Wypowiedź Włodzimierza Cimoszewicza uznajemy za prawdę, ponieważ wedle art. 232. Konstytucji RP stan klęski żywiołowej może zostać wprowadzony na terenie państwa na okres jednego miesiąca (nie dłużej niż trzydzieści dni), a następnie może zostać przedłużony, o ile zgodę wyrazi Sejm.

Wypowiedź

9 kwietnia gościem audycji Poranek prowadzonej przez Karolinę Lewicką w radiu Tok FM był europoseł z ramienia SLD Włodzimierz Cimoszewicz. Dyskusja toczyła się wokół zbliżających się wyborów prezydenckich. Poruszono m.in. temat możliwości wprowadzenia w Polsce stanu klęski żywiołowej z powodu panującej epidemii wirusa SARS-COV-2, co spowodowałoby przesunięcie terminu wyborów. Odnosząc się do właśnie tej kwestii, polityk wypowiedział się na temat tego, jak długo może trwać stan wyjątkowy i jakie organy zajmują się jego egzekwowaniem.

Zapisy w Konstytucji

W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej możemy znaleźć informacje o wspomnianym przez Cimoszewicza stanie klęski żywiołowej. Zapisy poruszające to zagadnienie umieszczono w rozdziale XI: Stany nadzwyczajne, na który składają się artykuły od 228 do 234. W art. 228. ust. 1. czytamy:

W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.

Działania podejmowane w wyniku obowiązywania w kraju stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia oraz muszą zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Dlatego w Konstytucji znalazł się także zapis dotyczący tego, przez jaki czas funkcjonować może taki stan. Kwestia czasu trwania stanu klęski żywiołowej poruszona zostaje w art. 232., wedle którego

W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.

Oznacza to, że stan klęski żywiołowej może zostać wprowadzony przez Radę Ministrów na okres maksymalnie miesiąca, a następnie może zostać podtrzymany i przedłużony, o ile zgodę na to wyrazi Sejm. Konkretne zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw w czasie stanów nadzwyczajnych określają dalsze ustawy. Warto również zwrócić uwagę, że w artykule wspomina się o możliwości wprowadzenia tego stanu zarówno na całym terytorium państwa, jak i tylko w jego części.

Ustawa o stanie klęski żywiołowej

Obecnie obowiązujący akt prawny określający zasady funkcjonowania państwa podczas stanu klęski żywiołowej to ustawa o stanie klęski żywiołowej, która została przyjęta 18 kwietnia 2002 roku. W celu ujednolicenia wszystkich przepisów oraz uwzględnienia wprowadzonych na przestrzeni lat zmian 15 września 2017 roku został ogłoszony jednolity tekst ustawy, z wyszczególnieniem zmian, które zostały wprowadzone od czasu pierwszego wydania tego aktu prawnego.

To właśnie w tej ustawie możemy znaleźć objaśnienie odnośnie tego, jakie są przesłanki do ogłoszenia stanu klęski żywiołowej. Wedle art. 2. może być on wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej, a także w celu usunięcia skutków wymienionych problemów.

Używane w ustawie pojęcia zostają objaśnione i sprecyzowane w art. 3. ust. 1., zgodnie z którym klęskę żywiołową rozumie się jako

katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.

Przez katastrofę naturalną można rozumieć wszelkie zdarzenia związane z działaniem sił natury, jak i również żywiołów, a w szczególności:

•        wyładowania atmosferyczne,
•        wstrząsy sejsmiczne,
•        silne wiatry i intensywne opady atmosferyczne,
•        długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur,
•        pożary, susze, powodzie,
•        masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt,
•        choroby zakaźne ludzi.

Tematykę wprowadzania oraz przedłużania na czas oznaczony stanu klęski żywiołowej poruszają artykuły 4, 5 oraz 6 omawianej ustawy. W art. 4., powtarzając za art. 232. Konstytucji RP, określone zostało, iż opisywany stan nadzwyczajny może zostać wprowadzony na czas nie dłuższy niż trzydzieści dni. Art. 5. ust. 1. głosi, że Rada Ministrów ma prawo wprowadzić w drodze rozporządzenia stan klęski żywiołowej w państwie z inicjatywy własnej lub na wniosek odpowiedniego wojewody, jeśli stan jest wprowadzany tylko na części terytorium. Z dalszej części art. 5. dowiadujemy się, że w rozporządzeniu muszą zostać podane przyczyny, data wprowadzenia oraz obszar i czas trwania ogłoszonego stanu, a także rodzaje niezbędnych ograniczeń wolności oraz praw człowieka i obywatela. O tym, jakie ograniczenia wolności i praw mogą zostać zaimplementowane na okres stanu klęski, pisaliśmy niedawno w innej analizie, również związanej z obecną sytuacją w Polsce.

Natomiast w art. 6. możemy przeczytać, że stan klęski żywiołowej może zostać przedłużony na czas oznaczony, ponad wspomniane wcześniej trzydzieści dni, na drodze kolejnego rozporządzenia Rady Ministrów, lecz na to wyrazić zgodę musi Sejm większością głosów.

Stan klęski żywiołowej a wybory prezydenckie

Ponieważ wypowiedź europosła Cimoszewicza na temat stanu klęski żywiołowej padła podczas rozmowy na temat zbliżających się majowych wyborów prezydenckich, warto wspomnieć o tym, jak hipotetyczne wprowadzenie takiego stanu wpłynęłoby na możliwość ich przeprowadzenia.

W art. 232. ust. 6. Konstytucji możemy przeczytać, że

W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.

Powyższy zapis oznacza, że wprowadzenie stanu klęski żywiołowej spowodowałoby przedłużenie kadencji osoby obecnie piastującej stanowisko prezydenta, zaś nowy termin wyborów mógłby zostać wyznaczony dopiero na dziewięćdziesiąt dni po zniesieniu stanu klęski przez rozporządzenie Rady Ministrów.

Epidemia COVID-19

Temat stanu klęski żywiołowej oraz możliwości jego wprowadzenia na terenie państwa polskiego podnoszony jest przez polityków z powodu panującej obecnie epidemii wirusa SARS-COV-2. Do tej pory na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca ogłoszony został w Polsce stan epidemii, który obowiązywać ma do odwołania. Stan ten pozwala na egzekwowanie różnych ograniczeń, m.in. zakazu opuszczania określonych obszarów i nakazu przebywania w innych (związane jest to z kwarantanną), zamykania instytucji i zakładów pracy, udostępniania lokali czy poddawania się obowiązkowi badań.