Sejm pracuje nad reformą Kodeksu wyborczego

Do Sejmu trafił poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy. Proponowane reformy mają na celu zwiększenie frekwencji w wyborach przeprowadzanych na terenie Polski. Proponowane rozwiązania to m.in. nowe obwody do głosowania w mniejszych miejscowościach i bezpłatne przewozy dla wyborców w gminach bez transportu publicznego.

W treści projektu znalazła się również nowelizacja przepisów dotyczących kampanii i agitacji wyborczych. Zwrócił na to uwagę Robert Kropiwnicki podczas styczniowego posiedzenia Sejmu. Jego zdaniem proponowane zmiany w art. 106 grożą umożliwieniem prowadzenia agitacji wyborczej przez instytucje powiązane z obozem rządzącym.

Agitacja wyborcza i jej zasady

Kodeks wyborczy definiuje agitację wyborczą w art. 105 jako „publiczne nakłanianie lub zachęcanie do głosowania w określony sposób, w tym w szczególności do głosowania na kandydata określonego komitetu wyborczego”.

Na mocy art. 84 wyłączne prawo do prowadzenia kampanii na rzecz kandydatów przysługuje komitetom wyborczym. Natomiast agitację wyborczą może prowadzić zarówno komitet wyborczy, jak i każdy wyborca (art. 106).

Ustawa zabrania prowadzenia agitacji w następujących miejscach:

• na terenie urzędów administracji rządowej i administracji samorządu terytorialnego oraz sądów,
• na terenie zakładów pracy, jeśli zakłóca to wykonywanie obowiązków,
• na terenie jednostek wojskowych
• na terenie szkół.

Agitacja jest ponadto niedozwolona w dniu głosowania oraz na dzień przed.

Co istotne, kodeks definiuje także materiały wyborcze jako pochodzące od komitetu wyborczego utrwalone i upublicznione przekazy informacji mające związek z wyborami. Muszą one zawierać wyraźne oznaczenie komitetu.

Przepisy zmieniono już wcześniej

Zmiana proponowana w omawianym obecnie projekcie to nie pierwsza ingerencja w art. 106 kodeksu. W przeszłości przepis brzmiał następująco:

Oznacza to, że zgoda pełnomocnika wyborczego była wymagana zarówno do prowadzenia agitacji, jak i zbierania podpisów. 

Pełnomocnik wyborczy to osoba powołana przez organ polityczny, który chce utworzyć komitet wyborczy. Pełnomocnik występuje na rzecz i w imieniu komitetu wyborczego, a także powiadamia PKW o utworzeniu komitetu (art. 86). Pełnomocnikowi przysługuje również prawo wyznaczenia jednego męża zaufania przy PKW (art. 103a, paragraf 2).

Przepis został znowelizowany w 2018 roku

Obecne brzmienie przepisu obowiązuje od 2018 roku. Przedtem art. 106 regulował jedynie agitację wyborców (i zbieranie przez nich podpisów), ale nie wspomina o komitetach wyborczych. Obecnie brzmi następująco:

Problem brakującego przecinka

Już poprzednia reforma zmieniła regulacje dotyczące agitacji wyborczej. Zdaniem serwisu OKO.press wykreślenie przecinka przed słowami „po uzyskaniu” oznaczało, że art. 106 nakładał na wyborców jedynie obowiązek uzyskiwania zgody pełnomocnika na zbieranie podpisów, a nie agitacji wyborczej. 

Na podobnym stanowisku stoją eksperci z Fundacji im. Stefana Batorego, a także dr Anna Borkowska-Minko z Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Jak czytamy w jej pracy doktorskiej:

OKO.press podkreśla, że choć zgodnie z prawem agitację mogą prowadzić tylko komitety wyborcze i osoby fizyczne, w rzeczywistości nikt tego nie kontroluje. Już w 2020 roku doszło do sytuacji, w której politycy prowadzili agitację wyborczą poza regulacjami dotyczącymi komitetów wyborczych. Na profilu Mateusza Morawieckiego została wykupiona reklama zachęcająca do głosowania na Andrzeja Dudę w wyborach prezydenckich.

Nowy projekt rozdziela kwestię agitacji i zbierania podpisów

W projekcie ustawy, nad którym obraduje obecnie parlament, znalazła się propozycja zmiany art. 106 dotyczącego agitacji wyborczej. Nowy przepis miałby otrzymać brzmienie:

Oznacza to, że zbieranie podpisów i agitacja wyborcza zostałyby rozdzielone. Druga z tych kwestii została uwzględniona w dodanym paragrafie 1a:

Rozwiązałoby to istniejący dotychczas problem z interpretacją przecinka i oznaczało, że ostatecznie usunięty zostałby wymóg uzyskania przez komitet lub wyborcę pisemnej zgody pełnomocnika wyborczego na agitację (poza zbieraniem podpisów). Taką interpretację znajdziemy również w uzasadnieniu do projektu (s. 51).

Były prezes PKW: zarówno obecne, jak i proponowane przepisy są problematyczne

Swoje stanowisko w sprawie projektu ustawy wyraził również Wojciech Hermeliński, były sędzia TK oraz były przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej. Jego zdaniem już w obecnym stanie prawnym mamy do czynienia z problemami.

Hermeliński przywołuje zasadę wyłączności prowadzenia kampanii i agitacji wyborczej przez komitet wyborczy (art. 84). Wyjaśnia, że przepisy umożliwiające wyborcom prowadzenie agitacji są niezgodne z tą zasadą. 

Tym samym zarówno obecna niejasna wykładnia art. 106, jak i proponowana reforma prowadzą do sytuacji, w której osoby prowadzące agitację znajdują się poza systemem chroniącym przejrzystość finansowania polityki.

Były przewodniczący PKW zaznacza, że choć obywatelom przysługuje konstytucyjne prawo wolności wypowiedzi, to wydatki na agitację powinny podlegać co najmniej zgodzie pełnomocnika finansowego.

Reforma budzi więcej wątpliwości

Konsekwencje obecnej reformy nie są jednak takie jasne, jak zasugerował poseł Kropiwnicki. Swoją opinię przedstawiła Fundacja Batorego. Jak czytamy:

Przepisy umożliwiające każdemu wyborcy prowadzenie agitacji wyborczej bez ograniczeń oznaczają, że w przeciwieństwie do komitetów wyborczych, wyborców nie będą obowiązywały regulacje takie jak: 

• definicja materiałów wyborczych (art. 109) oraz reguły ich oznaczania (art. 109 paragraf 2), 
• zasady publikowania informacji, komunikatów, apeli i haseł w prasie drukowanej (art. 112),
• zasady finansowania kampanii wyborczej (rozdział 15).

Zniesienie wymogu uzyskania zgody pełnomocnika wyborczego może doprowadzić do sytuacji, w której materiały rozpowszechniane przez agitujących wyborców nie będą materiałami wyborczymi w rozumieniu art. 109 (ponieważ nie pochodzą od komitetu). 

Poza kontrolą organów wyborczych zostaną wyprowadzone również wydatki ponoszone przez wyborców, którzy samodzielnie podejmą się agitacji. Tym samym nie będą ich obowiązywać limity wydatków na kampanię określone w ustawie.

PiS wycofuje się z nowelizacji przepisów o agitacji

13 stycznia Marek Ast poinformował, że PiS zdecydował o wycofaniu się z nowelizowania art. 106 Kodeksu wyborczego. Zachowana zostanie dotychczasowa wersja przepisu. Zmiana planów ma być efektem zastrzeżeń ze strony społecznej.

W trakcie prac nad nowelizacją kodeksu wyborczego strona społeczna wniosła zastrzeżenia do zmiany zasad prowadzenia agitacji wyborczej dlatego uwzględniając ten głos w drugim czytaniu wycofamy z projektu tę propozycję przywracając obecnie obowiązującą treść art 106 kodeksu 🤝🇵🇱

— Marek Ast (@marek_ast) January 13, 2023