W dniach od 2 do 16 grudnia 2018 r. w Katowicach, odbył się szczyt klimatyczny ONZ 2018 poświęcony światowej polityce klimatycznej oraz kwestiom Porozumienia Paryskiego z 2015 r. 

Prezydent Andrzej Duda, nawiązał do tego wydarzenia w swoim przemówieniu z 24.09.2019 w czasie którego nawiązał do powstania tzw. “Katowice Rulebook”, która ma być instrukcją obsługi, mówiącą w jaki sposób implementować założenia Porozumienia Paryskiego.

Porozumienie Paryskie

Z grudnia 2015 roku to pierwsze w historii powszechne, prawnie wiążące światowe porozumienie w dziedzinie klimatu. Przyjęło go 195 państw. W stolicy Francji państwa-strony porozumienia osiągnęły kompromis w następujących dziedzinach:

• długoterminowego celu, jakim jest utrzymanie wzrostu średniej temperatury na świecie znacznie niższego niż 2°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej
• dążenia do tego, by ograniczyć wzrost do 1,5°C, gdyż znacznie obniżyłoby to ryzyko i skutki zmiany klimatu
• konieczności jak najszybszego osiągnięcia w skali świata punktu zwrotnego maksymalnego poziomu emisji – przy założeniu, że krajom rozwijającym się zajmie to dłużej
• doprowadzenia do szybkiej redukcji emisji zgodnie z najnowszymi dostępnymi informacjami naukowymi.

Przejrzystość i śledzenie postępów

Rządy ustaliły, że będą:

• spotykać się co 5 lat, aby wyznaczać ambitniejsze cele zgodnie z dostępną w danym momencie wiedzą naukową
• zdawać sprawozdanie – zarówno sobie nawzajem, jak i opinii publicznej – o postępach w osiąganiu celów
• śledzić postępy w realizacji długoterminowego celu przy pomocy systemu gwarantującego przejrzystość i rozliczalność.

Przystosowanie się do zmiany klimatu

Rządy ustaliły, że będą:

• poprawiać zdolność społeczeństw do radzenia sobie ze skutkami zmian klimatu
• udzielać krajom rozwijającym się stałego wsparcia w zwiększonym wymiarze, aby umożliwić im przystosowanie się do zmian klimatu.

Straty i szkody

Ponadto w porozumieniu:

• uznano znaczenie ostrzegania o możliwych stratach i szkodach związanych z niekorzystnym wpływem zmian klimatu oraz znaczenie minimalizowania ich i reagowania na nie
• uznano potrzebę współpracy i lepszego zrozumienia, działania i wsparcia w różnych obszarach, takich jak systemy wczesnego ostrzegania, gotowość na wypadek sytuacji wyjątkowych oraz ubezpieczenie od ryzyka.

Rola miast, regionów i władz lokalnych

W porozumieniu uznano ważną rolę różnego rodzaju zainteresowanych stron w przeciwdziałaniu zmianom klimatu, w tym między innymi rolę miast, władz niższego szczebla, społeczeństwa obywatelskiego i sektora prywatnego.

Strony te wezwano do:

• wzmożenia wysiłków i wspierania działań służących zmniejszeniu emisji
• budowania odporności na niekorzystne skutki zmian klimatu i zmniejszania podatności na zagrożenia związane ze zmianami klimatu
• podtrzymywania i propagowania współpracy na poziomie regionalnym i międzynarodowym.

Wsparcie

• UE i inne kraje rozwinięte będą nadal wspierać działania chroniące klimat, które zmierzają do ograniczenia emisji, oraz budować odporność na skutki zmian klimatu w krajach rozwijających się.
• Pozostałe państwa zachęca się do udzielania wsparcia lub kontynuowania takiego wsparcia na zasadzie dobrowolnej.
• Kraje rozwinięte mają zamiar nadal przeznaczać na ten wspólny cel 100 mld USD rocznie do 2020 r. i przedłużyć to rozwiązanie do roku 2025. Po tym okresie zostanie wyznaczony nowy, ambitniejszy cel.

Reguły Katowickie

Wypracowany podczas konferencji z 2018 roku Katowice Rulebook określa podstawowe procedury i mechanizmy, niezbędne do wdrożenia Porozumienia Paryskiego. Respektuje on różne możliwości i realia społeczno-gospodarcze każdego kraju, zapewniając jednocześnie podstawy do zakładania coraz wyższych ambicji w zakresie działań na rzecz klimatu. Na Katowice Rulebook składają się następujące zagadnienia:

Mitygacja
•    Wypracowano kompromisowy tekst dotyczący mitygacji. Uwzględniono w nim wspólne interesy krajów rozwijających się i rozwiniętych. Tekst ten opiera się na silnych zobowiązaniach, zapewnionych przez język „shall” w odniesieniu do wymaganych informacji (ICTU) i zasad rozliczania krajowych kontrybucji (ang. Nationally Determined Contributions – NDC).
•    Tekst decyzji zawiera szczegółowe wymogi dotyczące komunikowania i rozliczania NDC, które powinny obowiązywać wszystkie Strony. Zobowiązania są uwarunkowane przez rodzaj NDC, a nie stopień rozwoju danego państwa. Tworzenie wspólnej płaszczyzny do komunikowania i rozliczania NDC umożliwi lepsze zrozumienie oraz zagregowanie NDC.
•    W tekście znajdują się szczegółowe odniesienia do sektora gruntowego w sekcji o ICTU (ang. features, and information to facilitate clarity, transparency and understanding – funkcje i informacje ułatwiające jasność, przejrzystość i zrozumienie) i rozliczaniu.

Komunikaty adaptacyjne
•    Częścią Katowice Rulebook są wskazówki dla państw, w jaki sposób komunikować i raportować działania adaptacyjne. Dzięki tym zapisom informacja na temat adaptacji będzie regularnie dostarczana, co z kolei pozwoli państwom dzielić się doświadczeniami, uczyć się od siebie nawzajem oraz skuteczniej i efektywniej współpracować na poziomie regionalnym i międzynarodowym. Wskazówki te będą aktualizowane w roku 2025.
•    Regularne przedstawianie informacji na poziomie międzynarodowym ma także zmobilizować państwa do poprawy jakości działań adaptacyjnych, bez konieczności obciążania ich kolejnymi zobowiązaniami.
•    Dodatkowo, co pięć lat, podczas globalnego przeglądu będzie można przeanalizować wspólnie, czy wysiłki adaptacyjne są adekwatne, i zastanowić się, jak skuteczniej działać wobec wpływu zmian klimatu.
•    Katowice Rulebook nie pozostawia jednak Stron samymi sobie, zawiera bowiem także rozbudowany plan działań w ramach UNFCCC, który ma te wysiłki wspierać. Wymieniając tylko kilka z wielu przykładów należy wspomnieć o instytucjach takich jak Komitet Adaptacyjny czy Grupa Ekspercka wspierająca Kraje najsłabiej rozwinięte, które otrzymały mandaty do dalszych prac nad sposobami oceny potrzeb adaptacyjnych czy współpracy z IPCC (ang. The Intergovernmental Panel on Climate Change – Międzyrządowy Panel ds. Zmiany Klimatu) w celu udoskonalania wytycznych. Dodatkowo, Stały Komitet ds. Finansów, we współpracy z Komitetem Wykonawczym ds. Technologii czy Paryskim Komitetem ds. budowania potencjału, będą pracowały nad sposobami mobilizacji środków na adaptację.

Straty i szkody (Loss and Damage)
•    W Katowice Rulebook zwraca się uwagę na informacje, które państwa mogą przedstawiać w zakresie skutków zmian klimatu i radzenia sobie ze związanymi z nimi stratami i szkodami. Dodatkowo pozwala się na wzięcie pod uwagę podczas globalnego przeglądu wysiłków państw mających na celu przeciwdziałanie tym skutkom i ich minimalizowanie.
•    Uwzględnienie w Katowice Rulebook tematu strat i szkód, którym poświęcony jest artykuł 8 Porozumienia paryskiego, zapewnia pełniejszy obraz wyzwania, z którym świat będzie się mierzyć w kontekście zmian klimatu.

Rejestr adaptacyjny
•    Rozwiązanie z Katowic zostało samodzielnie wypracowane przez Strony i godzi potrzeby wszystkich; jest optymalne, ponieważ pozwala na elastyczność Stronom, dla których jest ona ważna, a jednocześnie stawia konkretne wymagania wobec wszystkich.

Transparencja
•    Przyjęcie pełnych wytycznych dotyczących systemu transparencji jest ogromnym sukcesem COP24 w Katowicach.
•    Po raz pierwszy stworzono jeden system, bazujący na wspólnych zasadach, dla wszystkich stron Porozumienia paryskiego.
•    Wszystkie strony mają przedłożyć swój pierwszy raport dwuletni do końca 2024 roku.
•    Wszystkie strony mają stosować te same metodologie obliczeniowe bazujące na wytycznych IPCC z 2006r.
•    W wytycznych wprowadzono limitowaną ilość uproszczeń dla państw rozwijających, które mają problemy z potencjałem (tzw. elastyczności) (np. ilość raportowanych gazów). Ale ich zastosowanie wiąże się z koniecznością określenia ram czasowych w których dany potencjał zostanie zbudowany i korzystanie z elastyczności zostanie zakończone.
•    Nowy system zapewni dostęp do cyklicznych informacji o emisjach i pochłanianiu, ale również o przekazywanym i otrzymywanym wsparciu. Dodatkowo państwa cyklicznie raportować będą progres w implementacji swoich kontrybucji.
•    W celu zwiększenie efektywności działań pod konwencją nowy system transparencji zastąpi obecnie istniejące raporty (Nat.Com, BR, BUR) oraz obecnie istniejące systemu przeglądu danych (TER, ICA, IAR).

Kwestie finansowe
•    Strony zdecydowały, iż podczas COP 26 w roku 2020 rozpocznie się dyskusja na temat nowego wspólnego celu finansowego na rok 2025. Zgodnie z istniejącymi zobowiązaniami (uzgodnionymi w 2009 roku w Kopenhadze i potwierdzonymi w 2010 roku w Cancun), w latach 2020-2025 państwa rozwinięte zobowiązane są do mobilizacji 100 mld USD rocznie na rzecz państw rozwijających się. Należy tu zauważyć, że zobowiązane do udzielania pomocy finansowej są wyłącznie państwa zapisane w Załączniku II do konwencji klimatycznej. Pozostałe państwa (w tym Polska) udzielają pomocy finansowej wyłącznie na zasadzie dobrowolności.
•    Podjęto decyzję, że od dnia 1 stycznia 2019 r. Fundusz Adaptacyjny zacznie podlegać pod Porozumienie paryskie.
•    Do listopada roku 2020 Komitet Stały ds. Finansów zobowiązany jest przygotować oszacowanie potrzeb finansowych państw rozwijających się. Kolejne raporty w tym zakresie mają być przygotowywane co cztery lata.
•    W trakcie Oceny Dwuletniej („Biennial Assessment”), która przeprowadzona zostanie w roku 2020, Komitet Stały ds. Finansów będzie oceniał spójność przepływów finansowych ze ścieżkami dojścia do rozwoju niskoemisyjnego i odpornego na klimat.
•    Przyjęto zasady raportowania przez wszystkie państwa pomocy finansowej udzielanej państwom rozwiniętym, jak również zasady informowania o planowanej pomocy finansowej.

Przegląd globalny
•    Po dwóch tygodniach wytężonej pracy udało się wypracować kompromisowy kształt szczegółowych postanowień regulujących przegląd globalny. Przegląd globalny to zaprojektowany w Porozumieniu paryskim i odbywający się co 5 lat proces służący ocenie kolektywnego postępu w wysiłkach na rzecz powstrzymania zmian klimatu i dostosowania się do nich, poprzedzający przedstawienie przez Strony kolejnych krajowo określonych wkładów.
•    Z uwagi na długoterminowy charakter tego mechanizmu, wszystkie grupy negocjacyjne starały się zapewnić uwzględnienie swoich najważniejszych postulatów w ostatecznym brzmieniu decyzji. Dwoma szczególnie często pojawiającymi się kwestiami były zagadnienia sprawiedliwości (ang. equity) oraz strat i szkód (ang. loss and damage). Oczekiwania poszczególnych Stron odnośnie do tych dwóch zagadnień były niezwykle rozbieżne, a przez to ich pełne uwzględnienie – niemożliwe. Tym niemniej, w drodze kompromisu udało się wypracować takie brzmienie postanowień decyzji, które było do przyjęcia dla wszystkich Stron.
•    Uzgodniono, że przegląd globalny będzie składał się z etapów zbierania informacji, oceny technicznej i politycznego etapu omówienia wyników, który będzie mieć miejsce w trakcie COP29 w 2023 r.

Wspólne ramy czasowe
•    Porozumienie paryskie nałożyło na Strony obowiązek przedyskutowania w trakcie COP24 zagadnienia ustanowienia wspólnych ram czasowych dla przedkładania wkładów krajowych.
•    Strony dokonały częściowego uzgodnienia tychże, określając, że takie ramy mogą obowiązywać dla wkładów dotyczących okresu od 2031 r. Jednakże do uzgodnienia pozostaje, czy będą one obejmować 5 czy 10 lat – Strony pozostawiły sobie możliwość rozstrzygnięcia tego w czasie kolejnego COP25.

Rejestr wkładów krajowych
•    Zgodnie z Porozumieniem paryskim, Strony miały w Katowicach określić, w jaki sposób w formie rejestru będą przechowywane zgłaszane przez Strony wkłady krajowe na mocy Porozumienia.
•    W trakcie COP24 udało się uzgodnić kształt takiego rejestru – podstawą dla jego utworzenia będzie już funkcjonujący rejestr tymczasowy, a wspólnie z komunikatami adaptacyjnymi będzie się on składał na portal rejestrów. Przedmiotowy rejestr będzie zawierał wszystkie wcześniej przesłane wkłady krajowe, ale bez możliwości ich przeszukiwania – co stanowi kompromis między stanowiskami prezentowanymi przez Strony w trakcie negocjacji.
•    Na podstawie uzgodnionych wytycznych Sekretariat opracuje prototyp takiego rejestru i przedstawi go do zatwierdzenia przez Strony w trakcie COP25.
•    Przedmiotowe rozwiązanie pozwala na uzgodnienie wszystkich podnoszonych kwestii politycznych, pozostawiając Sekretariatowi rok na wypracowanie rozwiązań technicznych.

Komitet ds. zgodności
•    Przyjęta decyzja reguluje działanie Komitetu w sposób umożliwiający jego funkcjonowanie. Rozpoczęcie działania Komitetu będzie jednak odłożone w czasie ze względu na wybory przewidziane dopiero podczas CMA2 (koniec 2019 r.).
•    Udało się uniknąć dyferencjacji w ramach systemu zgodności. Decyzja przewiduje jedynie elastyczności w odniesieniu do terminów procedowania dla Stron, które tego potrzebują z uwagi na ich krajowe możliwości. Państwa rozwijające się jako kategoria pojawiają się jedynie jako podmiot elastyczności przewidzianych w art. 13 oraz jako podmiot ewentualnego dofinansowania udziału w pracach Komitetu.
•    Za duży sukces należy uznać uzgodnienie mandatu dla Komitetu, aby wszczynał procedury z własnej inicjatywy w określonych przypadkach, a za zgodą Stron – także w przypadku poważnego i uporczywego nieprzestrzegania wytycznych w zakresie transparencji. Podobnie, mandat do podejmowania kwestii systemowych może być pozytywną kontrybucją Komitetu do funkcjonowania systemu wdrażania Porozumienia paryskiego.

Platforma ludów rdzennych
•    Operacjonalizacja platformy społeczności lokalnych i ludności rdzennej może stać się jednym z najważniejszych narzędzi, które zostaną przyjęte w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i bez pozostawiania nikogo w tyle.
•    Możemy teraz współpracować nad integracją różnorodnych systemów wiedzy, aby zwiększyć skalę i przyspieszyć nasze wysiłki na rzecz przeciwdziałania zagrożeniom i skutkom zmian klimatu w sposób całościowy i zintegrowany.
•    Platforma to bezprecedensowe partnerstwo między krajami i ludami rdzennymi.

Mechanizmy
•    Mechanizmy są tym obszarem Porozumienia paryskiego, w którym nie udało się uzgodnić przepisów wykonawczych. Przyjęto jedynie krótką decyzję proceduralną, która przenosi dyskusje w zakresie operacjonalizacji zapisów art. 6 Porozumienia paryskiego na rok 2019.

Deklaracja o sprawiedliwej transformacji
•    55 liderów poparło Śląską Deklarację o Solidarności i Sprawiedliwej Transformacji. Przystąpienie do deklaracji jest nadal możliwe, stąd liczba ta będzie się zwiększać.
•    Dzięki przyjęciu deklaracji i zorganizowaniu licznych wydarzeń towarzyszących udało się umieścić problematykę sprawiedliwej transformacji w głównym nurcie debaty o polityce klimatycznej. Nigdy przed szczytem w Katowicach temat wpływu transformacji na pracowników nie był tak szeroko dyskutowany.
•    Kwestia sprawiedliwej transformacji siły roboczej i tworzenia godnych, dobrej jakości miejsc pracy uwzględniona została w programie roboczym w ramach forum poświęconego response measures oraz odnotowana (noted) w decyzji 1/CP.24
•    Prezydencja przed i w trakcie trwania COP 24 podejmowała aktywną współpracę z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego i interesariuszami, przekazując tym grupom informacje na temat toczących się negocjacji, zapoznając się z ich perspektywą oraz prowadząc dialog na temat zgłaszanych przez to środowisko postulatów.

Reguły Katowickie przyjęte podczas organizowanej w Polsce konferencji klimatycznej COP24 w istotny sposób zoperacjonalizowały założenia Porozumienia Paryskiego. W związku z tym, uznajemy wypowiedź za prawdziwą.