Kto zatwierdził podręcznik ze zmienioną treścią „Roty”?

W mediach społecznościowych pojawiły się wpisy wskazujące, że w podręczniku do języka polskiego dla liceum, z serii „Oblicza epok”, czwarta zwrotka „Roty” Marii Konopnickiej zaczyna się od wersu: „Nie będzie Krzyżak pluł nam w twarz” (1, 2, 3). Politycy PiS i Konfederacji sugerowali, że do zamiany słowa „Niemiec” na „Krzyżak” doszło za rządów obecnej koalicji.

Na zarzuty pojawiające się w mediach społecznościowych odpowiedziała ministra edukacji Barbara Nowacka. Jej zdaniem politycy PiS wyszli na hipokrytów, ponieważ to za rządów Zjednoczonej Prawicy miał zostać do użytku dopuszczony podręcznik z serii „Oblicza epok”. Jak się jednak okazuje, historia jest dłuższa i sięga jeszcze poprzednich rządów koalicji PO-PSL.

„Krzyżak” także w podręczniku dopuszczonym przez ministrę z PO

Wiemy również, że wersja podręcznika z „Krzyżakiem” sięga 2009 roku. Przyznał to rozmowie z TVP Info redaktor WSiP Andrzej Dusiewicz. – To nie jest świeża sprawa – puentuje.

Podręcznik „Oblicza epok”, wydany przez WSiP, dopuszczono do użytku szkolnego, gdy ministrem edukacji narodowej był Dariusz Piontkowski z PiS. Decyzję w tej sprawie wydano 8 lipca 2020 roku. Wersja z „Krzyżakiem” pojawia się również w nowej wersji tego podręcznika dopuszczonej 13 lipca 2023 roku, w czasie gdy ministrem edukacji był Przemysław Czarnek.

O ile podręcznik „Oblicza epok” dopuszczono w szkołach, gdy nadzór nad resortem edukacji sprawowało Prawa i Sprawiedliwości, o tyle Barbara Nowacka pominęła informację, że wersja „Roty” z „Krzyżakiem” pojawia się w podręczniku dopuszczonym wcześniej, kiedy ministerstwem kierowała Platforma Obywatelska. Dlatego jej wypowiedź oceniamy jako manipulację.

Niemiec czy Krzyżak? Która wersja jest poprawna?

Barbara Nowacka poinformowała, że zwróciła się do Wydawnictwa Szkolnego i Pedagogicznego „o przywrócenie w podręczniku oryginalnej wersji Roty, zgodnej z rękopisem Marii Konopnickiej”.

Paweł Bukowski, dyrektor Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, w wypowiedziach dla TVP Info oraz Konkret 24 stwierdził, że użycie wersji z „Krzyżakiem” jest błędem. Bukowski zaznaczył, że „Rota” powstała w 1908 roku, a pierwszy raz opublikowano ją w listopadzie 1908 roku w czasopismach: „Gwiazdka Cieszyńska” i „Przodownica”. 

Dagmara Reszkowska-Gierden, dyrektor Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy, w rozmowie z Konkret 24 potwierdziła, że jedyny rękopis „Roty” pochodzi z 1910 roku i jest przechowywany w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bydgoszczy.

Rękopisy „Roty”. Autor podręcznika wyjaśnia

Dr hab. Dariusz Chemperek, współautor podręcznika „Oblicza epok”, wyjaśnia w rozmowie z Konkret24, że użycie słowa „Krzyżak” oparł na wyborze prof. dr. hab. Tadeusza Bujnickiego, który w podręczniku „Literatura. Pozytywizm” miał podać tekst „Roty” według rękopisu z 1904 roku. 

Zwróciliśmy się do prof. Tadeusza Bujnickiego z prośbą o wskazanie lokalizacji rękopisu z 1904 roku, do którego odnoszą się autorzy podręcznika „Oblicza epok”. Prof. Bujnicki przekazał, że podanie informacji o rękopisie z 1904 roku było pomyłką, którą później sprostował. 

Prof. Bujnicki poinformował, że na podstawie badań Ludwika Brożka, Jana Baculewskiego i Andrzeja Romanowskiego przyjął, że rękopisów było co najmniej cztery: rękopis pierwotny oraz rękopisy przesłane przez Konopnicką do „Gwiazdki Cieszyńskiej”, „Przodownicy” i do „Głosu Wielkopolanek” (oba z 1908 roku) oraz rękopis „bydgoski” z 1910 roku – jedyny zachowany. 

Wersja z „Krzyżakiem” występuje w krytycznym opracowaniu poezji (s. 236) Marii Konopnickiej pod redakcją Jana Czubka z 1915 roku. 

Wprowadzenie zwrotu „Krzyżak” prof. Bujnicki tłumaczy przekonaniem, że „na początku XX wieku Krzyżak to historyczny odpowiednik zmilitaryzowanego niemieckiego agresora i zaborcy”, upowszechniony przez powieść Sienkiewicza pt. „Krzyżacy”. O tym dziele Konopnicka napisała esej, w którym – jak wskazuje prof. Bujnicki – można znaleźć motywy, które pojawią się później w „Rocie”.