Grupa naukowców z Uniwersytetu Kalifornijskiego stworzyła model, w którym rozmowy użytkowników mediów społecznościowych są kategoryzowane pod kątem obecności w nich oznak teorii spiskowych. Cały proces został sprawdzony w boju przy okazji analizy teorii związanej z domniemaną siatką pedofilów działającej w otoczeniu Billa i Hilary Clintonów, czyli Pizzagate, a także komunikacji przedstawicieli ruchów antyszczepionkowych. Aktualnie prowadzone są badania nad popularnym fenomenem spiskowym w USA, który kryje się pod nazwą QAnon.

Uczenie maszynowe polega na użyciu statystyk do znajdowania wzorców w ogromnych ilościach danych. Mogą to być liczby, słowa, obrazy, kliknięcia itp. Najprostszym przykładem uczenia maszynowego są systemy rekomendacji stosowane chociażby w serwisach streamingowych, np. Netflix czy Spotify. Na podstawie zestawu czynników, takich jak: ludzie, miejsca i rzeczy oraz relacji między nimi, sztuczna inteligencja identyfikuje narrację teorii spiskowej na podstawie ponad 17 tys. postów na platformach Reddit oraz 4chan. Poszczególne fragmenty traktowane są jak część większej układanki. W przypadku każdej spiskowej narracji wyodrębnione zostały „warstwy”, czyli elementy, z których składa się dana teoria. W przypadku Pizzagate były to m.in.: bracia Podesta, satanizm i WikiLeaks.

W ramach prac nad modelem badacze porównali Pizzagate z inną znaną teorią spiskową, Bridgegate (amerykański skandal związany z zamknięciem pasa ruchu na Moście Waszyngtona w Nowym Jorku, decyzja ta miała być motywowana politycznie). Jak się okazało, typy narracji w obu teoriach różniły się dwoma podstawowymi elementami. Po pierwsze, czas formowania się teorii: stworzenie schematu Pizzagate zajęło około miesiąca, natomiast w przypadku Bridgegate trwało to prawie siedem lat. Po drugie, trwałość: w przypadku Bridgegate nawet po odjęciu z narracji kilku elementów całość nadal tworzyła logicznie uporządkowaną całość, czego nie można powiedzieć o teorii Pizzagate – po usunięciu niektórych elementów właściwie uległa ona rozpadowi. Spójność lub jej brak w obrębie obu teorii została zobrazowana przez badaczy na wykresach.

Naukowcy przekonują, że ich praca mogłaby zostać wykorzystana do wykrycia jeszcze większej liczby wątków w teoriach spiskowych. Możliwe jest również zaadaptowanie opracowanych rozwiązań jako systemu wczesnego ostrzegania przed nowymi teoriami spiskowymi.

Twitter chwali się dobrymi wynikami w ograniczaniu dezinformacji poprzez wprowadzenie ostrzeżenia przed udostępnieniem tweetów mogących zawierać fałszywe lub zmanipulowane treści – zarówno tych związanych z koronawirusem, jak i wyborami w USA. Co ważne, tweeta można podać dalej po zapoznaniu się z komunikatem ostrzegającym o tym, że jego treść może być wątpliwa. Według Jacka Dorseya dzięki wprowadzeniu tego typu ostrzeżenia liczba publikowanych tweetów zawierających dezinformację spadła o 29 proc.

Facebook dalej prowadzi prace związane z rozwojem Centrum informacji o koronawirusie (COVID-19), dzięki któremu chce zapewnić użytkownikom dostęp do rzetelnych i aktualnych informacji na temat liczby zachorowań, restrykcji wprowadzanych w poszczególnych krajach oraz zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia. Wszystkie zmiany wdrażane na Facebooku w związku z pandemią COVID-19 można śledzić tutaj.

Kolejną niezwykle ciekawą teorią spiskową jest domniemane użycie przez Baracka Obamę superkomputera oraz najnowszego oprogramowania stworzonego w CIA w celu zapewnienia sobie reelekcji w 2012 roku. Przy okazji tegorocznych wyborów po identyczną metodę miał sięgnąć również Joe Biden. Plotki na ten temat wyszły z ust emerytowanego generała amerykańskiego lotnictwa Thomasa McInerneya. Cała wypowiedź generała dostępna jest w podcaście „Two Mikes” w Apple Podcast. Do stworzenia wspomnianego oprogramowania miał przyznać się Dennis Montgomery, który wcześniej pracował jako podwykonawca dla amerykańskich służb wywiadowczych. Mężczyzna miał być odpowiedzialny za stworzenie programu komputerowego, który rozpoznawał wiadomości ukryte w przekazie Al Jazeery i skierowane do uśpionych komórek Al-Kaidy. Na ten cel rząd USA przekazał mu blisko 20 mln dolarów. Całe przedsięwzięcie okazało się jednak fiaskiem.

Poprzez bezmyślne i odruchowe zaakceptowanie polityki prywatności oraz plików cookie dajesz usługodawcom i firmom marketingowym dostęp do ogromnej ilości informacji na nasz temat. Bez zaskoczenia powinniśmy przyjąć fakt, że najwięcej danych zbiera o nas Facebook. Wśród kolekcjonowanych przez portal informacji znajdują się m.in. nasz wiek, płeć, orientacja seksualna, wiara, rasa, posiadane zwierzęta, hobby czy zainteresowania. Lista ta stanowi nieco ponad 70 proc. wszystkich danych, które Facebook potencjalnie mógłby o nas zbierać w legalny sposób. Czy to dużo? Odpowiedź na to pytanie zostawiamy Tobie.

Aż 18 proc. przebadanych przez Clario firm ma wiedzę nawet o tym, ile… ważysz! W przypadku aplikacji fitnessowych, jak np. Stava lub Nike, to całkiem zrozumiałe. Po co jednak Instagram zbiera informacje na temat naszej wagi, możemy się tylko domyślać.

Co ciekawe, po przeciwnej stronie stoi popularna strona z filmami dla dorosłych – Pornhub, która gromadzi najmniej danych o swoich użytkownikach. W porównaniu do innych serwisów jest to zaledwie 5,88 proc. Dane zbierane przez Pornhub to przede wszystkim informacje o urządzeniu, z którego użytkownicy przeglądają stronę, oraz o ich hobby. Z racji specyfiki portalu zbieranie skrajnie małej ilości danych jest bardzo przemyślaną strategią. Pornhub mniej ciekawski od Facebooka?

Co jakiś czas staramy się przypominać, jak ważna jest weryfikacja treści w internecie. Większość internautów zna kilka podstawowych technik oraz narzędzi pozwalających sprawdzić, czy napotkany w sieci materiał jest wiarygodny. Dzięki poradnikowi opracowanemu przez twórców strony First Draft Twoja wiedza zostanie usystematyzowana, a niewykluczone, że dowiesz się też kilku nowych rzeczy!

Dwie najważniejsze porady, które płyną z tego poradnika, to po pierwsze pięć pytań, które powinniśmy sobie zadać za każdym razem, gdy mamy wątpliwości co do jakichkolwiek treści w internecie, niezależnie czy chodzi o artykuł, czy o niewinnego mema. Nad czym należy się zastanowić?

1. Pochodzenie: czy dotarłeś do oryginalnych treści?
2. Źródło: kto jest autorem?
3. Data: kiedy dany materiał powstał?
4. Lokalizacja: skąd pochodzi autor treści? Jaki jest kraj rejestracji domeny? Kto jest jej właścicielem?
5. Motywacja: dlaczego założono konto, utworzono witrynę internetową lub opublikowano treść?

Co łączy wojnę w Górskim Karabachu, wybory prezydenckie w Mołdawii oraz szczepionkę przeciw COVID-19? W każdym z tych przypadków można znaleźć bardzo mocne wpływy rosyjskiej machiny propagandowej. Po drugiej turze wyborów prezydenckich w Mołdawii nową głową państwa została Maia Sandu, którą poparło ponad 57 proc. obywateli, z czego większość mieszkających poza granicami kraju. Media z kremlowskim rodowodem informowały o trwających jeszcze przed wyborami przygotowaniach opozycji do masowych protestów, głównie przy wsparciu USA, oraz o możliwej kolorowej rewolucji, do której miałoby dojść w obliczu zwycięstwa konkurenta Sandu, dotychczasowego prezydenta Igora Dodona.

Inne ściśle monitorowane przez rosyjskich propagandzistów wydarzenie to konflikt w Górskim Karabachu, w którym przeciwko sobie stanęły Armenia oraz Azerbejdżan. Aktualny kierunek rosyjskiej narracji skłania się ku wersji, jakoby eskalacja konfliktu była inspirowana przez Turcję i brytyjskie służby wywiadowcze. Ten z pozoru odległy konflikt miał również implikacje w Polsce. Za przykład niech posłużą wydarzenia, które miały miejsce w Katowicach pod koniec października, kiedy to policja interweniowała podczas wiecu obywateli Azerbejdżanu. Jeden z Ormian miał grozić użyciem broni palnej prostującym na katowickim rynku Azerom.

Ciekawe informacje można znaleźć również na grafice porównującej rosyjską narrację w związku z otruciem rosyjskiego oficera służb wywiadowczych Siergieja Skirpala w Salisbury (2018) oraz lidera rosyjskiej opozycji i byłego kandydata na urząd prezydenta Aleksieja Navalnego (2020).

W przypadku morderstwa Skripala analitycy z EUvsDISINFO wyszczególnili siedem typów narracji, na które można było natknąć się w medialnych przekazach na temat śmierci oficera:

1. Polowanie na rosyjskie czarownice. Zabójstwo w Sallisbury miało usprawiedliwiać zwiększenie wydatków na obronę krajów NATO. W rosyjskich mediach było przedstawiane jako rusofobiczny atak.
2. To dzieło Wielkiej Brytanii. Zabójstwo miało być przeprowadzone na zlecenie ówczesnej premier Zjednoczonego Królestwa Theresy May. Dzięki temu w mediach pojawił się temat zastępczy wobec aktualnych problemów, z jakimi zmagała się w tamtym czasie Wielka Brytania: bojkot mistrzostw świata w Rosji w 2018 roku przez przedstawicieli rodziny królewskiej i rządu, Brexit oraz przestępstwa seksualne popełniane na nieletnich w internecie.
3. To nie była Rosja. Lista winnych jest długa i bardzo ciekawa, a wśród krajów rzekomo odpowiedzialnych za zabójstwo Skripala znalazły się: Gruzja, Ukraina, Słowacja, Czechy, Szwecja oraz USA. Grono podejrzanych uzupełnili ponadto terroryści oraz teściowa córki zamordowanego oficera, Julii Skripal.
4. Brak jednoznacznych dowodów na udział Rosji w całym przedsięwzięciu. Obecni w czasie zabójstwa na terenie Wielkiej Brytanii oficerowie rosyjskiego wywiadu mieli być jedynie turystami.
5. Nowiczok wcale nie był produktem rosyjskim, więc nie można obwiniać Rosji za próbę zabójstwa Skripala.
6. Siergiej i Yulia Skripalowie zostali porwani przez brytyjskie służby specjalne.
7. Skripalowie nie żyją, zostali zabici przez Brytyjczyków, a ich ciała miały zostać skremowane.

Rosyjski „przemysł” propagandowy posiada liczne narzędzia oraz kilka wypróbowanych wersji stosowanych przez siebie narracji, na czele z rusofobiczną postawą zachodnich społeczeństw. Podobny schemat stosowany jest również w polityce wewnętrznej w celu wywołania poczucia zagrożenia w przeciętnym rosyjskim odbiorcy.

Przydatne narzędzia

Co warto przeczytać i obejrzeć?