Służby poza kontrolą?

Na antenie Radia Zet podczas dyskusji dotyczącej inwigilacji w Polsce Joanna Mucha wskazała, że służby specjalne pozostają de facto poza jakąkolwiek kontrolą. Jak podkreśliła, w Polsce ma funkcjonować 11 służb, które mają prawo do podsłuchiwania obywateli.

Posłanka zaproponowała powołanie organu ds. nadzoru nad służbami specjalnymi. Jest to rozwiązanie, które zostało przedstawione w raporcie „Osiodłać Pegaza”, opracowanym z inicjatywy byłego Rzecznik Praw Obywatelskich Adama Bodnara.

Kto może legalnie zakładać podsłuch?

W Polsce dziewięć podmiotów ma uprawnienia do prowadzenia tzw. kontroli operacyjnej, która obejmuje podsłuchy, kontrolę SMS-ów czy korespondencji mailowej. Należą do nich:

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW),
• Biuro Nadzoru Wewnętrznego MSWiA,
• Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA),
• Krajowa Administracja Skarbowa (KAS),
• Policja,
• Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW),
• Służba Ochrony Państwa (SOP),
• Straż Graniczna (SG),
• Żandarmeria Wojskowa (ŻW).

Ponadto Agencja Wywiadu (AW) i Służba Wywiadu Wojskowego (SWW) są uprawnione do prowadzenia podsłuchów. Służby te formalnie mogą prowadzić działania na terytorium Polski wyłącznie w związku z ich działalnością poza granicami państwa. Działania są podejmowane za pośrednictwem SKW albo ABW.

Teoria rozmywa się z praktyką?

Jak podkreśla były szef Agencji Wywiadu Grzegorz Małecki, w praktyce podsłuchiwani mogą być również polscy obywatele:

W dalszej części wywiadu dla Gazety Prawnej Małecki stwierdził, że:

Jak wygląda procedura przyznania zgody na podsłuch?

W ramach podsłuchu operacyjnego procedura jest trójstronna. Przykładowo, zgodnie z ustawą o Policji, Komendant Stołeczny Policji lub Komendant Wojewódzki składa wniosek do sądu, jednakże wcześniej musi uzyskać pisemną zgodę prokuratora.

Częściej wnioski o podsłuch odrzucają prokuratorzy (do 3 proc.) niż sądy (do 1 proc.). Zgoda zarówno sądu, jak i prokuratury była dotychczas wydawana w 94-98 proc. przypadków. Odsetek akceptowanych wniosków jest więc stosunkowo wysoki. 

Elementem kontroli sądów nad służbami są sprawozdania z tego, na jaką skalę służby sięgają po dane telekomunikacyjne (m.in. billingi). Sądy nie dysponują jednak narzędziem do kontroli technicznych sposobów wykonywania kontroli operacyjnej. Tym samy nie wiedzą, czy służby użyły Pegasusa, czy też innego narzędzia szpiegowskiego.

Czym jest projekt „Osiodłać Pegaza”?

Nazwa przedsięwzięcia odwołuje się do Pegasusa, czyli oprogramowania szpiegującego. Oprogramowanie to miało zostać zakupione w 2017 roku przez Centralne Biuro Antykorupcyjne. Grupa ekspertów na zaproszenie RPO Adama Bodnara spotykała się przez kilka miesięcy w celu przedstawienia efektywnego rozwiązania nadzoru nad służbami specjalnymi.

Owocem tych działań stał się dokument zawierający założenia reformy. Jako szczególnie istotne zostały wskazane dwa elementy

• stworzenie niezależnego organu ds. kontroli nad działalnością służb specjalnych,
• przyznanie jednostce prawa do informacji o byciu przedmiotem zainteresowania ze strony uprawnionych instytucji i prawa dostępu do przetwarzanych przez nie danych osobowych.

W Polsce nigdy nie stworzono organu, który zajmowałby się wyłącznie nadzorem działalności służb specjalnych i mógł rozpatrywać skargi (i był w tym wyspecjalizowany), jak również korzystałby z przymiotów niezależności i bezstronności.