Zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego (kan. 1251) wierni Kościoła katolickiego są zobowiązani zachowywać wstrzemięźliwość od spożywania mięsa we wszystkie piątki całego roku oraz w Środę Popielcową. Prawo zezwala jednak biskupom diecezji na zwolnienie wiernych z takich i podobnych zasad (kan. 87). 

Takie zwolnienie nazywa się dyspensą. Z założenia ma być to działanie pożyteczne dla „duchowego dobra” wiernych (kan. 87). W praktyce jednak wywołuje ono także żarty, irytację, a przede wszystkim pytania. Poszukaliśmy na nie odpowiedzi.

Gdzie obowiązuje dyspensa w piątek po Bożym Ciele?

Dla przykładu w tym roku biskup diecezji warszawsko-praskiej Romuald Kamiński udzielił wiernym dyspensy od wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych w piątek po Bożym Ciele (31 maja 2024 roku). Jego decyzja obejmuje jednak tylko diecezję warszawsko-praską – dyspensy dla wiernych mieszkających po drugiej stronie Wisły udzielił już inny biskup.

Obecnie w Polsce istnieje 41 diecezji i archidiecezji rzymskokatolickich. Zainteresowani wierni mogą sprawdzić informacje na temat dyspensy na stronie internetowej swojej diecezji. Ich lista jest dostępna na portalu Konferencji Episkopatu Polski. Z umieszczonych tam komunikatów wynika, że dyspensa obowiązuje na terenie 24 diecezji (stan na 31 maja, godz. 8:00):

• archidiecezji białostockiej,
• diecezji bydgoskiej,
• diecezji elbląskiej,
• diecezji ełckiej,
• archidiecezji gdańskiej,
• diecezji gliwickiej,
• archidiecezji gnieźnieńskiej,
• archidiecezji katowickiej,
• diecezji kieleckiej,
• diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej,
• diecezji legnickiej,
• archidiecezji lubelskiej,
• diecezji łomżyńskiej,
• diecezji opolskiej,
• diecezji płockiej,
• archidiecezji przemyskiej,
• diecezji siedleckiej,
• diecezji sosnowieckiej,
• diecezji toruńskiej,
• diecezji warmińskiej,
• archidiecezji warszawskiej,
• diecezji warszawsko-praskiej,
• diecezji włocławskiej,
• archidiecezji wrocławskiej.

Mapa dyspens wywołała dyskusję na X

Część użytkowników serwisu X komentowała mapę przygotowaną przez portal religijny Stacja7. Przedstawia ona diecezje, w których nie obowiązuje piątkowy post.

Niestety nie jest ona wolna od błędów i nieaktualnych informacji. Przykładowo według tej mapy wstrzemięźliwość nie obowiązuje w archidiecezji szczecińsko-kamienieckiej, jednak nie znajdziemy takiego komunikatu na jej stronie. Z drugiej strony zgodnie z mapą post obowiązuje w diecezji sosnowieckiej – tamtejszy biskup udzielił jednak dyspensy.

Zjadasz mięso w piątek: w Zielonej Górze grzeszysz, ale w Koszalinie już nie…🤦

Dzień dobry! pic.twitter.com/SRGQdnTxuL

— Jack The Watcher (@TheWatcherPL) May 30, 2024

Użytkowników X ciekawiło, na jakich zasadach obowiązuje dyspensa. Jeden z komentujących mapę napisał: „Czy dyspensa na salceson liczy się po miejscu zameldowania, czy miejscu pobytu? Poważnie pytam”. Inny z kolei komentował „Ciekawe czy liczy się miejsce zameldowania, zamieszkania czy miejsce w którym akurat się przebywa w piątek”. Postaraliśmy się znaleźć odpowiedzi na te pytania.

Co jeśli wierny pojedzie do innej diecezji? Czy obejmuje go dyspensa?

Wyobraźmy sobie, że w diecezji wiernego ogłoszono dyspensę. Akurat w tym dniu wierny przebywa jednak w innym miejscu, gdzie dyspensy nie ma. Co wtedy? Zapytaliśmy o to rzecznika diecezji warszawsko-praskiej, ks. Dawida Sychowskiego. 

Zgodnie z kan. 13 Kodeksu prawa kanonicznego ustawy partykularne (czyli lokalne) mają z zasady charakter terytorialny, a nie personalny. Dyspensa obowiązuje więc wiernych przebywających na terenie diecezji – także tych, którzy ją odwiedzą. Nie dotyczy jednak osób, które nie znajdują się na jej terenie.

Kto nie potrzebuje dyspensy?

Katolik nie zawsze jednak potrzebuje pozwolenia biskupa, by zgodnie z prawem kościelnym jeść mięso w piątek. Zgodnie z kan. 1251 wstrzemięźliwość nie obowiązuje w te piątki, w które przypadają kościelne uroczystości.

Warto również pamiętać, że według kan. 1252 prawem o wstrzemięźliwości nie są związane osoby, które nie ukończyły 14. roku życia. Młodsi wierni Kościoła katolickiego mogą zatem jeść mięso, nawet jeśli miejscowy biskup nie udzielił dyspensy.

Jak tłumaczy w wywiadzie dla portalu Misyjne.pl ks. Maciej Zachara, „każdy musi w sumieniu rozeznać faktyczny stopień niemożliwości i rozumieć ducha tej normy”. Ostatecznie więc to od sumienia wiernego zależy, czy uzna dane okoliczności za faktycznie uniemożliwiające wstrzemięźliwość od spożywania mięsa.

Dyspensa czasem wiąże się z obowiązkami

Konferencja Episkopatu Polski we wspomnianej uchwale podkreśliła, że osoba, która z uzasadnionych przyczyn nie może powstrzymać się od jedzenia mięsa, powinna podjąć „inne formy pokuty” (s. 6). 

Także w komunikacie ordynariusza diecezji warszawsko-praskiej możemy przeczytać, że osoby, które pragną skorzystać z dyspensy, „zobowiązane są zrealizować czyn pokutny o charakterze duchowym lub materialnym, ofiarowany w intencji chorych, ubogich, cierpiących lub uchodźców” [podkr. Demagog].

Tak więc nawet jeśli jakiś wierny diecezji, w której nie obowiązuje dyspensa, będzie gościł w innej diecezji, by z dyspensy korzystać, powinien pamiętać, że korzystanie z niej jest dobrowolne. Spożycie mięsa w piątek po Bożym Ciele zobowiązuje wiernych do innej formy pokuty.