4 czerwca Prezydent Andrzej Duda udzielił wywiadu Robertowi Mazurkowi. Jednym z tematów poruszonych w rozmowie była próba odwołania ambasadorów przez rząd Donalda Tuska. W tym kontekście prezydent stwierdził, że w tej chwili wolnych jest 30 stanowisk ambasadorskich. Podkreślił, że do tej pory na żadne z nich rząd nie zgłosił kandydata, a on sam podpisał w międzyczasie nominacje dla kilku ambasadorów.

Przypomnijmy, że w marcu 2024 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych rozpoczęło procedurę odwołania z misji 50 ambasadorów. Przedstawiciele prezydenta odnieśli się do tej sprawy w wystąpieniach medialnych, w których stwierdzili m.in., że działanie ministerstwa jest kompletnie niezrozumiałe, a prezydent nie zgadza się na hurtowe odwoływanie ambasadorów (1, 2, 3).

Jak wygląda procedura powoływania i odwoływania ambasadorów?

Rola Prezydenta RP w powoływaniu ambasadorów opisana jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i w ustawie o służbie zagranicznej. To właśnie głowa państwa mianuje i odwołuje przedstawicieli w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych (art. 133 ust. 2). Odbywa się to na wniosek ministra spraw zagranicznych, zaakceptowany przez premiera (art. 39 ust. 1). 

Podobnie wygląda proces odwołania ambasadorów czy stałych przedstawicieli. Dokonuje tego prezydent na zaakceptowany przez premiera wniosek ministra spraw zagranicznych (art. 39 ust. 1). Ambasador podlega jednak służbowo ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych (art. 39 ust. 1). Oznacza to, że minister może zwolnić ambasadora z pełnienia obowiązku pracy i wezwać go do kraju. Wówczas – zgodnie z Konwencją wiedeńską – o stosunkach dyplomatycznych funkcje ambasadora może przejściowo pełnić chargé d’affaires ad interim, pełniący funkcję szefa misji (art. 19). 

Zagadnienia te opisaliśmy także w naszych wcześniejszych analizach (1, 2).

W ilu krajach szefem misji jest ambasador?

Polska utrzymuje obecnie stosunki dyplomatyczne ze 195 podmiotami. Swoje ambasady ma natomiast w 94 państwach na całym świecie. Ponadto funkcjonuje 10 stałych przedstawicielstw reprezentujących Polskę przy organizacjach międzynarodowych.

Zgodnie z danymi dostępnymi na stronach internetowych poszczególnych ambasad w 73 placówkach (spośród 94) szefem misji jest osoba pełniąca funkcję ambasadora. Chargé d’affaires ad interim lub inni urzędnicy kierują pracami ambasad m.in. w Algierii, Angoli, Austrii, Białorusi, Egipcie, Estonii, Filipinach, Finlandii, Indiach, Izraelu, Kazachstanie, Korei Północnej, Kuwejcie, Libii, Łotwie, Norwegii, Panamie, Singapurze, Syrii, Wenezueli i we Włoszech.

Również stałymi przedstawicielstwami kierują ambasadorowie (art. 35), nazywani także stałymi przedstawicielami. Trzy spośród polskich placówek tej kategorii jest zarządzanych przez chargé d’affaires ad interim lub osoby określane mianem p.o. stałych przedstawicieli. Są to Stałe Przedstawicielstwo RP przy UE, Stałe Przedstawicielstwo przy NATO oraz Stałe Przedstawicielstwo RP przy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. 

Ile stanowisk ambasadorskich jest nieobsadzonych?

Jak zakomunikował 2 czerwca rzecznik MSZ, ostatniego dnia maja swoją misję zakończyli ambasadorowie we Włoszech, Peru i Łotwie oraz stały ambasador przy NATO. 

Od powołania 13 grudnia premiera Donalda Tuska i od zaprzysiężenia członków Rady Ministrów przez Prezydenta RP w Monitorze Polskim opublikowano dwa prezydenckie postanowienia w sprawie mianowania i odwołania ambasadorów (1, 2). Pierwsze z nich dotyczy odwołania ze stanowiska dotychczasowego Stałego Przedstawiciela RP przy Unii Europejskiej. Drugie zaś dotyczy mianowania ambasadora w Republice Konga.

W związku z brakiem opublikowanych postanowień Prezydenta RP w sprawie odwołania ambasadorów wymienionych przez rzecznika MSZ należy uznać, że zostali oni zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy, jednak nadal te funkcje sprawują. Jeszcze inaczej wygląda status Stałego Przedstawiciela RP przy UE. 30 stycznia prezydent odwołał poprzedniego ambasadora – Andrzeja Sadosia, nie mianował jednak jego następcy. Oznacza to, że po zsumowaniu wszystkich placówek zagranicznych, które kierowane są przez ambasadorów, wakaty na tych stanowiskach dotyczą 24 przypadków. 

Czy Prezydent podpisał w międzyczasie nominacje na placówki dodatkowe?

Ambasada w danym kraju może obejmować kompetencją terytorialną także dodatkowe państwa. Wtedy niezbędne jest także akredytowanie tego ambasadora w innym państwie, chyba że państwo przyjmujące się temu sprzeciwi (art. 6). Przykładem takiej misji zagranicznej może być polska ambasada w Algierii, która równocześnie obejmuje swoją kompetencją Niger i Czad.

W ciągu ostatniego pół roku w Monitorze Polskim nie opublikowano żadnych decyzji dotyczących nominowania nowych ambasadorów (poza wymienioną wcześniej). Ta nie dotyczyła jednak nominacji na placówkę dodatkową.