W 2014 roku, gdy zaczynaliśmy działalność, niektóre z naszych artykułów ograniczały się do jednego zdania i odnośnika do rzetelnego źródła. Po czterech latach tworzyliśmy już dłuższe analizy z dodatkowym kontekstem, co prawda często pozbawione śródtytułów. 

Dziś jeszcze większą uwagę zwracamy na potrzebę przybliżania tła opisywanych wydarzeń, dokładnego uzasadniania naszych ocen i obrazowego przedstawiania danych. Słuchając naszych czytelników, udoskonalamy nasze teksty.

Co zmieniło się w tekstach Demagoga?

Obecnie szerzej niż kiedyś opisujemy kontekst, w którym pojawił się oceniany przez nas materiał. Przykładowo, w odpowiedzi na słowa „Niemcy piszą nam podręczniki do historii” przedstawiliśmy proces tworzenia polsko-niemieckiego podręcznika, dyskusję na jego temat i ogólne zasady dopuszczania podręczników do szkół. Nie ograniczamy się do stwierdzenia, że wypowiedź jest manipulacją, bo tak wynika ze źródeł.

Nasze artykuły są przez to dłuższe, ale dbamy o to, by dobrze się je czytało. Piszemy prostym, neutralnym językiem, wyjaśniamy trudne słowa, unikamy przy tym zbyt długich i złożonych zdań. Ułatwiamy szukanie informacji w tekście, dodając śródtytuły, pogrubienia i oznaczenia ważnych fragmentów. Dane objaśniamy w tabelach, na wykresach oraz na infografikach. Każdy opublikowany przez nas tekst przechodzi proces korekty językowej.

Na przykładzie dwóch wyżej zamieszczonych grafik widać, jak przedstawialiśmy dane w 2014 roku, a jak przedstawiamy je obecnie. Zamiast kopiować surowe tabelki, stawiamy na bardziej przejrzyste wykresy i zestawienia.

Ponieważ chcemy nie tylko objaśniać fałsz, lecz także uodparniać na fałszywe informacje, tłumaczymy metody weryfikacji informacji, techniki manipulacji i szkodliwe narracje. Pokazujemy, jak odróżnić prawdziwą stronę sklepu od fałszywej, jak w dezinformacji wykorzystuje się grafiki i w jaki sposób Rosja próbuje zrzucić odpowiedzialność za swoje zbrodnie na Ukrainę.

Jak zmienialiśmy metodologię?

Ocenianie wypowiedzi polityków to coś, od czego zaczął się Demagog. Początkowo stosowaliśmy cztery oceny: prawda, fałsz, manipulacja i nieweryfikowalne. Takie same kategorie wykorzystują do dziś dwie organizacje, na których się wzorowaliśmy – Demagog czeski i słowacki. W lutym 2022 roku dołączyliśmy do tych ocen piątą – częściowy fałsz. Dwa lata później zmieniliśmy jej nazwę – dziś to „częściowa prawda”.

Jedna z naszych analiz świetnie pokazuje, dlaczego ta zmiana była potrzebna. W 2018 roku oceniliśmy, że słowa „Co czwarty radny Rady [m.st. Warszawy – przyp. red.] jest milionerem” to fałsz, ponieważ milionerem był wtedy… co drugi radny.

Nie mieliśmy jednak alternatywy dla oceny „fałsz”. Dodaliśmy więc „częściowy fałsz”, właśnie z myślą o takich sytuacjach. Dziś to „częściowa prawda”, co jeszcze mocniej podkreśla, że rzeczywiste dane nie podważają tezy autorów tak ocenionych wypowiedzi.

Dlaczego nie usuwamy starych tekstów?

Mimo zmian w metodologii i w zasadach konstruowania artykułów wciąż na naszej stronie można przeczytać teksty pisane w bardzo skrótowej formie. Pokazują one, jak zmieniało się nasze podejście, odkąd zaczęliśmy przygodę z fact-checkingiem w Polsce, a jednocześnie dowodzą, że niezmiennie powołujemy się na pierwotne i rzetelne źródła.

Od początku towarzyszy nam zasada, według której nie wprowadzamy żadnych istotnych zmian w naszych tekstach bez ich wyraźnego oznaczania. Czasem zmiany są konieczne, gdy po publikacji okazuje się, że pojawiły się nowe fakty lub że zwyczajnie popełniliśmy błąd. Zgodnie z naszą polityką otwartych korekt poprawiane i aktualizowane artykuły znajdują się w specjalnej zakładce na naszej stronie. 

Weźmy przykład – w 2022 roku oceniliśmy, że współczynnik dzietności w Warszawie był wyższy niż średnia ogólnopolska. Jeden z czytelników zwrócił nam jednak uwagę, że najnowsze dane Głównego Urzędu Statystycznego pokazują coś odwrotnego. Nie znaliśmy tych danych, jednak dodaliśmy je do analizy i zmieniliśmy ocenę z „prawdy” na „fałsz”.

Co się nie zmieniło? Rzetelne informacje i wiarygodne źródła

Aby nie popełniać błędów, nasze teksty poddajemy podwójnej weryfikacji. Przed publikacją sprawdzamy, czy autor analizy skorzystał z wiarygodnych źródeł, czy poprawnie przedstawił wynikające z nich informacje, a także czy zaproponowana przez niego argumentacja jest jasna, kompletna i wolna od opinii. 

Za ten proces, nazywany u nas cross-checkiem, odpowiadają najbardziej doświadczone osoby. Od kilku lat oceny wypowiedzi polityków są dodatkowo konsultowane w gronie osób tworzących Dział Fact-checkingu Politycznego, by zachować jak największą rzetelność.

Co świadczy o naszej wiarygodności?

Dzięki przyjętym standardom już na początku naszej drogi skutecznie docieraliśmy z faktami do różnych stron politycznych sporów. W pierwszym roku naszej działalności miło wypowiadał się o nas Radosław Sikorski i doceniała nas Jadwiga Emilewicz. Powoływał się na nas Arkadiusz Mularczyk, a poprawiał w reakcji na nasz fact-check Władysław Kosiniak-Kamysz. Dostrzegali nas „Gość Niedzielny”, „Dziennik Polski” i Leszek Balcerowicz.

@dmggPL Brawo! Pokazujecie co można i należy robić, aby poprawiać demokrację demaskując brednie polityków.

— Leszek Balcerowicz (@LBalcerowicz) April 23, 2015

Zdarzało się również, że politycy nie byli zadowoleni z naszych ocen i nie zgadzali się z nami. Ryszard Czarnecki zwracał uwagę, że w sprawdzonej przez nas wypowiedzi cytował innego polityka. Dariusz Joński nie zgadzał się ze zbyt surowym podejściem do podanych przez niego liczb. Z kolei Marek Sawicki dostarczał liczne dane na poparcie swoich słów, choć oceniliśmy je jako fałsz.

Dalej docieramy z faktami tam, gdzie są najbardziej potrzebne. Jeśli więc w poszukiwaniu sprawdzonej wiedzy trafisz na naszą analizę – zwróć uwagę na datę jej publikacji. Jak staraliśmy się tu wyjaśnić, im jest nowsza, tym lepsza, bo zawiera bardziej aktualne dane, a być może także nową kategorię oceny i szerzej opisany kontekst.