Kontekst wypowiedzi

Agnieszka Dziemianowicz-Bąk gościła pod koniec czerwca w programie „Kawa na ławę” na antenie TVN24. Rozmowa toczyła się m.in. na temat sytuacji najmłodszych Polaków oraz planowanych reform edukacji zapowiadanych przez ministra Czarnka. Polityczka zaznaczyła, w jak trudnych warunkach uczą się dzieci oraz na jakie problemy natrafiają w szkołach (niedożywienie, brak psychologów, problemy natury psychicznej oraz samobójstwa). Zaznaczyła, że obecnie bardzo wiele dzieci doświadcza ubóstwa oraz znaczna ich liczba żyje w tak zwanym skrajnym ubóstwie. Posłanka prawdopodobnie cytowała dane pochodzące z publikacji „Raport o biedzie 2020”, przygotowanej przez Szlachetną Paczkę.

Warto zaznaczyć, że temat skrajnego ubóstwa często przewija się w wypowiedziach polityków i analizowaliśmy go już przy okazji wypowiedzi Michała Wosia (twierdzącego, że PiS zlikwidował ubóstwo wśród dzieci) oraz dwóch wypowiedzi Andrzeja Dudy: na temat efektów programu 500+ i walki ze skrajnym ubóstwem. Niedawno analizowaliśmy także wypowiedź Anny Marii Żukowskiej na temat wzrostu stopy ubóstwa skrajnego w 2020 roku.

Czym jest ubóstwo skrajne, relatywne i ustawowe?

Dane dotyczące ubóstwa ekonomicznego Polaków są zbierane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), który posługuje się trzema kategoriami: ubóstwo skrajne, ubóstwo relatywne oraz ubóstwo ustawowe.

Wskaźnik zasięgu ubóstwa skrajnego (stopa ubóstwa skrajnego) wskazuje na odsetek osób w gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) jest niższy niż granica ubóstwa skrajnego (minimum egzystencji). Ubóstwo skrajne określa GUS na podstawie minimum egzystencji, które jest szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS). Konsumpcja poniżej tego poziomu zagraża życiu i rozwojowi psychofizycznemu człowieka. Wartość minimum egzystencji w 2020 roku dla rodziny z dwójką dzieci (młodszym i starszym) wyniosła 2 232,26 zł (558,06 zł na osobę).

Ubóstwo relatywne jest określane na podstawie przeciętnych miesięcznych wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) polskich gospodarstw domowych. Gospodarstwa domowe, których wydatki wynoszą mniej niż 50 proc. wydatków przeciętnych, są uznawana za żyjące w ubóstwie relatywnym.

Z kolei ubóstwo ustawowe jest wyznaczane przez odsetek osób w gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) był niższy niż tzw. ustawowa granica ubóstwa. Granica ta jest wyznaczana na podstawie kryteriów dochodowych, które zgodnie z obowiązującą ustawą o pomocy społecznej uprawniają do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego wypłacanego przez ośrodek pomocy społecznej.

Agnieszka Dziemianowicz-Bąk nie określiła, czy przez doświadczanie ubóstwa ma na myśli dzieci żyjące w ubóstwie relatywnym, czy ustawowym, więc sprawdzimy oba przypadki.

Ubóstwo dzieci w 2019 roku

GUS wydaje co roku raport zatytułowany „Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce”, a najnowsza wersja, która była dostępna w dniu wywiadu Agnieszki Dziemianowicz-Bąk pochodziła z 2019 roku

Pamiętajmy jednak, że grupy te pokrywają się ze sobą (osoba w skrajnym ubóstwie jest również poniżej progu ubóstwa relatywnego i ustawowego, a osoba doświadczająca ubóstwa ustawowego zalicza się również do odsetka osób w ubóstwie relatywnym).

Oznacza to, że posłanka miała rację, gdy stwierdziła, że ok. 300 tys. dzieci żyje w skrajnym ubóstwie, a ponad 900 tys. osób poniżej 18. roku życia doświadczyło ubóstwa.

Ubóstwo dzieci w 2020 roku

Dane, na które powoływała się Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, nie są jednak najnowsze, ponieważ dysponujemy już raportem GUS opisującym skalę ubóstwa ekonomicznego w 2020 roku. Jednakże raport ten ukazał się 30 czerwca 2021 roku, czyli już po wypowiedzi posłanki, zatem nie mamy możliwości jej ocenienia na podstawie tego raportu (27 czerwca nie mogła mieć do niego dostępu). Warto jednak przeanalizować nowe dane, aby zobaczyć, jak zmieniła się sytuacja ubogich nieletnich.

Z drugiej strony mieliśmy do czynienia ze spadkiem wskaźnika ubóstwa relatywnego o ok. 1 proc. w porównaniu z poprzednim rokiem – wynosi on obecnie 12 proc. Natomiast ubóstwo ustawowe wciąż utrzymało się na poziomie 9 proc. 

Ubóstwo skrajne wynosiło wśród dzieci 5,9 proc., relatywne 13,4 proc., a ustawowe 12,6 proc. Teraz powinniśmy odnieść te statystyki do ludności Polski – w tym celu możemy sięgnąć do publikowanego regularnie przez GUS raportu „Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym”. Najnowszy raport został opublikowany w kwietniu 2021 roku i opisuje strukturę polskiego społeczeństwa według stanu na koniec 2020 roku.

W raporcie tym dowiemy się, że młodych Polek i Polaków zaklasyfikowanych do grupy „przedprodukcyjnej”, czyli mającej od 0 do 17 lat, było w roku 2020 łącznie ok. 6 954 000. Stanowili oni łącznie 18,2 proc. ludności Polski. Po przeliczeniu możemy się przekonać, że w skrajnym ubóstwie żyło 417 240 osób, ubóstwa relatywnego doświadczyło 931 936 dzieci, a ubóstwa ustawowego – 876 204.