Ogólne porównanie systemu sądownictwa

Warto przyjrzeć się zestawieniu, w którym porównano ogólną liczbę sędziów przypadającą na 100 tys. obywateli z wynikami raportu Komisji Europejskiej na temat efektywności sądownictwa w państwach UE. Okazuje się, że wysoki odsetek sędziów niekoniecznie oznacza wysoką ocenę sprawności funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Polska jest tutaj niechlubnym przykładem. Pomimo zajęcia 11 miejsca pod względem liczby sędziów, jednocześnie znajduje się na jednej z ostatnich pozycji w raporcie KE. Z kolei Dania, pomimo stosunkowo niewielkiej liczby sędziów, jest oceniana wysoko pod względem efektywności działania sądów.

Wyniki raportu Demagoga pozwalają na uzyskanie przekrojowej wiedzy na temat rodzimego systemu sądownictwa i porównanie mechanizmów jego funkcjonowania z dużą „próbką” państw Europy i świata. W zestawieniu z badaniami i raportami, takimi jak wspomniana analiza Komisji Europejskiej, można przyjrzeć się tym mechanizmom i sprawdzić, w jaki sposób są one zbudowane w krajach odznaczających się wysoką sprawnością działania wymiaru sprawiedliwości. Może to stanowić pewien trop w kierunku pożądanych w naszym rodzimym systemie zmian oraz w ocenie celowości tych już dokonanych.

Najważniejsze fakty na temat wyboru sędziów:

• Krajowa Rada Sądownictwa (KRS) jest organem powołanym w Polsce do stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Jednym z jej ważniejszych zadań, z punktu widzenia sędziów sądów powszechnych, jest rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego i asesorskiego, a także przedstawianie Prezydentowi RP wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, sądach powszechnych, administracyjnych i wojskowych oraz o powołanie asesorów sądowych w sądach administracyjnych. Organy o podobnych kompetencjach funkcjonują w większości analizowanych krajów. 
• Wśród wszystkich analizowanych krajów można wskazać tylko 7 na 31, które nie posiadają odrębnego organu o takich zadaniach. W Japonii, Estonii i Luksemburgu kandydatów na sędziów wybiera Sąd Najwyższy, w Czechach kandydatów wyłaniają prezesi sądów wraz z ministrem sprawiedliwości, na Węgrzech – prezes Krajowego Urzędu Sądowniczego (będący zawodowym sędzią), w Austrii – Personalsenaten wyższych sądów krajowych, a w USA – Prezydent. 
• We wszystkich analizowanych państwach w skład organu oceniającego kandydatów na sędziów wchodzą sędziowie. Wyłącznie sędziowie podejmują taką ocenę w 8 państwach: w Japonii, Estonii i Luksemburgu (jest to kompetencja ich Sądów Najwyższych), na Węgrzech (prezes Krajowego Urzędu Sądowniczego), a także na Łotwie i Cyprze oraz w Grecji i Austrii (gdzie członkami odpowiednich organów są tylko sędziowie).
• Mianowanie sędziego z reguły, jak w przypadku Polski, wymaga współdziałania dwóch organów. Jeden z nich odpowiedzialny jest za przedstawienie kandydatur, drugi – za sam akt powołania sędziego. 
• W większości krajów działalność organu powołującego sędziów ograniczona jest do dokonania samego aktu powołania, bez realnego wpływu na to, kto zostanie powołany na stanowisko.

Dlaczego warto udostępnić raport i przesłać go dalej?

Jako organizacja zaangażowana w poprawę jakości debaty publicznej wierzymy, że udostępnianie i promowanie tego typu analiz, opartych na liczbach i weryfikowalnej, rzetelnej wiedzy, pozwala na lepszą ocenę krytyczną informacji pojawiających się w mediach i podawanych przez osoby publiczne oraz na sprawniejsze wykrywanie ewentualnych manipulacji i przeinaczeń.

Dzięki temu podejmowanie decyzji obywatelskich może odbywać się w sposób bardziej świadomy, a w dłuższej perspektywie – skłaniający uczestników debaty publicznej do stosowania argumentów i narzędzi opartych o fakty i faktyczne potrzeby odbiorców, a nie polityczne nastroje.