Analiza powstała w ramach Weryfikatonu – maratonu sprawdzania informacji przed wyborami samorządowymi. Więcej sprawdzonych analiz znajdziesz na podstronie samorząd.

Zbliżają się wybory samorządowe

7 kwietnia odbędą się wybory samorządowe, w których Polki i Polacy wybiorą m.in. prezydentów swoich miast. W Krakowie o to stanowisko powalczy m.in. Adam Hareńczyk. 12 marca był on gościem programu „Temat dnia” w TVP Kraków. Rozmowa rozpoczęła się od dyskusji na temat strefy czystego transportu. Hareńczyk podkreślił, że jest jej przeciwnikiem [czas nagrania: 0:48].

Wyjaśnił, że w jego sprzeciwie nie chodzi o wielkość lub zakres strefy, ale o jej „filozofię”. Wskazał, że w Europie jest ponad 300 takich stref, ale jak wyjaśnił, są one przede wszystkim strefami ograniczonego ruchu. Takim regulacjom Hareńczyk się nie sprzeciwia, ale nie popiera on rozwiązań proponowanych w ramach SCT, które jego zdaniem zakładają podział na lepsze i gorsze samochody.

Strefa czystego transportu, czyli co właściwie?

Strefa czystego transportu to inaczej strefa niskiej emisji (ang. low-emission zones, czyli LEZ). Taka strefa to wydzielony obszar w mieście (ale nie tylko, są też np. autostrady objęte LEZ), po którym mogą poruszać się wyłącznie pojazdy spełniające odpowiednie normy emisji spalin. Chodzi o to, aby wykluczyć z ruchu te pojazdy, które najbardziej wpływają na zanieczyszczenie powietrza.

Wymogi dla samochodów w strefach czystego transportu są określane na podstawie norm emisji Euro oraz rodzaju paliwa. W zależności od roku produkcji i modelu silnika (zwłaszcza w przypadku Diesla) auto klasyfikowane jest do odpowiedniej normy. Przykładowo samochód z 2006 roku spełnia normę Euro 4, a auto z 2012 roku – normę Euro 5. W założeniu im wyższa norma Euro, tym emitowane spaliny są mniej szkodliwe.

Istnieją również Strefy Zerowej Emisji (ZEZ), a jedną z nich jest ta w centrum Oksfordu. Na jej obszar za darmo wjadą jedynie pojazdy o zerowej emisyjności, czyli takie, które nie mają silników spalinowych. Dla reszty przewidziano opłaty.

Strefa ograniczonego ruchu w Krakowie. Czym jest?

W Krakowie istnieją dwie strefy ograniczonego ruchu. Mowa o strefach Stare Miasto oraz Kazimierz. W tych dwóch lokalizacjach obowiązują regulacje ograniczające ruch samochodowy. Wjazd na ulice objęte taką strefą mają tylko wybrane pojazdy oraz osoby, które posiadają dokumenty uprawniające do wjazdu wystawione przez Zarząd Dróg Miasta Krakowa.

Oznacza to, że wjazd do strefy ograniczonego ruchu w teorii ma każdy model samochodu, a prawo do wjazdu zależy od zezwolenia wystawianego przez instytucje samorządowe. Nie ma tutaj – jak w przypadku stref czystego transportu – regulacji określających dopuszczalność wjazdu w zależności od modelu silnika. Prawo wjazdu zależy od identyfikatora, a nie norm emisji spalin.

Ograniczenie ruchu w obrębie Starego Rynku i jego okolicy było w Krakowie wprowadzane stopniowo od drugiej połowy XX wieku (s. 2). Natomiast od 2020 roku takie regulacje obowiązują w dzielnicy Kazimierz. Podobna strefa (objęta zakazem ruchu) istnieje też w Warszawie w okolicach Starego Miasta.

Ile jest LEZ w Europie? Dane

W metodologii tego raportu czytamy (s. 8), że pod uwagę wzięto strefy ujęte w bazie danych serwisu urbanaccessregulations.eu. Tym samym wymienione 320 LEZ to strefy, w których ogranicza się ruch pojazdów emitujących najwięcej zanieczyszczeń, na przykład na podstawie wspomnianej przedtem klasyfikacji Euro.

W tej bazie znajdziemy informacje o miastach, które wprowadziły u siebie LEZ. Dowiemy się też, jakie konkretnie regulacje obowiązują w tych strefach. Zasady zweryfikowaliśmy również bezpośrednio w serwisach wspomnianych miast. 

Przykładowo w Berlinie, Paryżu i Pradze wjazd do strefy mają tylko wybrane samochody spełniające normy emisji. Otrzymują one specjalną naklejkę, która pozwala na wjazd. Swój pojazd, o ile spełnia wymogi, muszą zarejestrować również kierowcy chcący wjechać do strefy w Lizbonie czy Atenach. W Londynie, jak wyjaśniliśmy przedtem, samochody niespełniające norm muszą liczyć się z dzienną opłatą za wjazd. 

LEZ i inne typy regulacji

W 2023 roku pojawiały się informacje o 325 LEZ w Europie. Tak podano w raporcie ReVeAL. To projekt badawczo-innowacyjny skupiony na regulacjach, których poddawane są pojazdy miejskie, finansowany ze środków UE.

W dokumencie ReVeAL wymienia kilka typów regulacji dotyczących zasad wjazdu samochodów do miast (ang. UVAR – urban vehicle access regulations). Oprócz LEZ, czyli stref, w których obowiązują normy emisji i to od nich zależy prawo wjazdu, istnieją też (s. 3):

• systemy opłat miejskich – w takich strefach za wjazd należy uiścić opłatę, a pojazdy emitujące więcej zanieczyszczeń mogą spotkać się z wyższymi stawkami;
• programy awaryjne związane z zanieczyszczeniem powietrza – w tym przypadku ograniczenia w ruchu pojazdów są wprowadzane, gdy przekroczone zostaną normy zanieczyszczenia powietrza;
• strefy zerowej emisji – to strefy, w których docelowo usuwa się całkowicie ruch pojazdów emitujących zanieczyszczenia;
• inne zasady wstępu – w tym strefy ograniczonego ruchu, zakaz wjazdu pojazdów cięższych niż 3,5 tony, strefy bez ruchu samochodowego lub dopuszczające ruch wyłącznie autobusowy.

Czy europejskie LEZ to strefy ograniczonego ruchu?

Adam Hareńczyk błędnie porównuje ze sobą europejskie strefy czystego transportu ze strefami ograniczonego ruchu. W tych pierwszych prawo wjazdu zależne jest od spełniania norm emisji spalin, a w tych drugich – od posiadania zezwolenia. 

Strefy niskiej emisji (LEZ) w europejskich miastach opierają się na podobnej idei co SCT w Warszawie i w Krakowie: do strefy mogą wjechać samochody spełniające konkretne normy emisji Euro. Konkretne wymogi dotyczące silnika lub roku produkcji samochodów dopuszczonych do ruchu są ustalane na poziomie miast (np. w ramach uchwały).

Co istotne, SCT w Krakowie nie wszedł jeszcze w życie z powodu unieważnienia uchwały przez Wojewódzki Sąd Administracyjny. Docelowo samochody uprawnione do jazdy po strefie będą oznaczone specjalną nalepką. Podobne rozwiązanie obowiązuje m.in. w strefie na terenie Berlina (zielona naklejka) oraz w Paryżu (naklejka Crit’Air). Więcej na ten temat pisaliśmy w innej analizie.