Mentzen opowiada się za bardziej liberalnym podejściem do posiadania broni

Kuba Wojewódzki i Piotr Kędzierski gościli w swoim podcaście Sławomira Mentzena. „Wolność musi wiązać się z odpowiedzialnością za swoje czyny” – tak Sławomir Mentzen podsumował hipotetyczny przykład, w którym obca osoba wtargnęła w środku nocy na czyjąś posesję. 

Przykład ten został przytoczony podczas wymiany zdań na temat dostępu do broni, który według kandydata Konfederacji na prezydenta powinien zostać zliberalizowany. W trakcie rozmowy Kędzierski przedstawił tezę, że w Polsce nigdy nie było kultury posiadania broni. Dziennikarz podkreślił jednak, że nie jest tej informacji pewny.

Skontrował to polityk Konfederacji. Przekonywał, że przed II wojną światową dostęp do broni był powszechny, a dopiero naziści „rozbroili” Polaków. 

Argumentum ad Hitlerum – to chwyt, który upraszcza dyskusję

Przed przejściem do analizy samej wypowiedzi zauważmy, że Sławomir Mentzen wykorzystał pozamerytoryczny sposób argumentacji, tzw. argumentum ad Hitlerum. To chwyt retoryczny, który polega na powiązaniu danego poglądu z osobą, która jest postrzegana w złym świetle.

Osoba sięgająca po taką argumentację może chcieć, żeby jej rozmówca porzucił swoje stanowisko, bo w przeciwnym wypadku zostanie uznany za kogoś, kto popiera np. Adolfa Hitlera. Jednocześnie taki argument znacząco upraszcza debatowaną kwestię – w miejsce rozmowy o wpływie niemieckiej okupacji na polskie tradycje i regulacje dotyczące broni cała sprawa zostaje przypisana do jednego nazwiska. 

Więcej o tym oraz o innych nieuczciwych sposobach argumentacji dowiesz się z jednego z naszych artykułów, w którym przytaczamy również konkretne przykłady ich użycia.

W dwudziestoleciu międzywojennym broń była dostępna za pozwoleniem

Cztery dni później, 29 stycznia 1919 roku, ukazało się rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych. Zobowiązało ono osoby bez pozwolenia do złożenia posiadanej broni w lokalnych jednostkach policji. Więcej o kontekście tych wydarzeń powiedział w komentarzu dla naszej redakcji historyk i znawca XX-wiecznej historii Polski dr hab. Janusz Mierzwa z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kolejne przepisy z lat 20.

Władza II RP podejmowała kolejne kroki w celu uregulowania posiadania broni. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 29 stycznia 1919 roku nakazywało osobom niemającym pozwolenia, by złożyły posiadaną broń w lokalnych jednostkach policji (art. 1). 

Z kolei w 1920 roku kolejne rozporządzenie zmieniło organ odpowiedzialny za wydawanie pozwoleń. Przekazano te uprawnienia władzom administracyjnym I instancji (art. 1). Wprowadzono wtedy również pojęcie „koniecznej potrzeby” jako przesłankę do uzyskania pozwolenia na broń krótką. 

Z kolei rozporządzenie z 1921 roku rozszerzyło obowiązywanie przepisów dotyczących broni na nowe tereny, w tym województwa nowogródzkie, poleskie i wołyńskie (art. 1). 

Między 1921 a 1926 rokiem wydano dodatkowe przepisy wykonawcze, które dotyczyły szczegółowych kwestii, takich jak posiadanie broni przez dyplomatów czy nabywanie jej przez funkcjonariuszy.

Źródła potwierdzają, że Polacy posiadali broń. Nie znamy jednak skali

Dr hab. Janusz Mierzwa potwierdził w komentarzu dla naszej redakcji, że w okresie dwudziestolecia międzywojennego broń była dostępna, choć pomimo obowiązujących regulacji prawnych nie zawsze było wiadomo, czy dana osoba posiada ją zgodnie z prawem: 

Publikacja Instytutu Pamięci Narodowej poświęcona manifestacjom, zamieszkom i demonstracjom politycznym w przedwojennej Warszawie również wspomina o kwestii strzelanin (s. 20).

Przykładem incydentu z bronią jest strzelanina w szkole, o której można przeczytać w archiwalnych numerach gazet z czasów dwudziestolecia międzywojennego. Napisali o niej „Kurjer Warszawski” (s. 5) i „Słowo” (s. 1).

Dekret prezydenta z 1932 roku krokiem ku jednolitym regulacjom

Dekret prezydenta z 1932 roku stanowił kluczowy etap w ujednolicaniu prawa dotyczącego broni w Polsce. Prawo o broni, amunicji i materiałach wybuchowych zawierało m.in. precyzyjne definicje określające szeroko pojętą broń (art. 1). Utrzymano wymóg uzyskiwania pozwoleń na posiadanie i noszenie broni (art. 18 ust. 1).

W dekrecie określono również przesłanki negatywne, uniemożliwiające uzyskanie pozwolenia, takie jak wiek poniżej 17 lat, choroba psychiczna, nałogi, włóczęgostwo czy dwukrotne naruszenie przepisów dotyczących broni (art. 20). 

Za to w przyjętym rok później rozporządzeniu wykonawczym przewidziano trzy kategorie pozwoleń (par. 1–4): 

• na posiadanie broni w mieszkaniu, 
• na posiadanie i noszenie broni, 
• na posiadanie broni w celach muzealnych (ograniczające się do konkretnych pomieszczeń). 

Polacy pod niemiecką okupacją całkowicie stracili prawo do posiadania broni

Po wybuchu II wojny światowej część ziem polskich znalazła się pod okupacją III Rzeszy, a część pod okupacją Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Na terenach włączonych do Rzeszy obowiązywało prawo niemieckie, które nie zezwalało na posiadanie broni przez polską ludność (s. 13).

Na okupowanych terenach Polski Niemcy zakazali Polakom posiadania broni. Taką informację przedstawił dr hab. Janusz Mierzwa, z którym rozmawialiśmy w trakcie pracy nad analizą.

Za posiadanie broni groziła nawet śmierć

Co więcej, od 12 września 1939 roku (jeszcze przed zajęciem całej Polski) zaczęło obowiązywać rozporządzenie Naczelnego Dowódcy Wojska, które nakazywało oddanie wszelkiej broni i amunicji w ciągu doby do najbliższego posterunku wojska lub policji. Za posiadanie broni wbrew rozporządzeniu groziła nawet kara śmierci (s. 13).

Rozporządzenie Naczelnego Dowódcy Wojska z 6 października 1939 roku rozszerzyło zakaz posiadania broni na wszystkie tereny polskie zajęte przez wojska niemieckie, kontynuując wcześniejsze restrykcje. Z kolei rozporządzenie Hansa Franka z 31 października wprowadzało karę śmierci nie tylko za posiadanie broni, lecz także za niepowiadomienie władz o tym, że ktoś inny ją posiada (s. 14).

Dodatkowo rozporządzenie policyjne z 17 grudnia 1939 roku oferowało nagrody finansowe do 1000 złotych dla osób, które doniosły o ukrywaniu broni. Te przepisy miały na celu zaostrzenie kontroli nad społeczeństwem i wzmocnienie mechanizmów donosicielstwa w okupowanej Polsce (s. 14).

Od tych zasad istniały wyjątki. Zgodnie z niemieckimi przepisami osoby narodowości polskiej mogły legalnie posiadać broń palną w dwóch przypadkach: jako funkcjonariusze Policji Państwowej oraz jako strażnicy leśni (s. 14).

Sytuacja prawna na ziemiach zajętych przez ZSRR była bardziej złożona 

W wyniku wybuchu II wojny światowej część ziem polskich znalazła się pod okupacją ZSRR (s. 13). W tym zakresie obowiązywało tam prawo radzieckie. System prawa karnego był dość złożony, ponieważ funkcjonował na podstawie kodeksu karnego Rosyjskiej SFRR z 1926 roku – a ten był wielokrotnie zmieniany, uzupełniany i nowelizowany do 1939 roku (s. 14). Dostępne źródła wskazują, że według niego przestępstwem było posiadanie broni długolufowej oraz krótkiej (w tym rewolwerów). 

Dodatkowo poszczególni dowódcy wojskowi wydawali zarządzenia (szczególnie w strefach przygranicznych). Należy zaznaczyć, że część terytorium Polski została włączona do Ukraińskiej SRR, a część do Białoruskiej SRR. W obydwu składowych radzieckich republikach obowiązywały oddzielne kodeksy karne, które swoją drogą były wzorowane na kodeksie karnym Rosyjskiej SFRR lub nawet z niego przedrukowywane (s. 14).