Kontekst wypowiedzi

19 maja 2021 roku Adam Bielan gościł w programie „Kropka nad i” na antenie TVN24. Prowadząca Monika Olejnik odniosła się do wywiadu udzielonego przez premiera Mateusza Morawieckiego tygodnikowi „Wprost”, gdzie padło stwierdzenie, że „Bogaci korzystają z dróg i szkół, a nie łożą na to odpowiednio do zarobków”, a następnie poruszyła temat majątku polityków, w tym m.in. szefa rządu. Według dziennikarki majątek Morawieckiego nie jest w pełni jawny, ponieważ premier ma rozdzielność majątkową z żoną. Adam Bielan zareagował na te słowa, przypominając, że oświadczenie majątkowe premiera jest ogólnodostępne. Zasugerował także, że obowiązek ujawnienia majątku przez prezesa Rady Ministrów jest wynikiem zmian w prawie, autorstwa Prawa i Sprawiedliwości.

Kiedy wprowadzono jawność oświadczeń majątkowych?

Przepis, zgodnie z którym pracownicy urzędów państwowych i samorządowych są zobowiązani do składania oświadczeń majątkowych, został wprowadzony w 1992 roku ustawą o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Jak jednak wskazano w art. 6 ust. 2: „Wiadomości zawarte w oświadczeniach o stanie majątkowym stanowią tajemnicę służbową, chyba że osoba, która złożyła oświadczenie, wyraziła pisemną zgodę na ich ujawnienie”.

W 1997 roku wprowadzono nową ustawę o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Zgodnie z jej zapisami oświadczenia o stanie majątkowym muszą składać m.in. prezydent, premier, członkowie rządu, ministrowie w kancelariach Sejmu, Senatu, prezydenta, premiera, a także szefowie instytucji takich jak Najwyższa Izba Kontroli, Narodowy Bank Polski, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji itp. Zapis dotyczący jawności majątkowej nie uległ w jednak zmianie.

Kwestię składania oświadczeń majątkowych przez parlamentarzystów od 1996 roku osobno reguluje ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora. Zgodnie z jej pierwotnym art. 35 ust. 2 informacje zawarte w takim oświadczeniu, podobnie jak w przypadku innych osób pełniących funkcje publiczne, stanowiły tajemnicę służbową. Zapis ten uległ zmianie w 2001 roku. Właśnie do tej nowelizacji odniósł się Adam Bielan.

Projekt mający na celu „wprowadzenie zasady jawności oświadczeń o stanie majątkowym posłów i senatorów dostępnych w formie zapisu elektronicznego” wpłynął do Sejmu 21 lipca 2000 roku. Pod projektem podpisało się 30 posłów, w tym 11 z PiS (wśród nich Adam Bielan). Zaproponowali oni zmianę art. 35 ust. 2, który miał otrzymać brzmienie:

Ostatecznie zapis o jawności oświadczeń majątkowych posłów i senatorów znalazł się w ust. 5 art. 35 i w takiej samej formie pozostaje do dzisiaj:

Głosowanie nad projektem nowelizacji odbyło się 26 lipca 2001 roku. Na 384 obecnych w tym dniu w Sejmie posłów 373 było „za”, 9 się wstrzymało, a tylko 2 wyraziło sprzeciw. Niemal w całości za wprowadzeniem jawności oświadczeń majątkowych parlamentarzystów głosowali posłowie SLD, a także tworzący rząd mniejszościowy AWS. „Za” głosowało także 16 posłów PiS. Poniżej prezentujemy grafikę, obrazującą, jak głosowały poszczególne ugrupowania sejmowe.

Źródło: Sejm

Jawność oświadczeń majątkowych pozostałych grup polityków

Niedługo po ustanowieniu jawności oświadczeń majątkowych parlamentarzystów obowiązek ten został rozszerzony również na radnych gmin, powiatów i województw oraz osób pełniących funkcje m.in. wójtów, burmistrzów czy prezydentów miast i ich zastępców. Stało się to na mocy nowelizacji ustawy o samorządzie gminnym z listopada 2002 roku. Na 27 autorów projektu 9 stanowili posłowie PiS (raz jeszcze wśród nich znalazł się Adam Bielan). Również ta nowelizacja została przyjęta bez większych trudności – na 373 obecnych 28 października 2002 roku w Sejmie posłów 355 było „za”, 4 „przeciw”, a 14 się wstrzymało od głosu.

Kolejne rozszerzenie listy osób zobowiązanych do ujawniania swoich oświadczeń majątkowych miało miejsce dopiero w 2016 roku. W listopadzie tego roku przyjęta została ustawa o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, która wprowadziła taki obowiązek dla prezesów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Z kolei po tym, jak w 2019 roku „Gazeta Wyborcza” ujawniła wysokość zarobków prezesa Narodowego Banku Polskiego i dwóch dyrektorek departamentów w NBP, konieczność ujawniania oświadczeń majątkowych została rozszerzona również na prezesa i wiceprezesów NBP oraz dyrektorów departamentów w NBP.

Obie zmiany zostały uwzględnione w art. 10 ust. 3a obecnej wersji ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, zgodnie z którym:

Co z premierem?

Oświadczenia majątkowe Mateusza Morawieckiego, a także innych członków rządu, dostępne są na stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Ostatnie z oświadczeń premiera obejmuje rok 2019. Prezes Rady Ministrów nie należy jednak do osób, które są prawnie zobowiązane do ujawniana danych na temat swojego majątku. W art. 10 ust. 3 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne czytamy bowiem:

Od początku istnienia obowiązku składania oświadczeń majątkowych, czyli od 1992 roku, premier nie jest zobowiązany do ujawniania tego dokumentu. Mateusz Morawiecki robi to zatem z własnej woli. Swojego majątku nie ujawnia natomiast prezydent Andrzej Duda. W styczniu 2019 roku portal Konkret24 zapytał głowę państwa, czy upubliczni swoje oświadczenie majątkowe. Kancelaria odpowiedziała przecząco.

Należy jednak pamiętać, że na Mateuszu Morawieckim ciąży obowiązek ujawnienia oświadczenia majątkowego w związku ze sprawowaną przez niego funkcją posła. Na stronie Sejmu można zapoznać się z dwoma oświadczeniami polityka PiS.