Comiesięczny raport Europejskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych (EDMO) pokazuje, jakie fałszywe treści opisywali analitycy należący do organizacji factcheckingowych. Według tego opublikowanego 15 grudnia 2023 roku, w listopadzie najwięcej analiz fałszywych treści powstało na temat wojny Izraela i Hamasu (26 proc.) oraz Ukrainy i Rosji (5 proc.). Dla porównania – w październiku tematu wojny w Gazie dotyczyło 36 proc. artykułów. 

Sztuczna inteligencja na wojnie

W ramach działań w Ukrainie i Strefie Gazy prowadzona jest wojna informacyjna. W sieci pojawiają się fałszywe treści, do tworzenia których wykorzystywana jest sztuczna inteligencja. Autorzy raportu stwierdzili, że w listopadzie:

O jakie zmiany chodzi?

O technologii AI oraz o jej możliwościach w zakresie dezinformacji pisaliśmy wielokrotnie na łamach Demagoga (np. 1, 2, 3, 4, 5).

Wojna Izrael–Hamas

Jak już wspomnieliśmy, ponad ¼ artykułów napisanych przez organizacje factcheckingowe zrzeszone w ramach EDMO dotyczyła wojny w Strefie Gazy – to mniej niż w październiku, ale nadal temat ten wybijał się ponad inne.

Podobnie jak w październiku żywa jest narracja o tzw. „Pallywood”. To teoria spiskowa, która zarzuca stronie palestyńskiej manipulowanie przekazem medialnym, by wyolbrzymić swoją krzywdę. Do tego rzekomo wykorzystuje charakteryzację czy „aktorów kryzysowych”, którzy mają grać ofiary – stąd nazwa teorii, składająca się ze słów „Palestyna” i „Hollywood”. Więcej na ten temat możesz przeczytać np. w serwisie Facta, AFP, Factchecker czy Newtral.

Ponadto w świecie dezinformacji wojna pomiędzy Hamasem a Izraelem ma przechodzić na inne kraje, a Stany Zjednoczone rzekomo wysyłają swoje siły do Izraela (1, 2, 3). Według raportu EDMO to jedna z czterech fałszywych informacji, które zataczały najszersze kręgi w Europie w listopadzie. 

Źródło: www.edmo.eu, fot. EDMO

Wśród fałszywych informacji, na które można było się natknąć w związku z wojną w Strefie Gazy, EDMO wymieniło też wiadomość, że UE rzekomo miała się sprzeciwić wprowadzeniu zawieszenia broni w Gazie. W sieci pojawiło się też sporo filmików nakręconych ponoć na manifestacjach poparcia dla obu stron – po dotarciu do źródła okazało się, że nagrano je w zupełnie innych okolicznościach (1, 2). EDMO zauważa, że praktyka przypisywania nagraniom błędnego kontekstu staje się dezinformującym standardem.

Łączenie wojny w Ukrainie z wojną w Gazie

W listopadzie internet obiegła informacja, że „New York Times” rzekomo opublikował artykuł o tym, że Ukraina dostarcza broń Hamasowi. Informacja ta pojawiła się również po polsku (bez zaznaczenia jednak, że napisał o tym „The Washington Post”). W naszej analizie na łamach Demagoga pokazaliśmy, że nie ma na to dowodów. To druga z czterech najpopularniejszych w Europie fałszywych treści w listopadzie.

Autorzy raportu EDMO zwrócili też uwagę na to, że wojna w Gazie jest wykorzystywana przez twórców dezinformacji w kontekście Ukrainy, aby osłabić poparcie dla tego kraju. W tym celu tworzy się nieprawdziwe narracje, które łączą władze Kijowa z Hamasem albo podsycają napięcia pomiędzy zwolennikami Ukrainy i Izraela.

Dezinformacja o wojnie w Ukrainie nadal niesie się po Europie

Zainteresowanie tym, co dzieje się za granicami naszego kraju sprawia, że dezinformacja na temat wojny w Ukrainie pozostaje jednym z tematów, po który regularnie sięgają twórcy fałszywych treści.

Jak możemy przeczytać w raporcie, część z tych treści jest już stałym elementem krajobrazu dezinformacji. Należą do nich wiadomości o:

• rzekomym uzależnieniu prezydenta Zełenskiego do narkotyków (źródłem treści jest m.in. rosyjski propagandowy „reportaż”),
• rzekomym niebezpieczeństwie ze strony uchodźców z Ukrainy,
• rzekomych powiązaniach strony ukraińskiej z nazistami.

Celem tego typu dezinformacji było osłabienie autorytetu władz Kijowa. Oprócz oskarżeń o uzależnienie od narkotyków wykorzystywano również istniejące napięcia wewnątrz kraju na linii prezydent – dowództwo Sił Zbrojnych Ukrainy. Jako przykład raport podaje deep fake, w którym postać imitująca naczelnego dowódcę Sił Zbrojnych Ukrainy Walerija Załużnego wzywa ludzi do powstania przeciwko rządom Zełenskiego. Taka sytuacja nie miała miejsca, a przed podobnymi treściami ostrzegało StratKom, czyli Centrum Komunikacji Strategicznej ukraińskiej armii. Jak wskazuje raport, informacja poniosła się szczególnie w Słowacji, ale również w Polsce pisały o niej m.in. Onet czy Konkret24.

Inne tematy przedstawione w raporcie

W ramach comiesięcznych raportów EDMO analizuje artykuły napisane przez organizacje należące do tej siatki factcheckingowej. W listopadzie 2023 roku były to 1354 teksty. Inne tematy, do których nawiązywały fałszywe treści, dotyczyły choroby COVID-19 (5 proc.), zmian klimatycznych (5 proc.) czy Unii Europejskiej (6 proc.).