W ostatnich latach można zaobserwować bardzo szybki rozwój organizacji fact-checkingowych na całym świecie. Wraz z ze wzrostem ich aktywności oraz coraz większym wpływem na to, jakie informacje pojawiają się w debacie publicznej, zaczęły się kształtować struktury kontrolujące jakość pracy fact-checkerów, ich źródła finansowania oraz przestrzeganie zasady neutralności politycznej. Największą organizacją kontrolującą fact-checkerów jest Międzynarodowa Sieć Fact-Checkingowa (International Fact-Cheking Network, IFCN).

Zgodnie z ideą transparentności organizacje fact-checkingowe może sprawdzić, oprócz IFCN, każdy czytelnik czy osoba zainteresowana ich działalnością. Jak zweryfikować Stowarzyszenie Demagog? Parafrazując znaną już sentencję „Kto kontroluje kontrolujących?”, chcemy odpowiedzieć na pytanie, jak sprawdzić nas, fact-checkerów z Demagoga. Postanowiliśmy przybliżyć Ci  kwestie związane z bezstronnością i przejrzystym finansowaniem oraz całym procesem weryfikacji informacji w naszej redakcji.

Kontrola w Demagogu

Zarzuty o stronniczość są stałym elementem działalności medialnej. Przypięcie odpowiedniej metki do organizacji medialnej (medium) upraszcza i determinuje ocenę prezentowanych w niej informacji. 

Jak to wygląda u nas? Przede wszystkim nie jesteśmy organizacją medialną, lecz pozarządową (tzw. NGO) o charakterze non-profit. Oznacza to, że nasza działalność nie generuje zysków. Nie spotkasz u nas artykułów sponsorowanych czy reklam. Nie musisz też płacić za nasze treści. Wszystkie informacje publikowane przez Stowarzyszenie Demagog są bezpłatne. Dodatkowo przyświeca nam cel, jakim jest poprawa jakości debaty publicznej w Polsce oraz nauka krytycznego myślenia. Nasza działalność opiera się na takich wartościach jak: transparentność, rzetelność, bezstronność oraz bazowanie na faktach. Są one niezbędne do realizacji naszych założeń. 

Kwestia uczciwości każdego członka stowarzyszenia, wolontariusza czy zatrudnionego analityka jest regulowana deklaracją bezstronności, w której poświadczamy o braku jakiejkolwiek współpracy w ostatnich 5 latach z dowolną partią polityczną. Co więcej, zobowiązujemy się do neutralności politycznej i ideologicznej oraz uczciwego i rzetelnego przedstawiania zdobytych informacji, bez formułowania sądów wartościujących i własnych opinii.

Takie wymogi narzuca nam Międzynarodowa Sieć Fact-Checkingowa, której członkiem – jako pierwsza polska organizacja – jesteśmy od 2019 roku. IFCN zrzesza organizacje fact-checkingowe z całego świata. Chcąc zostać jej sygnatariuszem, trzeba spełniać określone kryteria obejmujące 5 podstawowych zasad (tzw. Code of Princples), pod których kątem weryfikowani jesteśmy co roku.

Zobowiązujemy się do przestrzegania:

• bezstronności i sprawiedliwości, czyli sprawdzania faktów w taki sam sposób oraz niezajmowania stanowisk politycznych w kwestiach, które są sprawdzane,
• przejrzystości źródeł, czyli udostępniania źródeł, z których korzystamy, aby każdy zainteresowany mógł samodzielnie je sprawdzić,
• przejrzystości finansowania i organizacji, co oznacza, że struktura organizacji i jej status prawny jest jawny i przejrzysty, a finansowanie nie ma wpływu na oceny weryfikowanych informacji,
• transparentności metodologii, czyli kierowania się jasno określonymi kryteriami,
• otwartych i uczciwych korekt, a w razie pomyłki do uczciwego zaktualizowania weryfikowanej informacji.

Czy działamy na zlecenie Sorosa, Gatesa i rządów światowych?

Jesteśmy niezależną organizacją i żadne finansowanie nie wpływa na to, jak i o czym piszemy analizy. Nasze finansowanie jest jawne i składa się m.in. ze składek członkowskich, darowizn, zbiórek publicznych, dotacji, subwencji, grantów (szczegółowe informacje znajdziesz TUTAJ). Jawne są również nasze sprawozdania finansowe. Do zewnętrznych źródeł dochodu należy współpraca z Facebookiem w ramach Programu niezależnej weryfikacji treści Facebooka. Gwarantujemy Ci, że przyjmując jakiekolwiek zewnętrzne źródło finansowania, nie ma ono wpływu na zakres merytoryczny naszej pracy. Cała odpowiedzialność za dobór tematyczny naszych artykułów, a także przeprowadzany w nich proces analityczny, spoczywa wyłącznie na zespole redakcyjnym portalu Demagog.

Nie jesteśmy copywriterami, nie publikujemy artykułów sponsorowanych, w naszych tekstach nie reklamujemy żadnych produktów ani usług. Nigdy nie zdarzyło się, by jakakolwiek nasza publikacja była pisana pod tezę czy w związku z ingerencją w treść ze strony firmy, grantodawcy czy osoby, która nas finansuje. Działamy prospołecznie, obywatelsko, dla Ciebie.

Zweryfikuj weryfikujących

Sprawdzanie informacji i ocena ich prawdziwości, czyli zestawienie ich z najbardziej wiarygodnym i aktualnym źródłem, stanowi podstawę naszych działań. Dlatego przyjęliśmy jedną, uniwersalną i jawną metodologię, która dostępna jest na naszej stronie i którą, co ważne, w przypadku wypowiedzi polityków stosujemy w taki sam sposób do każdego z nich, niezależnie od tego, do jakiej partii czy ugrupowania przynależy.

Do czego jeszcze obliguje nas nasza metodologia? Przede wszystkim analizujemy informacje istotne z punktu widzenia polskiej debaty publicznej. Nie interesują nas poglądy czy opinie osób, które sprawdzamy, lecz wiarygodność podanych przez nich informacji. Istotą pracy w organizacji fact-checkingowej jest rzetelne i maksymalnie obiektywne prezentowanie faktów z dala od sympatii politycznych.

Co więcej, w naszej codziennej pracy analizujemy wyłącznie treści merytoryczne, tzn. odwołujące się do wspomnianych już faktów (np. liczby lub wydarzenia z przeszłości), które są ważne dla debaty publicznej. Informacje muszą mieć charakter skonkretyzowany i weryfikowalny. Korzystamy ze źródeł publicznie dostępnych (w wyjątkowych sytuacjach wykorzystujemy tryb dostępu do informacji publicznej zagwarantowany ustawowo). W ten sposób każdy ma pełny wgląd w dane, na podstawie których tworzymy analizy. 

We wszystkich naszych analizach zawsze podajemy źródła, na których bazujemy (pierwotne, nieprzetworzone i najbardziej aktualne). W ten sposób każdy z naszych czytelników może sam odtworzyć cały proces weryfikacji informacji, jaki przeprowadziliśmy, co oznacza, że może zweryfikować weryfikujących, czyli nas. Każdy może również sprawdzić, czy nie popełniliśmy błędu. Jedną z naszych zasad jest polityka otwartych i uczciwych korekt. W przypadku pomyłki lub błędu robimy aktualizację. Niestety liczba zalewających nas fake newsów każdego dnia rośnie (w 2020 roku sprawdziliśmy 562 wypowiedzi polityków i prawie 300 fałszywych informacji, a w roku 2021 będzie ich zdecydowanie więcej), dlatego błędy mogą się przydarzyć (nawet najlepszym). Ważne jest jednak to, jak reagujemy na potencjalne pomyłki, o czym przeczytasz poniżej.

Fact-checking, czyli jak wygląda proces weryfikacji informacji

Zanim jednak o otwartych i uczciwych korektach, chcemy krótko zaprezentować Ci cały proces weryfikowania informacji tak, abyś był świadomy tego, ile pracy wymaga dokładne sprawdzenie faktów.

Przed publikacją analizy na naszej stronie przechodzi ona złożony proces co najmniej trójstopniowej weryfikacji. Po wyszukaniu i zakwalifikowaniu informacji do sprawdzenia przez media-skanera (osoba odpowiedzialna za research informacji do sprawdzenia) do analizy przystępuje jeden z naszych analityków. Po zakończeniu przez niego pracy analiza przechodzi powtórną weryfikację, czyli tzw. cross-check. Cross-checker odpowiada za sprawdzenie, czy źródła użyte w pierwotnej analizie są prawidłowe oraz czy są to najnowsze dostępne publiczne dane.

Ponadto cross-checker dokonuje merytorycznej oceny analizy, jeszcze raz sprawdza cały kontekst, a na końcu ustala z redaktorem naczelnym finalną ocenę. Niezależnie od tego, czy weryfikujemy wypowiedź polityka, czy inną podejrzaną informację, proces ten wygląda tak samo. Różnią się tylko końcowe oceny. Po procesie cross-checku analiza trafia do naszej korekty językowej, która jednocześnie jest korektą redakcyjną (ponownie weryfikowane są źródła oraz to, jak analiza została napisana i czy jest zrozumiała). Następnie analiza zostaje opublikowana na naszej stronie internetowej oraz w mediach społecznościowych.

Zasada otwartych i uczciwych korekt

Co w przypadku, kiedy ktoś nie zgadza się z naszą oceną lub popełnimy błąd? Wtedy zawsze możesz do nas napisać (TUTAJ). Staramy się odpowiadać na każdą wiadomość. Otwarte i uczciwe korekty to jeden z filarów naszej działalności, jedna z pięciu zasad, które musimy przestrzegać, aby nadal być sygnatariuszem Międzynarodowej Sieci Fact-Checkingowej.

W przypadku gdy na stronie pojawi się błąd, który umknął naszej redakcji, możesz go także w bardzo prosty sposób zgłosić bezpośrednio do analityków, którzy będą mogli szybko zareagować. Jak to zrobić? Zaznacz odpowiedni fragment tekstu i naciśnij na klawiaturze kombinację klawiszy: CTRL+ Enter.

Przede wszystkim zależy nam na wiarygodności informacji. Dlatego nasze publikacje powinny być również poddawane społecznej weryfikacji. Wyróżnia nas w tym aspekcie pełna jawność. Jeśli pojawiają się uzasadnione i merytoryczne uwagi co do nieprawdziwości zgłoszonych stwierdzeń, nasza redakcja weryfikuje zgłoszone uwagi oraz dokonuje ewentualnych zmian (merytorycznych lub finalnie oceny sprawdzonej informacji). Korekty są specjalnie oznaczane na stronie oraz w naszych mediach społecznościowych. Umieszczamy je w stworzonej dla nich zakładce. Tam też uzasadniamy zmianę oceny.

Należy pamiętać, że naszym nadrzędnym celem jest budowanie świadomości społecznej w zagadnieniach związanych z krytycznym myśleniem, zwłaszcza w przestrzeni medialnej. Dlatego też dla każdego zainteresowanego tworzymy warunki i narzędzia do uczestniczenia – wraz z nami – w procesie weryfikacji wypowiedzi polityków oraz innych informacji noszących znamiona nieprawdy. Służy temu m.in. formularz zgłoszeniowy, za pomocą którego możesz przesłać do weryfikacji każdą informację, niezależnie od politycznej afiliacji albo światopoglądu. Jeśli będzie ona istotna z punktu widzenia polskiej debaty publicznej oraz możliwa do zweryfikowania według naszej metodologii, to dołożymy wszelkich starań, aby ją sprawdzić. Jeśli tak się nie stanie, uzasadnimy, jakie były tego powody, za pośrednictwem zaprojektowanej w tym celu ścieżki odpowiedzi przy naszym formularzu. 

W związku z powyższym nie może być tu również mowy o żadnej formie cenzury, którą zarzuca się fact-checkerom, szczególnie tym współpracującym w Programie Niezależnej Weryfikacji Faktów Facebooka, o którym więcej przeczytasz TUTAJ.

Podsumowanie 

Podstawowym elementem budowania pozytywnych postaw społecznych jest zaufanie. Przeczylibyśmy własnym wartościom, jeśli nie bylibyśmy rzetelni i maksymalnie obiektywni, a naszą działalność wiązalibyśmy z korzyściami finansowymi. Jeśli ktoś wątpi w naszą niezależność, może bardzo łatwo nas zweryfikować. Weryfikuj weryfikujących!

A jeśli uważasz, że to, co robimy, ma sens, możesz wspomóc naszą działalność TUTAJ.

Działanie w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej” realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.