Analiza została zaktualizowana 21 sierpnia 2024 roku po uzyskaniu odpowiedzi Urzędu Miasta Sopotu, na wniosek o udostępnienie informacji publicznej dotyczący wpłat na część równoważącą subwencji dla gmin i powiatów („janosikowe”) w 2004 i 2005 roku.

Czym jest „janosikowe”? 

„Janosikowe” to potoczna nazwa subwencji wyrównawczej przekazywanej na rzecz jednostek samorządu terytorialnego charakteryzujących się gorszą sytuacją finansową niż średnia krajowa. Zasady subwencji zostały określone w ustawie z 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Są to dopłaty dla powiatów (art. 30) oraz dla gmin (art. 29). 

Co roku obliczany jest wskaźnik gminny (Gg) oraz powiatowy (Pp) dla kraju. To suma dochodów podatkowych wszystkich gmin lub powiatów dzielona przez liczbę mieszkańców kraju. Następnie liczony jest analogiczny wskaźnik w obrębie każdej gminy (G) i powiatu (P). Dochody podatkowe danej jednostki samorządu terytorialnego dzielone są przez liczbę mieszkańców. 

Wpłat na poczet „janosikowego” dokonują gminy, których wskaźnik G jest większy niż 150 proc. wskaźnika Gg, oraz powiaty, jeśli wskaźnik P wynosi powyżej 110 proc. wskaźnika Pp. 

Ile Sopot zapłaci „janosikowego” w tym roku ? 

Jacek Karnowski był prezydentem Sopotu przez 25 lat (od 1998 roku do 2023 roku). Obecnie jest posłem X kadencji, a od czerwca został powołany na stanowisko wiceministra funduszy i polityki regionalnej. 

W rozmowie z Radiem Gdańsk stwierdził [czas nagrania 17:14], że kwota „podatku janosikowego” dla Sopotu wynosiła lub obecnie wynosi ok. 16–17 mln zł. Polityk opowiada się za likwidacją tej subwencji.

Sopot wpłaca do budżetu państwa wpłaty w ramach subwencji wyrównawczej dla gmin oraz subwencji wyrównawczej dla powiatów. Kwota przeznaczona na obydwie subwencje znajduje się w podsumowaniu wydatków z budżetu miasta na dany rok oraz w spisie ostatecznych kwot subwencji dla poszczególnych Jednostek Samorządu Terytorialnego, dostępnym na stronie rządowej.

Sprawdzamy prognozowane wydatki na 2024 rok

Według planowanych wydatków miasta Sopot na rok 2024 kwota subwencji wyrównawczej dla gmin wyniesie 2,8 mln zł (plik: zał. nr 2 wydatki s. 4). Za to kwota dla powiatów sięgnie 10,2 mln zł (s. 4). To znaczy, że łączny koszt „janosikowego” to niecałe 13 mln zł.

To inna kwota, niż ta, która widoczna jest w dokumentacji Ministerstwa Finansów (plik: zestawienie – gminy; plik: zestawienie powiaty). Tutaj widzimy, że prognozowane wpłaty wyrównawcze Sopotu to 14,3 mln zł dla powiatów oraz 4,6 mln zł dla gmin. To łącznie ponad 18 mln zł. Oznacza to różnicę ok. 5 mln zł pomiędzy prognozą przewidzianą w budżecie i w zestawieniu rządowym.

Zwróciliśmy się do urzędu miasta Sopot z prośbą o wyjaśnienie tej rozbieżności. Z otrzymanej odpowiedzi wynika, że to wyższa kwota jest poprawna. Tym samym w 2024 roku miasto Sopot przeznaczy na „janosikowe” 18,82 mln zł. Ostateczną kwotę poznamy w przyszłym roku w sprawozdaniu z wykonania budżetu.

Ile subwencja kosztowała miasto w ostatnich latach?

Przyjrzeliśmy się sprawozdaniom z realizacji budżetu dostępnym w Biuletynie Informacji Publicznej miasta Sopot. Sprawdziliśmy, ile co roku miasto przeznaczało na wpłaty na subwencję ogólną dla gmin (rozdział 75831 w klasyfikacji budżetowej) oraz na wpłaty na subwencję ogólną dla powiatów (75832). Dostępne dane widoczne są na poniższym wykresie.

Aktualizacja 21.08.2024

Z odpowiedzi otrzymanej od Urzędu Miasta Sopotu na nasz wniosek o dostęp do informacji publicznej dowiedzieliśmy się, że w 2004 roku miasto wpłaciło do budżetu 8,5 mln zł na część równoważącą subwencji dla gmin i powiatów, a w 2005 roku: 3,4 mln zł.

Oznacza to, że odkąd istnieje ta subwencja, w latach 2004–2023 Sopot płacił średnio 8,6 mln zł „janosikowego” rocznie. Najmniej zapłacił w 2005 roku (3,4 mln zł), a najwięcej w 2021 roku (14,2 mln zł).

Koniec aktualizacji 21.08.2024

W ubiegłym roku (plik: realizacja budżet; sprawozdanie cz. opisowa wydatki s. 72) Sopot przeznaczył na „janosikowe” łącznie niecałe 12 mln zł. Z tego 2,5 mln na subwencję dla gmin i 9,3 mln dla powiatów.

Trybunał Konstytucyjny krytycznie o subwencji

Od momentu wprowadzenia w 2003 roku „janosikowe” wzbudzało kontrowersje. W 2011 roku do Sejmu wpłynął obywatelski projekt ustawy, którego celem była reforma tej subwencji. Ostatecznie prace nad tą inicjatywą zostały zamrożone.

Natomiast w 2014 roku w sprawie wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny. W postanowieniu sygnalizacyjnym (S1/13) podkreślił, że dysfunkcyjność systemu wpłat wyrównawczych może prowadzić do naruszenia art.  167 ust.  l  i 4 Konstytucji RP.

TK stwierdził również: „zmiana koniunktury gospodarczej uwydatniła słabości obowiązującej metody ustalania wysokości wpłat  wyrównawczych  i  doprowadziła  do  pogorszenia  sytuacji  finansowej  niektórych (zwłaszcza największych) płatników” (str. 9).

RPO apeluje do Ministerstwa Finansów

Na wyrok TK powołał się w styczniu 2023 roku Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek, który zaapelował do Ministerstwa Finansów o pilną zmianę przepisów o „janosikowym”. RPO podkreślił, że obecnie prowadzą one do niesprawiedliwego podziału środków finansowych pomiędzy poszczególne samorządy. 

RPO skierował prośbę do ówczesnej minister finansów Magdaleny Rzeczkowskiej o wszczęcie odpowiednich procedur legislacyjnych zgodnych z wcześniejszym orzeczeniem TK. 

MF proponuje likwidację „janosikowego” 

Ministerstwo Finansów zaprezentowało 15 lipca 2024 roku projekt reformy ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Docelowo ustawa ma zwiększyć samodzielność finansową władz lokalnych. 

W komunikacie czytamy, że wprowadzone zostaną nowe rozwiązania zwiększające wpływ strony samorządowej na podział środków finansowych oraz zwiększające dochody samorządów. Wśród nich jest likwidacja „janosikowego”. 

Zgodnie z zapowiedzią ministerstwa projektowana ustawa prawdopodobnie trafi pod obrady Sejmu w III kwartale 2024 roku. Jeśli ustawa zostanie przyjęta, to zmiana weszłaby w życie od 2025 roku. Dla Sopotu oznaczałoby to całkowite zdjęcie z obowiązku opłacania janosikowego.