Zaostrzenie kodeksu karnego przegłosowane przez Sejm

Podczas 58. posiedzenia Sejmu została przegłosowana nowelizacja kodeksu karnego oraz niektórych innych ustaw. Teraz trafi ona pod obrady Senatu. Główne założenia reformy przewidują:

• uelastycznienie i podniesienie górnej granicy terminowej kary pozbawienia wolności z 15 do 30 lat oraz – jednocześnie – likwidację osobnej kary 25 lat więzienia,
• wprowadzenie kary bezwzględnego dożywocia bez możliwości warunkowego zwolnienia,
• konfiskatę aut pijanych kierowców,
• podwyższenie kar za pedofilię i gwałty,
• podwyższenie kar za przyjmowanie łapówek.

Ministerstwo Sprawiedliwości kierowało się zasadą, w myśl której należy skończyć z filozofią głoszącą, że „nawet zwyrodniałych przestępców należy wyłącznie resocjalizować”. Zdaniem szefa resortu Zbigniewa Ziobry kary powinny być na tyle surowe, aby skutecznie odstraszać, zwłaszcza najgroźniejszych przestępców.

Zmiany w więziennictwie

Reformy zaproponowane przez resort sprawiedliwości nie ograniczają się tylko do zmian w kodeksie karnym.

Oprócz tego resort sprawiedliwości realizuje program „Nowoczesne więziennictwo”, na który składają się między innymi: rozszerzenie pracy więźniów, rozwój dozoru elektronicznego, koniec z ignorowaniem kary więzienia, likwidacja przywilejów w korzystaniu przez skazanych z opieki zdrowotnej, wzmocnienie bezpieczeństwa w zakładach karnych, lepsze wyszkolenie i skuteczność Służby Więziennej.

Ministerstwo zaostrza również swoją politykę wobec recydywistów. Szczególnie dotknie to przestępców seksualnych, wśród których powrót na ścieżkę przestępczą będzie wiązał się z nadzwyczajnym zaostrzeniem kary. Dodatkowo zwolnienie warunkowe będzie możliwe dopiero po 3/4, a nie 2/3 wyroku.

Pomiędzy karą a resocjalizacją

Reformy rządowe wzbudziły wiele emocji i głosów podczas debaty sejmowej. Zdaniem opozycji, propozycja zaostrzenia kar jest nietrafiona, a przegłosowane zmiany mają charakter represyjny.

Politycy przeciwni rządowi podkreślali, że resort sprawiedliwości powinien stawiać na resocjalizację, a nie egzekwowanie wyższych kar w systemie penitencjarnym. Dominującą strategią prewencji ma, wedle nowego projektu, być karanie, a nie resocjalizowanie osób, które weszły na ścieżkę przestępczą.

Do zarzutów opozycji odniósł się Marcin Warchoł. Wiceminister sprawiedliwości podkreślił, że obecne kary są zbyt pobłażliwe, a zaostrzenie kar to dobry kurs w kierunku skorygowania tego problemu. Dodał, że jego zdaniem przestępcy rozzuchwaleni niskimi karami często wracają do przestępczości, na dowód czego przytoczył statystyki recydywistów.

Dwie ścieżki po więzieniu

Kara pozbawienia wolności w głównej mierze polega na izolacji skazanego. Osoba po odbyciu wyroku w zakładzie karnym może trafić na jedną z dwóch ścieżek.

Przez drogę pozytywną będziemy rozumieć osoby zresocjalizowane, które sprawnie wracają do społeczeństwa. Tymczasem przy drodze negatywnej mówimy o osobach, które wykorzystują pobyt w więzieniu w celu przygotowania się do kolejnych przestępstw, nawiązują kontakty ze środowiskiem lub poznają nowe metody przestępcze.

Osoby niezresocjalizowane, nawet po odbyciu kary, mogą z biegiem czasu wrócić do przestępczości, a tym samym, prędzej czy później, do zakładu karnego.

Ponowne popełnienie przestępstwa jest nazywane recydywą i stanowi jedną z częściej wskazywanych przesłanek dotyczących zaostrzenia kary (tzw. recydywa ogólna). 

Na podstawie art. 64 kodeksu karnego, za recydywistę zostaje uznany sprawca, który odbył co najmniej 6 miesięcy kary i w ciągu pięciu lat od jej zakończenia popełnił przestępstwo podobne do tego, za które był już skazany (tzw. recydywa specjalna).

Kodeks karny ustanawia również tzw. multirecydywę, czyli sytuację, w której osoba dokonuje czynu zabronionego trzeci raz z kolei, a drugie skazanie miało miejsce w warunkach recydywy podstawowej. Tutaj również progiem ustawowym jest pięć lat od odbycia kary. Zarówno w przypadku recydywy specjalnej, jak i multirecydywy mowa wyłącznie o przestępstwie umyślnym.

Brak aktualnych danych

Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało w 2017 roku raport zatytułowany „Powrotność do przestępstwa w latach 2009–2015 – II edycja”. Zgodnie z przewodnim wnioskiem, z roku na rok wzrastał odsetek recydywistów w stosunku do liczby skazanych osób. Wzrósł on z 3,5 proc. w 2009 roku do 5,6 proc. w 2015 roku.

Spośród wszystkich 373 tys. osób skazanych prawomocnie w 2011 rok, osoby dorosłe skazane za popełnienie przestępstwa w ciągu pięciu lat od skończenia poprzedniego odsiadywania kary stanowiły 25,5 proc. (95 tys. skazanych).

Co czwarty recydywista wracał na drogę przestępczą w przeciągu dwóch lat, a co szósty (ok. 17,6 proc.) w ciągu trzech. O wiele rzadziej zdarzały się osoby popełniające przestępstwo po czterech lub pięciu latach (odpowiednio 8,4 proc. i 0,8 proc.)

Najnowsze dane pochodzą sprzed kilku lat

Omówiony powyżej raport za lata 2011–2015 jest ostatnim opublikowanym na stronie ministerstwa. Nowsze dane statystyczne zostały przedstawione w odpowiedzi Patryka Jakiego na interpelację poselską. 

Aktualizacja 09.08.2022

Z odpowiedzi udostępnionej przez Ministerstwo Sprawiedliwości wynika, że w roku 2015 z aresztu zwolniono 44 362 osoby. Na przestrzeni 5 lat przestępstwo popełniło 17 211 osób. Oznacza to, że odsetek recydywistów oscylował na poziomie 38,8 proc.