Analiza została zaktualizowana 14 sierpnia 2024 roku o odpowiedź Prokuratury Krajowej na wniosek o udostępnienie informacji publicznej dotyczący osób tymczasowo aresztowanych w toku postępowań przygotowawczych w 2014 roku.

Mentzen: długotrwałe areszty tymczasowe to obrzydliwa praktyka

Sławomir Mentzen na platformie X udostępnił wpis, w którym wyjaśnił, dlaczego głosował za uchyleniem immunitetu Marcina Romanowskiego. Polityk dodał, że był przeciwny jego tymczasowemu aresztowaniu, podkreślając, że areszty tymczasowe powinny być stosowane tylko w przypadku osób stanowiących zagrożenie.

Prokuratura złożyła wniosek o tymczasowe aresztowanie Marcina Romanowskiego w związku ze śledztwem w sprawie nieprawidłowości w Funduszu Sprawiedliwości oraz przekroczenia uprawnień przez urzędników Ministerstwa Sprawiedliwości. Na tej podstawie został on następnie zatrzymany, ale wkrótce wyszedł na wolność. Powodem wypuszczenia posła okazał się immunitet członka Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. Więcej na ten temat dowiesz się z naszej analizy wypowiedzi Pawła Śliza i Radosława Fogla.

Prezes Nowej Nadziei skrytykował praktykę długotrwałych aresztów tymczasowych, które jego zdaniem niszczą firmy i życie aresztowanych osób oraz ich rodzin. Sławomir Mentzen przywołał również statystyki pokazujące wzrost liczby osób tymczasowo aresztowanych za rządów PiS i zaznacza, że Romanowski jako wiceminister sprawiedliwości w poprzednim rządzie nie podjął działań w tej sprawie.

Czym jest areszt tymczasowy?

Tymczasowe aresztowanie jest regulowane przez Kodeks postępowania karnego (art. 250). Areszt tymczasowy jest środkiem zapobiegawczym, który ma na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo – przeciwdziałanie popełnieniu przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa (art. 249).

Areszt może być nałożony w trakcie postępowania przygotowawczego przez sąd na wniosek prokuratora maksymalnie na okres trzech miesięcy (art. 263 par. 1). Prawo przewiduje możliwość przedłużenia aresztu na wniosek prokuratora (art. 263 par. 2). Natomiast całkowity okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć dwóch lat (art. 263 par 3).

Przedłużenie aresztu tymczasowego może zapaść decyzją sądu apelacyjnego w przypadkach przewidzianych w kodeksie (art. 263 par. 4).

Jak zmieniła się liczba tymczasowo aresztowanych w ostatni latach?

Natomiast dane dotyczące wszystkich aresztowań znajdziemy na stronie Informatora Statystycznego Wymiaru Sprawiedliwości w publikacji „Środki zapobiegawcze w sądach rejonowych i w sądach okręgowych w latach 2005-2023”. Jednak po pobraniu pliku znajdziemy w nim wyłącznie dane od 2014 do 2023 roku. 

W 2014 roku liczba osób tymczasowo aresztowanych wynosiła 2 030 w przypadku sądów okręgowych i 9 528 w przypadku sądów rejonowych. W 2022 roku natomiast liczba osób tymczasowo aresztowanych wynosiła odpowiednio 2 790 i 8 661. 

Zatem liczba osób tymczasowo aresztowanych w 2014 roku (11 558) była zbliżona do liczby tymczasowo aresztowanych w 2022 roku (11 451). To spadek o ok. 1 proc. Dostępne dane w ujęciu rocznym przedstawiamy na poniższym wykresie.

Osoby zatrzymane na ponad dwa lata

Raporty Prokuratury Krajowej sięgają tylko do 2016 roku. Wówczas w areszcie tymczasowym powyżej 2 lat przebywało 20 osób. Za to osób, których czas pobytu w areszcie sięgał od 12 miesięcy do 2 lat, było 130 (plik: PK-P1K Sprawozdanie z działalności p.j.o.p. w sprawach karnych za 2016 rok). Za rok 2014 dostępne są statystyki ze sprawozdania Prokuratora Generalnego, w których nie znalazły się potrzebne nam dane. Zwróciliśmy się do Prokuratury Krajowej z prośbą o przedstawienie statystyk z 2014 roku.

Aktualizacja 14.08.2024

Z odpowiedzi przesłanej przez Prokuraturę Krajową na nasz wniosek o dostęp do informacji publicznej wynika, że w 2014 roku 164 osoby przebywały w areszcie tymczasowym powyżej 1 roku, ale krócej niż 2 lata. Kolejne 14 osób było aresztowanych na okres powyżej 2 lat.

Koniec aktualizacji 14.08.2024

Dane prokuratury dotyczą tylko postępowań przygotowawczych

Sławomir Mentzen przedstawiając dane za rok 2022, przytacza liczbę 641, która odpowiada liczbie osób zatrzymanych na czas od 12 miesięcy do 2 lat (a nie powyżej 2 lat, jak twierdzi poseł) oraz liczbę 120, która odpowiada liczbie osób zatrzymanych na czas powyżej 2 lat (a nie powyżej 5 lat).

Zwróciliśmy się do biura Sławomira Mentzena z prośbą o źródło danych, na które powoływał się polityk. Gdy otrzymamy odpowiedź, zaktualizujemy naszą analizę.

Co istotne, raportowane dane prokuratury dotyczącą jednego typu postępowań. Postępowanie przygotowawcze jest procedurą, którego celem jest m.in.: ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi przestępstwo, wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy itd. (art. 297 Kodeksu postępowania karnego).

Oprócz osób aresztowanych w toku tej procedury są jeszcze osoby przebywające w areszcie w związku postępowaniem sądowym, które znajdziemy w statystykach Ministerstwa Sprawiedliwości (MS).

Sprawdzamy dane MS

Przyglądając się liczbie osób przebywających w tymczasowym areszcie na okres dłuższy niż 2 lata, okaże się, że liczba osób aresztowanych przez sądy okręgowe wzrosła z 370 w 2014 roku do 499 w 2022 roku. Jednocześnie liczba zatrzymanych przez sądy rejonowe w 2022 roku była mniejsza o 12 osób od stanu na 2014 rok i wynosiła 32 osoby. 

Oznacza to łączny wzrost z 414 do 531, czyli o ponad 1/4 (28,3 proc.). Zmiany na przestrzeni lat przedstawiamy na poniższym wykresie.

RPO: Powinno dojść do zmian w przypadku aresztów tymczasowych

Jak czytamy na stronie Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO): „Mimo orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego polskie prawo nadal nie określa jednoznacznych przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania, pozwalających przewidzieć jego maksymalny czas po pierwszym wyroku sądu I instancji”. 

Co więcej, RPO zwraca uwagę, że w Polsce powinno się zaprzestać praktyk przedłużania tymczasowego aresztowania. Ma być to istotne szczególnie w przypadku sześciomiesięcznych przedłużeń, mających miejsce już po pierwszym wyroku sądu I instancji.

Biuro Rzecznika dodaje, że, „Ministerstwo Sprawiedliwości dostrzega potrzebę wprowadzenia zmian”.