Zaostrzenie kar dla piratów drogowych

Sejm w 2022 roku pracował nad rządowym projektem reformy Kodeksu karnego. Wśród proponowanych zmian znalazło się zaostrzenie kar dla kierowców, w tym również możliwość konfiskaty samochodu od osoby, która wsiadła za kierownicę pod wpływem alkoholu. O niebezpieczeństwach związanych z jazdą po alkoholu przeczytasz w naszej analizie wypowiedzi Zbigniewa Ziobry.

W połowie listopada Sejm odrzucił senackie weto wobec projektu, a 17 listopada ustawę przekazano do prezydenta, który podpisał ją 2 grudnia. Nowe przepisy wejdą w życie od marca 2023 roku.

Temat reformy powrócił podczas dyskusji w programie „Śniadanie Rymanowskiego”. Marta Golbik z Platformy Obywatelskiej zwróciła uwagę na to, że ważniejsza jest nieuchronność kary, a nie jej wysokość. Podkreśliła, że pijani kierowcy nie płacą zasądzonych kar, a państwo nie jest w stanie zmienić tego stanu rzeczy.

Fundusz Osób Poszkodowanych

Golbik odwoływała się najprawdopodobniej do Programu Pomocy Osobom Poszkodowanym, który jest realizowany w ramach Funduszu Sprawiedliwości. 

W art. 43 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego możemy przeczytać, że „Fundusz jest państwowym funduszem celowym ukierunkowanym na pomoc pokrzywdzonym i świadkom, przeciwdziałanie przestępczości oraz pomoc postpenitencjarną, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości, zwany dalej »dysponentem Funduszu«”.

Dodatkowo art. 43 § 2 określa, że przychodami Funduszu są środki pochodzące m.in. z: orzeczonych przez sąd nawiązek i świadczeń pieniężnych, potrąceń w wysokości 7 proc. wynagrodzenia za pracę skazanych, wykonania kar dyscyplinarnych, spadków i darowizn, a także dotacji i zbiórek.

Z raportu Najwyższej Izby Kontroli wynika, że większą część przychodów Funduszu stanowią wpłaty z tytułu nawiązek oraz świadczeń pieniężnych i wpłaty z tytułu potrąceń z wynagrodzeń skazanych (s. 42). Przykładowo w 2018 roku przychody wyniosły łącznie 367 336,2 tys. zł, w tym nawiązki i świadczenia pieniężne – 310 617,8 tys. zł (84 proc.).

NIK o słabej ściągalności należności w ramach programu

Jak ustaliła Najwyższa Izba Kontroli, w 2021 roku przychody Funduszu wyniosły 367,5 mln zł. Większość tej kwoty – 310,6 mln zł – pochodziła z wpłat z tytułu orzeczonych przez sądy nawiązek oraz świadczeń pieniężnych. 

Więcej wniosków płynących z raportu NIK znajdziesz w jednej z naszych analiz.

Ministerstwo Sprawiedliwości: brak danych o kierowcach, którzy nie płacą

W celu zweryfikowania, jaki odsetek nałożonych na kierowców kar (w tym również kierowców ukaranych za jazdę pod wpływem alkoholu) zasądzonych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym pozostaje niezapłacony, zwróciliśmy się z pytaniem do Ministerstwa Sprawiedliwości, sprawującego pieczę nad Funduszem Sprawiedliwości. 

Z odpowiedzi otrzymanej od Ministerstwa dowiedzieliśmy się, że system księgowania należności Funduszu Sprawiedliwości nie pozwala na wyodrębnienie interesujących nas informacji. 

Ministerstwo podkreśliło jednocześnie, że „chcąc stale i na bieżąco aktualizować wiedzę na temat ściągalności należności Funduszu zwróciło się do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości o przeprowadzenie badania w tym zakresie”. Pozwala to podejrzewać, że dane na ten temat mogą nie być jeszcze dostępne.

Połowa ukaranych nie płaci mandatów

Problem niskiej ściągalności nie dotyczy tylko kar zasądzanych w sądach, ale też mandatów karnych. W 2019 roku ukazał się raport Najwyższej Izby Kontroli, dotyczący dochodzenia należności Skarbu Państwa z tego tytułu. NIK alarmowała, że system od wielu lat jest w Polsce nieskuteczny, a budżet traci rocznie wiele milionów złotych z powodu niezapłaconych kar.

NIK odwołała się do raportu z 2013 roku, w którym odkryto, że mniej niż połowa Polaków dobrowolnie płaci mandaty (47 proc.). W latach 2011–2012 Skarb Państwa tracił ponad 100 mln zł rocznie z powodu przedawnienia się należności z tytułu mandatów.

Kontrolerzy zauważyli, że remedium na ten problem miała być wprowadzona w 2016 roku zmiana systemu dochodzenia należności z tytułu mandatów karnych. Reforma polegała na centralizacji obsługi mandatów karnych.

Ostatecznie jednak, według NIK, nie przyniosło to oczekiwanych skutków. W latach 2016–2018 nie nastąpiło zwiększenie skuteczności dochodzenia należności z tytułu mandatów karnych. Jednocześnie o niemal ⅓ wzrosły koszty funkcjonowania systemu.

Po trzech latach od reorganizacji liczba niezapłaconych mandatów wzrosła do blisko 6,7 mln na koniec 2018 roku. 

W 2021 roku pijani uczestnicy ruchu spowodowali prawie 2 tys. wypadków

Jak wynika z corocznego raportu Polskiej Policji, uczestnicy ruchu, będący pod działaniem alkoholu, spowodowali 1 920 wypadków drogowych (8,4 proc. wszystkich). Śmierć w ich wyniku poniosło 257 osób, a 2 203 zostały ranne (s. 73). 

Równocześnie, w ciągu ostatnich 10 lat systematycznie spadała liczba wypadków drogowych z udziałem osób pod wpływem alkoholu. Z 4,4 tys. w 2012 roku do 2,4 tys. w 2021 roku (s. 69).