Najczęstsze narracje

Łącznie organizacje z Czech, Polski i Słowacji zrzeszone w ramach CEDMO opublikowały 190 analiz factcheckingowych, spośród których 71 skupiało się na sytuacji w samej Ukrainie lub na sprawach wewnętrznych wspomnianych państw, ale związanych z Ukrainą, wojną i Ukraińcami. 

W raporcie zaznaczono, że niektóre z analiz dotykały kilku tematów, zatem linie narracyjne czasem mogły się łączyć. Poniżej przedstawiamy najważniejsze dezinformujące wątki, które powracały w Europie Środkowej.

Wybory parlamentarne pożywką dla dezinformatorów

Podczas słowackiej kampanii wyborczej niektórzy politycy wielokrotnie powtarzali, że wybory zostaną sfałszowane przez organizacje pozarządowe lub firmę programistyczną ESET. Twierdzenia te zostały obalone przez infosecurity.sk. 

Ponadto, według niektórych postów, słowackie media i agencje badawcze dopuszczały się manipulacji, czego dowodem miał być sondaż przeprowadzony przez austriacką telewizję, którego wyniki różniły się od badań pokazywanych Słowakom. Ostatecznie słowacki Demagog stwierdził, że żadna austriacka telewizja lub firma medialna nie opublikowała takiego badania.

Dezinformacja wokół wojny w Ukrainie

Ponadto organizacje factcheckingowe należące do CEDMO natrafiły na liczne wpisy zawierające filmy przedstawione w niewłaściwym kontekście. Publikowane w tym sensie materiały miały rzekomo być dowodem na to, że ukraińscy żołnierze się poddają, a filmy przedstawiające walki są inscenizowane. 

Za przykład może posłużyć wideo nagrane w maju tego roku, które przedstawiało wymianę jeńców. W drugiej połowie roku to wideo było przedstawiane jako dowód rzekomego składania broni przez żołnierzy ukraińskich. 

Pojawiły się również bezpodstawne twierdzenia zarzucające Ukrainie nazizm. Pochodziły przede wszystkim z propagandowej strony NewsFront. W tym kontekście organizacje factcheckingowe sprawdzały m.in. doniesienia o ukraińskich uczniach, którzy mieli ustawić się do zdjęcia w kształt swastyki, czy też spreparowane zdjęcie Borisa Johnsona, który miał wykonywać gest nazistowskiego pozdrowienia. 

Fałszywe informacje dotyczące żywności

W lecie masowo zaczęły pojawiać się posty na temat szkodliwych substancji dodawanych do niektórych produktów spożywczych. Według tych fałszywych doniesień, oznaczenie Rainforest Alliance (logo z żabą) informuje, że w produkcie znajdują się owady, GMO, szczepionki, hormony lub inne chemikalia.

Nie jest to prawda, a certyfikat Rainforest Alliance to potwierdzenie, że artykuł został wyprodukowany z poszanowaniem klimatu, bioróżnorodności oraz praw człowieka. Informacje te były dementowane przez czeskiego Demagoga oraz AFP. Natomiast z dokładną weryfikacją przygotowaną przez nasz zespół zapoznasz się pod tym linkiem.

Niektóre teorie spiskowe sugerowały, że za szkodliwymi substancjami w produktach spożywczych stoi Unia Europejska lub Bill Gates. Twórca Microsoftu stał się również obiektem innej niemającej oparcia w faktach teorii, według której produkty opatrzone certyfikatem Apeel są szkodliwe. 

Główne narracje w poszczególnych krajach

Zarówno w Czechach, Słowacji, jak i w Polsce główne wątki wykorzystane w dezinformacji różniły się od siebie. W przypadku Czech w trzecim kwartale 2023 roku najczęściej rozsiewano nieprawdę historyczną dotyczącą inwazji na Czechosłowację, w Słowacji skupiono się na zbliżających się wyborach, natomiast w Polsce największą popularność zdobyła dezinformacja dotycząca pożarów na Hawajach. 

Dezinformacja w związku z rocznicą inwazji na Czechosłowację

W Czechach w lipcu oraz sierpniu pojawiały się fałszywe stwierdzenia dotyczące inwazji Wojsk Układu Warszawskiego w sierpniu 1968 roku na Czechosłowację – ze względu na rocznicę tego wydarzenia. Według fałszywych twierdzeń do inwazji doszło z inicjatywy ówczesnych ukraińskich przedstawicieli ZSRR. 

Czeski Demagog zweryfikował wiele fałszywych lub wprowadzających w błąd wpisów na ten temat (1,2,3) w mediach społecznościowych. Narracja o „ukraińskiej” inwazji powraca regularnie mniej więcej od czasu aneksji Krymu w 2014 roku.

Głos wygenerowany przez AI wykorzystany do dyskredytacji polityka

Tuż przed wyborami parlamentarnymi w Słowacji w internecie zaczęły krążyć dwa nagrania głosu lidera Postępowej Słowacji (słow. Progresivne Slovensko). W pierwszym z nagrań spreparowany przez sztuczną inteligencję głos stwierdził, że jego ugrupowanie przymierza się do znacznego podniesienia cen piwa. Więcej na ten temat dowiesz się z analizy opublikowanej na naszym portalu.

W drugim nagraniu polityk miał zmówić się z dziennikarzem w celu sfałszowania wyborów. Prawdziwość nagrań została zdementowana przez słowackiego Demagoga oraz AFP. Według tych organizacji głos został wygenerowany przez sztuczną inteligencję.

Teorie spiskowe dotyczące pożarów

W związku z niszczycielskimi pożarami na Hawajach zaczęły się pojawiać teorie spiskowe na temat ich pochodzenia. Wśród popularnych twierdzeń w polskiej infosferze znalazła się również teoria, według której pożary zostały spowodowane hipernowoczesną bronią wykorzystującą lasery lub inną technologię. 

Temat dotarł również do naszej redakcji. W analizie zapoznasz się z naszą weryfikacją twierdzeń o tym, że za pożarami stał system laserowy oraz sataniści. Pojawiły się również głosy, że na jednej z wysp rozpoczęto budowę „15-minutowego miasta”.