Sachajko o „słusznym trendzie” UE

13 lutego poseł Kukiz’15 Jarosław Sachajko był gościem audycji „Sygnały Dnia”, podczas której odpowiadał na pytania dotyczące m.in. rolnictwa. Polityk mówił o Unii Europejskiej, która jego zdaniem coraz większe nakłady środków przeznacza na ochronę środowiska. W jego ocenie jest to słuszny trend.

Poseł stwierdził [czas nagrania 5:17], że jest to konieczne, bo ludzie umierają z powodu zatrucia środowiska, i dotyczy to przede wszystkim rolników. Zdaniem polityka to właśnie w tej grupie społecznej najczęściej diagnozuje się nowotwory, a winę za to odpowiadają środki chemiczne używane w pracy na roli.

Nowotwory: w których regionach Polski sytuacja jest najgorsza

Krajowy Rejestr Nowotworów, utworzony na podstawie rozporządzenie ministra zdrowia, przygotowuje kompleksowe raporty dotyczące nowotworów złośliwych. Najnowszy raport pochodzi z 2021 roku. Częścią tej publikacji jest także analiza geograficzna (s. 18).

W 2021 roku najwyższy wskaźnik umieralności na nowotwory złośliwe wśród mężczyzn odnotowano w województwach: warmińsko-mazurskim (385 zgonów na 100 tys. mieszkańców), śląskim (374 na 100 tys.) i kujawsko-pomorskim (371 na 100 tys.). Z kolei wśród kobiet współczynnik ten jest najwyższy w województwie zachodniopomorskim (223 na 100 tys.). 

W raporcie podkreślono, że – podobnie jak w poprzednich raportach – wskaźniki umieralności były wyższe dla Polski północno-zachodniej, ale też dodano, że „wyższe współczynniki w północno-zachodnich regionach Polski niezależnie od płci maleją, zbliżając się do współczynników odnotowanych dla regionów południowo-wschodnich”.

Województwa, gdzie przez raka umiera się najczęściej

Czy teza Sachajki odzwierciedla sytuację w Polsce? Z ostatniego raportu GUS (s. 30) o obszarach wiejskich w Polsce (2020 rok) możemy dowiedzieć się, że najwięcej obszarów wiejskich było na Warmii i Mazurach, a także m.in. na Kujawach, czyli tam, gdzie wskaźnik (s. 18) umieralności mężczyzn przez nowotwory jest najwyższy. 

Województwo śląskie z kolei należy do tych, gdzie obszarów wiejskich jest najmniej. A to region, gdzie wskaźnik umieralności na nowotwory również jest wysoki (s. 18). Z kolei inne województwa z dużą powierzchnią gruntów rolnych, takie jak lubelskie czy podkarpackie, mogą poszczycić się (s. 18) jednymi z najniższych wskaźników umieralności na nowotwory.

Warto zauważyć, że – jak wynika z informacji Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) – rolników nie ma na liście zawodów, w odniesieniu do których potwierdzono zwiększone ryzyko zachorowania na raka. Rolnicy – podobnie jak inni pracujący na zewnątrz, w tym budowlańcy, ratownicy lub ogrodnicy – mogą być bardziej narażeni na poparzenia skóry spowodowane promieniowaniem ultrafioletowym.

Czynniki rakotwórcze. Co znajdziemy na liście? 

Zanieczyszczenia powietrza, nadwaga, otyłość, spożywanie alkoholu i palenie tytoniu to czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka w Polsce (s. 8). Od lat najczęstszym powodem śmierci Polaków z powodu nowotworów jest rak płuc (s. 3). Jak wynika z informacji Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiemu (IARC), używanie tytoniu jest najczęstszą przyczyną raka.

Problemem jest także smog. Prof. Ewa Czarnobilska z Uniwersytetu Jagiellońskiego wielokrotnie wypowiadała się na temat szkodliwości smogu (1, 2, 3), który może doprowadzić do rozwoju nowotworów, w tym właśnie raka płuc.

Eksperci amerykańskiego instytutu rządowego National Cancer Institute zwracają uwagę, że ograniczenie narażenia na czynniki ryzyka możliwe do uniknięcia może zmniejszyć prawdopodobieństwo rozwoju niektórych nowotworów.

Czy używanie pestycydów jest niebezpieczne dla rolników i konsumentów?

Pestycydy to substancje chemiczne, które – podobnie jak paliwa czy smary – mogą być niebezpieczne w przypadku nieprawidłowego wykorzystywania. 

Dlatego w przypadku wykorzystywania pestycydów przez rolników zaleca się „stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej w postaci ubrania ochronnego, rękawic, obuwia, gogli lub sprzętu ochrony układu oddechowego”. Ważne jest, by aplikować środki ochrony roślin zgodnie z informacją, która znajduje się na etykiecie.

Przy okazji warto nadmienić, że nieuniknioną konsekwencją stosowania pestycydów jest ich obecność w żywności, która trafia na nasze stoły. Jednak bezpieczeństwo żywności w tym zakresie jest monitorowane przez Państwową Inspekcję Sanitarną. 

Czy pestycydy są rakotwórcze? Wyjaśniamy

International Agency for Research on Cancer (IARC) to agencja WHO wyspecjalizowana w tematyce nowotworowej, która prowadzi listę klasyfikacyjną. W swojej klasyfikacji IARC nie ocenia, jak duże jest prawdopodobieństwo, że jakiś czynnik wywoła chorobę nowotworową. Natomiast ocenia ona wagę dowodów, które przemawiają za potencjalnym rakotwórczym działaniem danej substancji czy produktu.

Na liście oceniono osobno ryzyko związane z różnymi rodzajami pestycydów. I tak np.: herbicydy (czyli pestycydy służące do zwalczania chwastów) – podobnie jak warzywa marynowane w tradycyjnym azjatyckim stylu – należą do grupy 2B. Za to insektycydy zwalczające owady zakwalifikowano do grupy 2A.

Co to oznacza? Do kategorii 2A należą substancje prawdopodobnie rakotwórcze dla człowieka, a w kategorii 2B substancje możliwie rakotwórcze dla człowieka.

Przypomnijmy, że to kategoria 1 obejmuje substancje rakotwórcze dla człowieka. Tym samym w kwestii pestycydów IARC mówi nam, że brak jednoznacznych dowodów na ich rakotwórczość. Instytucja otrzymała sprzeczne dane na temat potencjalnego rakotwórczego wpływu niektórych pestycydów, dlatego zastosowała coś w rodzaju metody ograniczonego zaufania.

Przypomnijmy, że poseł Sachajko nie tylko twierdzi, że same pestycydy są rakotwórcze. Jednocześnie przekonuje, że są one bardziej niebezpieczne w tym zakresie niż inne czynniki rakotwórcze, i twierdzi, że najwięcej nowotworów jest na terenie wiejskim właśnie z powodu pestycydów. Nie są nam znane żadne wiarygodne dane, które potwierdzałyby tezę przedstawioną przez polityka.

Obszary wiejskie z gorszym dostępem do opieki medycznej

Istnieją za to badania, które wskazują, że na obszarach wiejskich kluczowa w diagnozowaniu i leczeniu nowotworów jest odległość od placówek medycznych. Opracowanie pt. „Krajowe profile dotyczące nowotworów” z roku 2023 jednoznacznie wskazuje na nierównomierny rozkład jednostek opieki onkologicznej, zarówno w poszczególnych regionach, jak i między obszarami miejskimi i wiejskimi (s. 15).

Przykładowo: większość placówek oferujących badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego znajduje się głównie w większych miastach. Jedyny ośrodek terapii protonowej w Polsce, zlokalizowany w Krakowie, jest miejscem, gdzie przeprowadza się leczenie raka oka, które jest refundowane w ramach publicznego ubezpieczenia zdrowotnego (s. 15).

Opracowanie odnotowuje (s. 3), iż mieszkanki polskich wsi rzadziej korzystają z badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy (57%) niż mieszkanki miast (67%). To ukazuje inną znaczącą różnicę dotyczącą obszarów miejskich i wiejskich, czyli bariery socjoekonomiczne: zarobkowe, komunikacyjne, czy choćby edukacyjne.

Nierówność w dostępie do opieki medycznej. Inne badania

Na tę nierówność i jej wpływ na zdrowie ludzi wskazują także zagraniczne badania. W szkockiej analizie z 2000 roku wskazano, że im większa odległość miejsca zamieszkania pacjenta od ośrodków onkologicznych, tym mniejsza szansa na zdiagnozowanie przed śmiercią pacjenta raka żołądka, raka piersi i raka jelita grubego. Wraz z odległością maleją też szanse na przeżycie pacjenta po diagnozie raka płuc i raka prostaty.

Przeglądy badań nad umieralnością i wzorcami przeżywalności chorób nowotworowych, jak te z australijskiej Nowej Południowej Walii, pokazują, że mieszkańcy wsi częściej – w porównaniu z mieszkańcami gmin miejskich – byli diagnozowani w zaawansowanym stadium choroby z powodu ograniczonego dostępu do usług diagnostycznych i leczenia.

Dotyczy to oczywiście nie tylko rolników, bo nie każdy mieszkaniec czy mieszkanka obszarów wiejskich zajmuje się tym samym. Jednak akurat każdy i każda z nich zmaga się z ograniczonym dostępem do opieki medycznej, mniejszym niż w dużych miastach.