11 sierpnia 2022 roku odbyła się konferencja prasowa zwołana w sprawie katastrofy ekologicznej na Odrze oraz odpowiedzi na pismo Rzecznika Praw Obywatelskich. Jedną z uczestniczek konferencji była posłanka Anita Kucharska-Dziedzic, która poruszyła m.in. temat dzikich składowisk śmieci na terenie Polski, zauważając, że ich liczba z roku na rok rośnie.

Jakie są fakty na ten temat?

Czym są dzikie wysypiska i jakie kary grożą za ich utworzenie?

Zgodnie z polskim prawem składowisko odpadów zatwierdzane jest przez odpowiednią gminę na podstawie decyzji planistycznych i po spełnienia wielu norm, np. z rozporządzenia w sprawie składowisk odpadów. Chodzi o to, aby wpływ takiego wysypiska na środowisko naturalne był jak najmniejszy. Spełnienie norm służy m.in. zabezpieczeniu gleb oraz wód powierzchniowych, gruntowych i podziemnych.

Nielegalne, czyli „dzikie” wysypiska takich norm spełniać nie muszą. Za ich tworzenie grożą jednak kary. Składowanie śmieci w sposób zagrażający życiu lub zdrowiu innych zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (art. 183 §1 Kodeksu karnego). 

Poważniejsze kary czekają za zbieranie odpadów lub przetwarzanie odpadów bez wymaganego zezwolenia bądź niezgodnie z posiadanym zezwoleniem – górna granica grzywny sięga od tysiąca do nawet miliona złotych (art. 194 ust. 4 i 5 ustawy o odpadach). Wyrzucanie śmieci na nielegalnych wysypiskach może z kolei skutkować grzywną do 5 tys. zł (art. 75 Kodeksu wykroczeń).

Jeśli chcesz wiedzieć, jakie kary grożą za nielegalne wyrzucenie śmieci, przeczytaj naszą analizę innej wypowiedzi Anity Kucharskiej-Dziedzic.

Jak dużym zagrożeniem są dzikie wysypiska?

Według danych z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego w latach 2018 i 2019 przeciętnie z dzikich wysypisk wywożono 25 395,5 tony śmieci. W kolejnych latach nastąpił jednak pod tym względem duży wzrost: w 2020 roku do 72 177,1 tony, a w roku 2021 – do 73 249,2 tony (Stan i ochrona środowiska → Odpady komunalne → Dzikie wysypiska → odpady komunalne zebrane podczas likwidacji dzikich wysypisk – w ciągu roku).

Prezes spółki Amest z Otwocka, zajmującej się przetwarzaniem odpadów, w rozmowie z serwisem Odpady.net.pl wskazuje:

Ile dzikich składowisk jest w Polsce?

Rokrocznie likwidowanych jest ok. 10 tys. nielegalnych składowisk odpadów. W latach 2018–2020 zlikwidowano w sumie niemal 32 tys. dzikich wysypisk śmieci – 10 541 w 2018 roku, 11 370 w 2019 roku i 9 972 w 2020 roku.

Jeżeli weźmiemy pod uwagę składowiska dzikie – zarówno zlikwidowane, jak i istniejące – według Banku Danych Lokalnych GUS dane prezentują się następująco (Stan i ochrona środowiska → Odpady komunalne → Dzikie wysypiska):

• 2018 rok: zlikwidowano 10 541 i zinwentaryzowano 1 607 istniejących dzikich wysypisk; łącznie 12 148 wysypisk,
• 2019 rok: zlikwidowano 11 370 i zinwentaryzowano 1 868 istniejących dzikich wysypisk; łącznie 13 238 wysypisk,
• 2020 rok: zlikwidowano 9 972 i zinwentaryzowano 2 008 istniejących dzikich wysypisk; łącznie 11 980 wysypisk,
• 2021 rok: zlikwidowano 10 542 i zinwentaryzowano 2 246 istniejących dzikich wysypisk; łącznie 12 788 wysypisk.

Liczby te nie pokrywają się z danymi przytoczonymi przez Anitę Kucharską-Dziedzic. Co więcej, w 2020 roku nastąpił spory spadek w stosunku do dwóch poprzednich lat.

Czy liczba dzikich wysypisk rośnie?

Według Anity Kucharskiej-Dziedzic mamy do czynienia z tendencją wzrostową w liczbie nielegalnych składowisk. Jeżeli przyjmiemy, że liczba zinwentaryzowanych dzikich wysypisk pokrywa się z całkowitą liczbą wysypisk niezlikwidowanych, faktycznie zauważalny jest wzrost ich liczby w ciągu ostatnich siedmiu lat.

Natomiast liczba wysypisk zlikwidowanych raz się zwiększa, a raz zmniejsza, ogólnie możemy mówić jednak o tendencji spadkowej. To samo dotyczy łącznej liczby wysypisk istniejących i zlikwidowanych – czyli wysypisk zidentyfikowanych w danym roku. Duży spadek nastąpił zwłaszcza po 2017 roku.

O ilu wysypiskach wiemy dzięki Krajowej Mapie Zagrożeń?

Według statystyk udostępnionych nam przez Komendę Główną Policji, naniesionych na Krajową Mapę Zagrożeń Bezpieczeństwa, liczba zgłoszeń w kategorii „Dzikie wysypiska śmieci” wynosiła:

• w 2018 roku naniesiono 10 330 zgłoszeń, z czego potwierdzono 53,8 proc.,
• w 2019 roku naniesiono 14 633 zgłoszenia, z czego potwierdzono 48,8 proc.,
• w 2020 roku naniesiono 18 332 zgłoszenia, z czego potwierdzono 53,3 proc.,
• w 2021 roku naniesiono 15 959 zgłoszeń, z czego potwierdzono 51,6 proc.

Tym samym w 2018 roku potwierdzono istnienie 5 557 dzikich wysypisk śmieci, w 2019 roku – 7 140, natomiast w 2020 roku – 9 770. W 2021 roku potwierdzono istnienie 8 234 dzikich wysypisk.

Liczby te są zbliżone do zaprezentowanych przez Kucharską-Dziedzic. Dane Policji ograniczają się jednak do dzikich wysypisk zgłoszonych przez obywateli. Nie obejmują więc wszystkich wykrytych w danym roku miejsc nielegalnego składowania śmieci.