Ikonowicz planuje powrót do Sejmu

Piotr Ikonowicz to działacz społeczny, polityk i zadeklarowany socjalista. W latach 1993–2001 zasiadał w Sejmie II i III kadencji. W 2021 roku był jednym z kandydatów rozważanych na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich. Sejm nie poparł jego kandydatury. Ikonowicz od  tego czasu prowadzi oddolną inicjatywę – biuro Społecznego Rzecznika Praw Obywatelskich.

W sierpniu media obiegła informacja, że Ikonowicz wystartuje w tegorocznych wyborach do Sejmu. 29 sierpnia były poseł potwierdził doniesienia medialne na swoim profilu na portalu X. Dzień później napisał, że jako polityk jest przeciwny nierównościom gospodarczym, i zaznaczył, że rozwarstwienie w Polsce pomiędzy bogatymi i biednymi jest największe w UE. W kolejnym wpisie wyjaśnił, że powoływał się na badania prowadzone przez ekonomistę Piketty’ego.

Czym jest rozwarstwienie?

Pod pojęciem rozwarstwienia kryje się zróżnicowanie społeczeństwa. Mowa o różnicach w posiadaniu wybranej cechy lub w dostępie do konkretnego dobra. Jedni mają czegoś więcej, a inni mniej. Różnorodność jest naturalną cechą społeczeństwa, jednak jej przyczyny – już nie.

Modelowym przykładem nierówności jest wymiar ekonomiczny, a decydujące znaczenie ma tutaj dochód i posiadany majątek. Wysoki poziom rozwarstwienia oznacza, że w społeczeństwie panują duże nierówności. W skrajnych przypadkach może dochodzić do sytuacji, w których obok siebie żyją osoby w ubóstwie oraz milionerzy.

Kwestią do debaty pozostaje to, czy przyczyną tych nierówności są wyłącznie czynniki gospodarcze, czy jednak też różnego rodzaju przywileje i niesprawiedliwości. 

Rozwarstwienie mierzone wskaźnikiem Giniego

Jednym ze sposobów mierzenia rozwarstwienia jest współczynnik Giniego. To miara nierówności rozkładu dochodów. Współczynnik przybiera wartość między 0 a 1 (lub od 0 do 100).

Wskaźnik osiągnąłby wartość 0 (zero), gdyby wszystkie osoby miały ten sam dochód, natomiast wartość 1 lub 100, gdyby cały dochód przypadał tylko jednej osobie. Im wskaźnik jest wyższy, tym większy jest stopień koncentracji dochodów u górnego odsetka osób, a nierówności w dochodach są większe. 

Współczynnik Giniego w Polsce spada

Eurostat udostępnia statystyki dotyczące współczynnika Giniego w państwach UE. Średnia unijna w 2022 roku wyniosła 29,6 punktów. W Polsce wynik był niższy i osiągnął 26,3 punktów. Oznacza to, że nierówności dochodowe w Polsce były niższe, niż średnio w UE.

Najniższym rozwarstwieniem w 2022 roku, mierzonym współczynnikiego Giniego, mogła pochwalić się Słowacja (21,2 pkt). Na drugim i trzecim miejscu znalazły się Słowenia (23,1 pkt) i Czechy (24,8 pkt). Polska zajęła szóste miejsce w UE i nie była krajem o największym rozwarstwieniu, ponieważ tytuł ten przypadł Bułgarii (38,4 pkt).

W przypadku Polski od kilkunastu lat możemy obserwować regularny spadek współczynnika Giniego. W 2015 roku wynosił on 30,6 pkt, co zapewniło Polsce dopiero 21. miejsce wśród państw UE. Średnia unijna wynosiła wówczas 31 pkt, a więc nieco więcej niż w Polsce. Największe nierówności panowały w Wielkiej Brytanii (32,4 pkt), która wówczas jeszcze należała do Unii Europejskiej.

Światowy raport o nierówności

Piotr Ikonowicz  na poparcie swojej tezy przytacza badania zespołu Thomasa Piketty’ego. Mowa o francuskim ekonomiście zajmującym się problemem nierównomiernej dystrybucji bogactwa. Piketty jest jednym z dyrektorów ośrodka badawczego Światowe Laboratorium Nierówności (eng. World Inequality Lab).

W 2021 roku osoby z górnych 10 proc. zarabiały średnio 87 200 euro rocznie, podczas gdy do osób z biedniejszej połowy trafiało 2 800 euro rocznie. W przypadku majątku różnice są jeszcze większe. Najwięcej posiadające 10 proc. ludzkości dysponuje 76 proc. globalnego majątku, a biedniejsza połowa ma tylko 2 proc.

Jaką część dochodów inkasują najbogatsi?

Z raportu „World Inequality Report 2022” wynika, że w 2021 roku do 10 proc. najwięcej zarabiających Polaków trafiało 37,8 proc. wszystkich dochodów. W przypadku majątku odsetek ten jest jeszcze większy – najbogatsi posiadali 61,8 proc. jego całości (s. 38).

Badacze w swoim raporcie porównują sytuację czterech grup podzielonych według dochodów. Są to: biedniejsza połowa, środkowe 40 proc., najbogatsze 10 proc., najbogatszy 1 proc. Jak czytamy: „przeciętny majątek gospodarstw domowych w Polsce jest niski, w porównaniu z krajami Europy Zachodniej, i średni w Europie Wschodniej”. 

Najbogatsi Polacy (1 proc.) posiadają niemal ⅓ całego majątku społeczeństwa (ok. 30,3 proc.). Przeciętny majątek górnych 10 proc. społeczeństwa to ok. 791 130 zł, natomiast środkowe 40 proc. posiada średnio 124 430 zł. Dla porównania, wśród dolnej połowy ludzie średni mają więcej długów niż majątku. 

Polska na tle UE

W raporcie „World Inequality Report 2022” nie znajdziemy zestawienia pomiędzy państwami Unii Europejskiej, z którego wynikałoby, że skala rozwarstwienia jest w Polsce najwyższa.  Mimo to raport pozwala nam porównać nierówności (dochodowe i majątkowe) pomiędzy różnymi warstwami społecznymi w różnych krajach.

Z raportu wynika, że Europa jest kontynentem o najniższych nierównościach (s. 11). Górne 10 proc. dysponuje średnio ok. 36 proc. wszystkich dochodów. W innych regionach odsetek ten jest wyższy, np. w Ameryce Łacińskiej wynosi 55 proc.

W samym raporcie znajdziemy wyłącznie statystyki dotyczące 6 państw UE (Polski, Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii, Szwecji i Szwecji). Na ich tle faktycznie Polska w raporcie wypada jako najbardziej rozwarstwiona pod względem dochodów i majątku. Analiza wymaga jednak porównania pomiędzy wszystkimi państwami Unii.

Rozwarstwienie dochodowe w państwach UE

Światowe Laboratorium Nierówności udostępnia bazę danych z ich badań. Znajdziemy tutaj informacje o nierównościach dla wszystkich państw na świecie. Zweryfikowaliśmy sytuację w poszczególnych państwach UE.

W przypadku Polski najlepiej zarabiające 10 proc. obywateli inkasowało 38,1 proc. wszystkich dochodów, a do dolnej połowy trafiało 19,3 proc. wszystkich dochodów.

Rozwarstwienie majątkowe najwyższe w Irlandii

W przypadku Polski najbogatsze 10 proc. obywateli posiadało 61,7 proc. całego majątku netto zebranego przez polskie społeczeństwo. Większa akumulacja majątku u górnej warstwy społecznej wystąpiła w pięciu państwach UE: na Węgrzech (67,2 proc.), w Estonii (66,4 proc.), na Cyprze (66,3 proc.), w Irlandii (66 proc.) i Austrii (61,8 proc.)

Z drugiej strony tylko w trzech państwach odnotowano sytuację, w której dolne 50 proc. społeczeństwa ma więcej długów niż majątku netto. Mowa o Polsce, Grecji i Irlandii.

Należy zaznaczyć, że w badaniu mierzono majątek netto, czyli sumę aktywów finansowych (np. akcji lub obligacji) i aktywów niefinansowych (np. mieszkań lub gruntów) posiadanych przez osoby fizyczne, pomniejszoną o ich długi. Oznacza to, że osoba posiadająca dom wart 250 tys. zł, ale z hipoteką na 100 tys. zł, ma majątek rzędu 150 tys. zł. 

Majątek netto nie mówi nam wszystkiego o sytuacji życiowej obywateli, ponieważ nie uwzględnia tego, że osoba zadłużona może być w bardziej stabilnej sytuacji finansowej niż ktoś z małymi środkami „na plusie”. 

Najbogatsi i najbiedniejsi

Rozwarstwienie społeczne można zmierzyć również poprzez spojrzenie na relację pomiędzy dochodami najbogatszych a najbiedniejszych. Eurostat porównuje stosunek dochodów uzyskiwanych przez górne 20 proc. osób do dolnych 20 proc. o najniższych dochodach.

Pod tym względem w 2022 roku Polska uplasowała się na szóstym miejscu w UE z wynikiem 3,91 pkt. Oznacza to, że najbogatsi zarobili 3,91 razy więcej niż dolne 20 proc. Był to wynik niższy niż średnia unijna (4,74 pkt).

W 2022 roku największe nierówności pomiędzy dochodami osób najwięcej i najmniej zarabiających odnotowano w Bułgarii (7,3 pkt). Natomiast najniższe w Słowacji (3,12 pkt).