Kontekst wypowiedzi

Podczas konferencji w Sejmie, w dniu opublikowania najnowszego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, Szymon Hołownia oraz parlamentarzyści koła parlamentarnego Polska 2050 odnieśli się do postanowień w sprawie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Lider Stowarzyszenia usprawiedliwiał zasadność sprawowania funkcji przez dotychczasowego Rzecznika do czasu wyboru nowego, odwołując się do precedensów, do których doszło podczas funkcjonowania tej instytucji przez ostatnie 30 lat. Dodatkowo, zdaniem Hołowni, przepis przedłużający kadencję Rzecznika do czasu wybrania nowego, był często wykorzystywany w historii III RP.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny w dniu 15 kwietnia, po zbadaniu wniosku grupy posłów, orzekł, że zapis ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich pozwalający Rzecznikowi pełnić swoją funkcję po wygaśnięciu mandatu jest niezgodny z Konstytucją RP. Trybunał uzasadnił swoją decyzję, argumentując, że art. 3 ust. 6 ustawy, który brzmi: „Dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika”, jest niezgodny z dwoma artykułami Konstytucji RP mówiącymi, że:

• „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa” (art. 7),
• „Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat” (art. 209 ust. 1).

Przepis pochodzący z ustawy o Rzeczniku, według orzeczenia TK, traci moc obowiązującą po trzech miesiącach od daty opublikowania, czyli od 15.04.2021 roku. Oznacza to, iż obecnie urzędujący na tym stanowisku Adam Bodnar (którego kadencja upłynęła we wrześniu) będzie musiał je opuścić w lipcu.

Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich

Warto przypomnieć, że funkcja RPO została powołana ustawą z 1987 roku. Ustawa była wielokrotnie nowelizowana, jednak zmiana kluczowa z perspektywy wypowiedzi Szymona Hołowni zawarta została w jednolitym tekście ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich z roku 1991. W oryginalny tekście ustawy zapis o pełnieniu funkcji po zakończeniu kadencji nie został zawarty, jednak od roku 1991 jest to część ustawy. Zapis ten ma dokładnie 30 lat, co jest zgodne z wypowiedzią Szymona Hołowni.

Poprzedni Rzecznicy Praw Obywatelskich

Od czasu uchwalenia ustawy o RPO w 1987 roku funkcję tę sprawowało siedem osób. Czas pełnienia obowiązków liczymy od momentu ślubowania na stanowisko do dnia objęcia stanowiska przez następcę. Rzecznikami Praw Obywatelskich w Polsce byli:

• prof. dr hab. Ewa Łętowska (01.01.1988-13.02.1992)
• prof. dr hab. Tadeusz Zieliński (13.02.1992-8.05.1996)
• prof. dr hab. Adam Zieliński (08.05.1996-30.06.2000)
• prof. dr hab. Andrzej Zoll (30.06.2000–15.02.2006)
• dr Janusz Kochanowski (15.02.2006–10.04.2010)
• dr hab. Irena Lipowicz (21.07.2010–9.09.2015)
• dr hab. Adam Bodnar (09.09.2015-obecnie).

Przedstawione dane pozwalają stwierdzić, że w historii istnienia tej instytucji aż pięciu rzeczników sprawowało funkcję po upływie przewidzianego terminu oraz że w przypadku Andrzeja Zolla okres ten był szczególnie długi. Jeśli weźmiemy pod uwagę także Adama Bodnara, który jeszcze nie opuścił stanowiska, to takich RPO było aż sześciu. Szymon Hołownia wskazał liczbę czterech rzeczników, jednak z uwagi na to, że dane tylko dobitniej potwierdzają tezę prezesa Stowarzyszenia Polska 2050 oraz z uwagi na prawdziwość pozostałych stwierdzeń, całość wypowiedzi uznajemy za prawdę.