Kontekst wypowiedzi

Podczas 33. posiedzenia Sejmu RP IX kadencji, które odbyło się 24 czerwca 2021 roku, miała miejsce dyskusja na temat działań rządu podejmowanych w zakresie polityki demograficznej i mających na celu poprawę dzietności w Polsce. Tomasz Aniśko wyraził opinię, że jednym z kluczowych instrumentów polityki demograficznej powinno być zapewnienie dostępu do opieki nad dzieckiem do lat 3 dla każdej rodziny. Pozwoliłoby to łączyć obowiązki domowe z zawodowymi. Niestety, zdaniem posła Zielonych, wciąż dziś jesteśmy bardzo daleko od zapewnienia takiej gwarancji każdemu dziecku w Polsce, albowiem jedynie 45 proc. gmin w Polsce posiada co najmniej jeden żłobek, oddział żłobkowy lub klub dziecięcy.

Czym są żłobki i kluby dziecięce?

Według ustawy o opiece nad dziećmi do lat 3 (z 4 lutego 2011 roku) opieka nad dziećmi w tym wieku może być organizowana w formie żłobka lub klubu dziecięcego, a także sprawowana przez dziennego opiekuna oraz nianię. Opieka nad dzieckiem może być sprawowana do ukończenia roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3. rok życia lub, w przypadku gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym, 4. rok życia.

Kolejną formą instytucjonalnej opieki nad dziećmi jest dzienny opiekun, którego rolę opisano w art. 36. Zorganizowanie opieki sprawowanej przez dziennego opiekuna nie wymaga tak dużych nakładów finansowych, jak chociażby w przypadku utworzenia żłobka czy klubu dziecięcego. Opieka jest sprawowana w warunkach domowych, a czas sprawowania opieki przez dziennego opiekuna efektywniej dopasowany do czasu pracy rodziców. Według art. 50 nianią jest osoba fizyczna sprawująca opiekę nad dziećmi (od ukończenia 20. tygodnia życia) na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Jak wygląda opieka nad małymi dziećmi w Polsce?

Najbardziej aktualne i dostępne powszechnie opracowania na ten temat dotyczą roku 2019. Rada Ministrów corocznie składa sprawozdanie z realizacji ustawy o opiece nad dziećmi do lat 3. Ostatnie sprawozdanie opublikowane zostało 6 października 2020 roku i dotyczy właśnie roku 2019.

Na koniec 2019 roku funkcjonowało w Polsce 3 671 żłobków. Żłobki prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego stanowiły 23 proc. ogółu (było ich 852), a żłobki niepubliczne – 77 proc. (łącznie 2 819). Żłobki oferowały ok. 149,4 tys. miejsc opieki, co przekładało się na ok. 86,7 proc. wszystkich miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. W porównaniu z rokiem 2018 był to wzrost o ponad 22,8 tys. miejsc, czyli o 18 proc. Ponadto na koniec 2019 roku funkcjonowały 733 kluby dziecięce.

Jednak należy zwrócić uwagę, że w tym sprawozdaniu uwzględniono także dostęp do dziennych opiekunów, o których poseł Aniśko nie wspominał w swojej wypowiedzi.

Ile gmin posiada co najmniej jeden żłobek lub klub dziecięcy?

Bardziej aktualne dane (dotyczące roku 2020) znajdziemy na stronie GUS w raporcie „Żłobki i kluby dziecięce w roku 2020 roku” (opublikowanym 27 maja 2021 roku), jednak brak w nim informacji na temat liczby gmin z dostępem do instytucji opieki nad dziećmi. Z raportu dowiadujemy się natomiast, że w ubiegłym roku (w porównaniu z rokiem 2019) o 5 proc. wzrosła liczba placówek opieki instytucjonalnej nad dziećmi w wieku do lat 3. Warto zaznaczyć, że był to wzrost o 5 proc., a nie o 5 punktów proc., więc nie możemy w tym przypadku mówić o 45 proc. gmin ze żłobkami.

Działało 4,6 tys. takich placówek (3 831 żłobków, 726 klubów dziecięcych i 17 oddziałów żłobkowych), które zapewniały 173,5 tys. miejsc (co stanowiło wzrost o 8,5 proc. w stosunku do roku 2019, kiedy było to 159,9 tys.). Wskaźnik liczby podopiecznych na 1 tys. dzieci w wieku do lat 3 wzrósł z 124 w 2019 roku do 128 w 2020 roku.

Wśród wszystkich placówek ponad 76 proc. należało do sektora prywatnego. Najwięcej żłobków i klubów dziecięcych sektora prywatnego należało do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (67,7 proc.). Co dziesiąta placówka została założona przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (11 proc.) lub spółkę cywilną (9,3 proc.). W sektorze publicznym blisko 98 proc. żłobków i klubów dziecięcych było prowadzonych przez samorząd gminny. Wszystkie oddziały żłobkowe zostały utworzone przy przedszkolach, w tym głównie przy przedszkolach publicznych (94,1 proc.).

Mając na uwadze powyższy raport i wzrost o 5 proc. liczby placówek w roku 2020 roku, można było założyć, że również liczba gmin posiadających dostęp do nich uległa powiększeniu, nie dysponowaliśmy jednak dokładnymi danymi na ten temat. Zwróciliśmy się zatem z zapytaniem do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej.

Według stanu na 1 stycznia 2021 roku w Polsce jest 2 477 gmin (302 miejskich, 652 miejsko-wiejskich oraz 1 523 wiejskich). Oznacza to, że dostęp do przynajmniej jednej placówki opieki nad dziećmi do lat 3 posiada obecnie w Polsce ok. 51 proc. gmin.