[Aktualizacja 19.01.2024] Z początkiem 2024 roku nazwę oceny „częściowy fałsz” zmieniliśmy na „częściowa prawda”. Z tego powodu nazwę oceny zmieniliśmy także w opublikowanych wcześniej analizach wypowiedzi.

Samorządowcy protestują przeciwko polityce energetycznej rządu

W Warszawie 7 października odbył się protest samorządowców przeciwnych ogromnym podwyżkom cen energii. Wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast krytykowali rząd za niezaradność w pozyskaniu węgla dla Polski oraz wyrażali swój sprzeciw wobec pomysłu rządu, który chciałby, aby władze lokalne pomagały w dystrybucji tego surowca.

Podczas protestu grupy samorządowe z różnych miejscowości prezentowały banery z wyliczeniami obrazującymi, o ile więcej zapłacą za prąd.

W trakcie protestu wypowiedział się prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski. Polityk skrytykował centralizacyjną politykę prowadzoną przez Prawo i Sprawiedliwość. Jego zdaniem samorządy wiele tracą na zmianach wprowadzonych przez rząd, m.in. na programie podatkowym Polski Ład i reformie PIT.

Polski Ład a budżety miast

Zgodnie z zeszłorocznymi zapowiedziami Ministerstwa Finansów, w związku ze zmianami zachodzącymi w zakresie podatków w ramach Nowego Polskiego Ładu, niemal 9 mln Polaków w tym roku miało przestać płacić PIT. Ponadto 18 mln osób zapłaci niższe podatki, a podatek 32 proc. zapłaci o połowę mniej osób (ok. 620 tys.).

Najważniejsze reformy podatkowego Polskiego Ładu to:

• wzrost kwoty wolnej od podatku do 30 tys. zł.,
• podniesienie progu podatkowego z ok. 85 tys. zł do 120 tys. zł,
• obniżka stawek ryczałtu, m.in. dla inżynierów, zawodów IT, lekarzy,
• emerytura bez podatku do 2,5 tys. zł.

Część władz lokalnych odniosła się krytycznie do rządowych reform. Samorządowcy alarmowali, że wprowadzone zmiany doprowadzą do uszczuplenia ich budżetów. Związek Miast Polskich oraz Unia Metropolii Polskich stworzyły stronę internetową, z której można się dowiedzieć, jakich strat mogą się spodziewać mieszkańcy poszczególnych miejscowości. W kwietniu 2022 roku, wraz z wprowadzeniem obniżki PIT z 17 do 12 proc., rząd zapowiedział, że jednostki samorządu terytorialnego otrzymają rekompensatę za brakujące wpływy do budżetu. Środki miałyby być przekazywane przez wyższe subwencje rozwojowe albo uzupełnienia w subwencji ogólnej.

Białystok i pół miliarda ubytku PIT

Biuro Związku Miast Polskich we wrześniu 2022 roku przekazało wszystkim miastom członkowskim wyliczenia dotyczące ubytków w dochodach PIT za lata 2019–2023 wraz z informacją o wysokości rządowych rekompensat z 2021 i 2022 roku.

Według deklaracji ZMP biuro prowadzi stały monitoring zmian w finansach miast, opierając się na udostępnianej przez resort finansów bazie danych, która łączy dane ze sprawozdań z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego (JST). Stawki są następnie odnoszone do zmian prawnych wynikających z projektów i ustaw regulujących podatek PIT.

Według opracowania budżet Białegostoku w latach 2019–2023 może być stratny o nawet 519 635 453 zł, w związku z mniejszymi wpływami z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Straty za poszczególne lata wyglądają następująco:

• ubytek PIT w 2019 roku: 14 364 250 zł,
• ubytek PIT w 2020 roku: 46 828 556 zł,
• ubytek PIT w 2021 roku: 58 600 887 zł,
• ubytek PIT w 2022 roku: 154 068 896 zł,
• ubytek PIT w 2023 roku: 245 772 862 zł.

Niemal połowa strat, o których wspomniał prezydent Truskolaski, przypada na rok 2023. Są to jednak dopiero dane prognozowane, ponieważ nie dysponujemy sprawozdaniem z wykonania budżetu za przyszły rok.

Białystok może zyskać 140 mln w rekompensatach

W swoim sprawozdaniu Zarząd Miast Polskich wziął pod uwagę również dwie rządowe rekompensaty – dodatkową subwencję w wysokości 8 mld dla JST na 2021 rok oraz projekt „dodatkowego PIT” w wysokości 13,7 mld na 2022 rok.

Białystok w ramach dodatkowych środków ma zyskać łącznie 137,8 mln zł. W 2021 roku miasto otrzymało ok. 75 mln, a w tym roku ma otrzymać 62,1 mln zł na podstawie projektu dodatkowego PIT na 2022 rok.

Rządowe rekompensaty mogą być niewystarczające

Według wyliczeń ZMP 351 miast członkowskich zakończy okres 2019–2023 z wynikiem ujemnym, a jedynie trzy miasta zyskają. Łącznie miasta członkowskie mogą utracić z tytułu PIT do końca 2023 roku 27 730 686 593 zł.

Po uwzględnieniu rekompensat, które rząd przekazuje jednostkom samorządu terytorialnego, tylko 10 gmin miejskich, 68 miejsko-wiejskich i 255 wiejskich ma wynik dodatni po otrzymaniu dodatkowych środków.

Samorządy zrzeszone w ZMP krytycznie wypowiadają się o rządowym programie rekompensat, wskazując, że środki przeznaczone na tegoroczne dopłaty i tak już przedtem miały być im wypłacone, a zostały jedynie przesunięte w budżecie.