Wypowiedź posła Piotra Zgorzelskiego uznajemy za manipulację, ponieważ Europejska Karta Samorządu Terytorialnego mówi o możliwości przeprowadzenia referendum w sprawie zmian granic lokalnych pod warunkiem, że jest to działanie zgodne z prawem wewnętrznym państwa-strony.

Obietnica utworzenia województwa warszawskiego

Obietnica dotycząca utworzenia województwa warszawskiego znalazła się już w roku 2014 w programie wyborczym Prawa i Sprawiedliwości. Wówczas politycy obecnej partii rządzącej motywowali taki ruch „dążeniem do zwiększenia tempa rozwoju całego Mazowsza, do czego potrzebne jest uzyskanie większego dostępu do funduszy unijnych przez gminy i powiaty pozawarszawskie”.

Temat ten powrócił także w trakcie kampanii parlamentarnej w 2015 roku. Mimo zwycięstwa PiS w wyborach do Sejmu obietnica nie została w trakcie VIII kadencji zrealizowana. Jak wówczas tłumaczyło MSWiA w odpowiedzi na prośbę dostępu do informacji publicznej:

Nie są obecnie prowadzone prace dotyczące utworzenia nowych województw, w tym województwa warszawskiego. Jednocześnie tematyka zmian podziale terytorialnym stopnia wojewódzkiego pozostaje otwarta (…) Kluczową rolę w przedmiotowej sprawie będą odgrywać szerokie konsultacje społeczne.

Temat utworzenia woj. warszawskiego ponownie pojawił się w mediach w lipcu 2020 roku. Rzecznik rządu Michał Dworczyk poinformował wtedy, że analizy i prace dotyczące podziału województwa mazowieckiego są na zaawansowanym poziomie. Z drugiej strony polityk PiS zaznaczył, że finalne zdanie będzie należeć do kierownictwa partii. Jak mówił wicemarszałek Sejmu Ryszard Terlecki, zdania w obozie Zjednoczonej Prawicy są podzielone.

Zgodnie ze stanem na 19 sierpnia 2020 roku do Sejmu nie wpłynął żaden projekt ustawy dotyczący wydzielenia woj. warszawskiego.

Międzynarodowe zobowiązania Polski

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego to umowa międzynarodowa sporządzona w Strasburgu 15 października 1985 roku z inicjatywy państw należących do Rady Europy. Traktat wszedł życie 1 września 1988 roku, po tym jak ratyfikowały go cztery państwa.

Polska stała się sygnatariuszem umowy po przystąpieniu do Rady Europy. Podpis złożyła 19 lutego 1993 roku, natomiast ratyfikacja miała miejsce 9 miesięcy później – 22 listopada. Umowa stała się częścią naszego porządku prawnego 1 stycznia 1994 roku. Co istotne, zobowiązaliśmy się przestrzegać wszystkich artykułów Karty.

Główne założenia Karty

W myśl założeń Karty to władze lokalne są zdolne do efektywnej realizacji spraw publicznych ze względu na bliski kontakt z obywatelem.

Państwa-strony zobowiązują się do stosowania podstawowych zasad gwarantujących polityczną, administracyjną i finansową niezależność władz lokalnych (samorządowych). Zgodnie z art. 2 Karty zasada samorządu lokalnego powinna być uznawana przez prawo krajowe, a w miarę możliwość należy zapisać ją w krajowych Konstytucjach.

Co Karta mówi o ochronie granic terytorialnych wspólnot lokalnych?

Artykuł 5 Karty stanowi:

W sprawach jakiejkolwiek zmiany lokalnych granic terytorialnych odpowiednie wspólnoty lokalne powinny być uprzednio konsultowane, ewentualnie drogą referendum tam, gdzie prawo na to zezwala.

Widzimy więc, że Karta podkreśla partycypację obywateli w procesie potencjalnych zmian granic jednostek samorządowych. Nie wymusza jednak przeprowadzania referendum tej sprawie, lecz podkreśla, że jest to rozwiązanie możliwe pod jednym warunkiem – głosowanie musi zostać przeprowadzone w zgodzie z przepisami prawa krajowego państwa-strony.

Referendum lokalne – podstawa prawna

Podstawą prawną do przeprowadzania referendum lokalnego w Polsce jest art. 170 Konstytucji, który mówi, że

Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa.

Kto i w jakich sytuacjach może zainicjować przeprowadzenie referendum lokalnego?

Według ustawy z dnia 15 września 2000 roku o referendum lokalnym inicjatywę w tej sprawie może podjąć organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego. Referendum lokalne przeprowadza się także na wniosek:

• 10 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu,
• 5 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.

Ustawodawca dopuścił możliwość organizacji referendum lokalnego, jeżeli dotyczy ono trzech następujących spraw:

• odwołania organu stanowiącego tej jednostki,
• sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki,
• innych istotnych spraw dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.

Z przepisów tych nie wynika bezpośrednio, że dozwolone jest przeprowadzenie referendum lokalnego w sprawie zmiany granic jednostek samorządu lokalnego. Pozostaje jednak kwestia interpretacji ostatniego z wymienionych podpunktów. Tak ogólnie skonstruowany zapis otwiera furtkę na szeroką gamę rozwiązań.