone zostaną podatki wspólnotowe. Zostało to uregulowane w  punkcie 8 preambuły ustawy o zasobach własnych oraz w harmonogramie wprowadzania nowych zasobów własnych. Należy wyraźnie zaznaczyć, że nie oznacza to, iż UE przejmuje na stałe kompetencje państw członkowskich do stanowienia podatków.

Podatki wynikające z prawa Unii Europejskiej

Podatek od plastiku

Zgodnie z komunikatem Rady Europejskiej przywódcy postanowili wyposażyć UE w nowe źródło dochodów, by mogła ona zwrócić środki pożyczone na rynkach w ramach Next Generation UE. Uzgodniono, że w 2021 roku zostanie wprowadzona opłata od odpadów plastikowych.

W tej sprawie została złożona 27 grudnia 2020 roku interpelacja przez posłankę Anitę Sowińską.  Zgodnie z odpowiedzią z 20 stycznia 2021 roku Pana Piotra Patkowskiego, podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów, w konsekwencji nowej kategorii wpłaty do budżetu UE – opartej na masie odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi (tzw. wpłata od plastiku) wprowadzonej  od 1 stycznia 2021 roku – konieczna będzie ratyfikacja przepisów dotyczących finansowania budżetu UE (tj. decyzji nr 2020/2053 z 14 grudnia 2020 roku w sprawie systemu zasobów własnych UE). Wpłaty od plastiku będą dokonywane z opóźnieniem, jednakże ich skutki finansowe zostaną retroaktywnie rozliczone od 1 stycznia 2021 roku.

Dodatkowo z odpowiedzi wynika, że wysokość wpłaty ponoszonej przez państwa członkowskie będzie wynosiła 0,80 euro za każdy kilogram niezrecyklingowanych odpadów z plastiku w danym roku.

Podkreślić należy, że utworzenie nowej kategorii dochodów budżetu UE nie oznacza wprowadzenia unijnego podatku od plastiku oraz nałożenia bezpośrednio na konsumentów lub producentów plastiku nowych obowiązków lub obciążeń fiskalnych. Z założenia nowy zasób własny ma zachęcać państwa członkowskie do zwiększania poziomu recyklingu odpadów z tworzyw sztucznych lub/i zmniejszania ilości odpadów nieprzetworzonych, celem zmniejszenia wpłaty od plastiku przez budżety państw członkowskich. 

Podatek od węgla

Wprowadzenie tego podatku ma polegać na nakładaniu dodatkowego cła na sprowadzane do UE dobra, których produkcja spowodowała dużą emisję CO₂. Rozwiązanie to ma zapobiegać przenoszeniu produkcji, zwłaszcza wysokoemisyjnego przemysłu, do państw, w których nie trzeba płacić za emisję gazów cieplarnianych.

Komisja Europejska przedstawi w 2021 roku projekt granicznej opłaty węglowej, która zostałyby wprowadzona najpóźniej 1 stycznia 2023 roku.

Podatek cyfrowy

Obecne przepisy regulujące międzynarodowe kwestie podatkowe zostały zaprojektowane dla firm fizycznie obecnych w danym państwie.

Dzięki pojawieniu się nowych technologii i modeli biznesowych niejedna firma cyfrowa:

• ma użytkowników i klientów w państwach, w których nie jest fizycznie obecna,
• generuje zyski poprzez interakcję z użytkownikami i klientami, korzystając z pochodzących od nich danych i treści.

Przepisy podatkowe wciąż jednak zakładają fizyczną obecność firm, dlatego zyski z działalności cyfrowej często pozostają nieopodatkowane w państwie, w którym znajdują się użytkownicy i konsumenci (jurysdykcja rynku).

W grudniu 2017 roku Rada przyjęła konkluzje pt. „Reagowanie na wyzwania związane z opodatkowaniem zysków z gospodarki cyfrowej”. Podkreśliła w nich, że międzynarodowe przepisy podatkowe powinny pasować zarówno do gospodarki cyfrowej, jak i do bardziej tradycyjnych sektorów gospodarki.

W marcu 2018 roku Komisja Europejska przedstawiła dwa projekty legislacyjne, mające:

• zreformować przepisy o opodatkowaniu firm tak, by zyski podlegały opodatkowaniu tam, gdzie firmy mają znaczną obecność cyfrową,
• ustanowić podatek przejściowy dla przychodów wynikających z usług cyfrowych (podatek od usług cyfrowych).

Po kilkumiesięcznych negocjacjach i rozmowach w ramach UE oraz OECD prace nad  nowym podatkiem przyspieszyły. Rada Europejska uznała gospodarkę cyfrową za potencjalne źródło wpływów do budżetu UE i zleciła Komisji, by w pierwszej połowie 2021 roku przedłożyła propozycję opłaty cyfrowej. Zwróciła się też do Komisji o uwzględnienie przy tym negocjacji toczących się na forum OECD. 

W 2021 roku Komisja Europejska przedstawi projekt granicznej opłaty cyfrowej, która zostałaby wprowadzona najpóźniej 1 stycznia 2023 roku.

Należy też wspomnieć, że UE planuje wprowadzić podatek od transakcji finansowych. Stosowny wniosek w tym zakresie zostanie przedłożony do czerwca 2024 roku.