Kto stworzył ranking?

ILGA-Europe to zrzeszenie grupujące 600 organizacji pozarządowych z 54 krajów Europy i Azji Centralnej. Jego działalność opiera się ono na trzech głównych filarach: 

• propagowanie praw człowieka i równości dla społeczności LGBT+ na poziomie europejskim,
• prowadzenie strategicznych sporów sądowych we wspieraniu praw osób LGBT+,
• wzmacnianie społeczności LGBT+ poprzez szkolenia i wspieranie członków lokalnych organizacji.

Organizacja finansowana jest ze środków m.in. Fundacji Arcus, COC Nederland i Unii Europejskiej. Wsparcia udzielają także rządy Holandii i Cypru.

Na czym polega badanie?

Od 2009 roku, w Międzynarodowym Dniu Przeciwko Homofobii, Transfobii i Bifobii, ILGA-Europe przygotowuje indeks Rainbow Europe. Opracowywany przez organizację ranking ocenia prawną i polityczną sytuację społeczności LGBT+ w 49 krajach Europy i państwach ościennych. Pod uwagę branych jest 71 kryteriów pogrupowanych w sześciu obszarach:

• równość i niedyskryminowanie,
• rodzina,
• przestępstwa z nienawiści i mowa nienawiści,
• prawne uznanie płci i nietykalności cielesnej,
• przestrzeń dla społeczeństwa obywatelskiego,
• azyl.

W obszarze „równość i niedyskryminowanie” zawarte zostały informacje dotyczące dostępu do usług publicznych, takich jak edukacja, służba zdrowia czy zatrudnienie, bez obawy o wykluczenie ze względu na orientację seksualną, identyfikację płciową czy cechy płci.

W obszarze „rodzina” znalazły się kryteria dotyczące np. możliwości zalegalizowania związku partnerskiego czy adopcji.

Kategoria „przestępstwa z nienawiści i mowa nienawiści” zawiera informacje o tym, czy w danym państwie funkcjonuje prawo pozwalające na walkę z  przestępstwami z nienawiści w stosunku do osób o odmiennej orientacji seksualnej bądź identyfikacji płciowej.

W kategorii „prawne uznanie płci i nietykalności cielesnej” brane były pod uwagę prawne możliwości dotyczące np. zmiany imienia, domagania się niebinarnej tożsamości, zakazu interwencji medycznej bez świadomej zgody (interpłciowość), oraz badano istnienie prawnych procedur pozwalających na ustalenie tożsamości płciowej dla przedstawicieli mniejszości narodowych.

Obszar „przestrzeń  dla społeczeństwa obywatelskiego” skupia się na możliwości organizowania wydarzeń w sferze publicznej, a także na weryfikacji, czy prawo ogranicza zewnętrze fundusze oraz wolność słowa.

Kategoria „azyl” odnosi się do możliwości ubiegania się o ochronę w przypadku prześladowań za orientację seksualną, identyfikację płciową lub za bycie osobą interpłciową.

Informacje zawarte w badaniu oparte są na zweryfikowanych dokumentach. Jak informuje ILGA-Europe: „Tam, gdzie było to możliwe, informacje porównano z raportami instytucjonalnymi i krajowymi oraz wiarygodnymi źródłami wiadomości”. 

Badanie przeprowadzane było z wykorzystaniem skali 0-100 proc., gdzie 0 proc. oznacza rażące pogwałcenie praw człowieka i dyskryminację, a 100 proc. oznacza pełną równość i respektowanie praw człowieka. 

Najważniejsze wnioski z tegorocznej edycji raportu

Autorzy przeprowadzonego badania zwracają uwagę na to, że w ciągu minionego roku sytuacja społeczności LGBT+ w wielu krajach pozostała na podobnym poziomie. Mimo wyraźnych zobowiązań dotyczących polepszenia praw rodziny, w żadnym z krajów nie zmieniła sytuacja dotycząca uznania związków partnerskich lub rodzicielstwa. Żadne z przebadanych państw, oprócz Islandii, nie zmieniło swojego prawodawstwa odnośnie do osób transpłciowych czy interseksualnych.

Z pozytywnych wniosków autorzy zwracają uwagę na wzrost bezpieczeństwa zgromadzeń w takich krajach jak Bośnia i Hercegowina czy Macedonia Północna. Wspomniane państwa wraz z Maltą zaliczyły największy skok punktowy w rankingu.

Po raz szósty z rzędu krajem o najwyższym wyniku została Malta. W trakcie tegorocznego badania uzyskała ona wynik 94 proc. Na drugim miejscu z wynikiem 74 proc. znajduje się Belgia. Podium „Tęczowej Mapy Europy” zamyka Luksemburg z wynikiem 72 proc.

Z kolei najgorzej ocenionym krajem jest Azerbejdżan z wynikiem 2 proc. Niewiele lepszy wynik uzyskała Turcja – 4 proc. Trzecia od końca jest Armenia z wynikiem 8 proc. Najgorszą piątkę zamykają Rosja i Monako – odpowiednio 10 proc. i 11 proc.

Największy spadek w ostatnim roku zanotowała Dania. W stosunku do ubiegłorocznego badania spadła ona o 3,8 punktu proc. Stało się to z powodu braku regulacji kryteriów dotyczących depatologizacji rozumianej jako dostęp do procesu korekty płci bez powiązania z oceną zdrowia psychicznego.

Spadek zanotowała także Gruzja. Od ostatniego badania jej wynik pogorszył się o 3,73 punktu proc., co związane jest z brakiem jasnych procedur dla prawnego uznania płci, a także niepewnej sytuacji obrońców praw LGBT+ w tym kraju.

Źródło: Rainbow Europe

Jak w rankingu oceniana była Polska?

Polska znalazła się na 43. miejscu spośród 49 państw objętych badaniem. Lepiej od naszego kraju zostali ocenieni prawie wszyscy nasi sąsiedzi, z wyjątkiem Białorusi i Rosji. Biorąc pod uwagę wyłącznie państwa należące do Unii Europejskiej, Polska znalazła się na ostatniej pozycji. 

Najwięcej punktów przyznano Polsce w kategoriach „równość i niedyskryminowanie” oraz „prawne uznanie płci i nietykalność cielesna”. Autorzy badania wyszczególnili w nich rozwiązania prawne zagwarantowane Kodeksem pracy, mówiące, że dyskryminacja ze względu na orientację seksualną jest niedozwolona. Dodatkowo podkreślone zostały także możliwości korekty płci na podstawie sądowych procedur.

Polska nie dostała ani jednego punktu za ściganie przestępstw z nienawiści czy umożliwianie rozwoju rodziny LGBT+. Surowo ocenione zostały także możliwości organizowania zgromadzeń. Zwrócono uwagę m.in. na zakazy marszów równości w niektórych miastach oraz na naruszanie prawa do zgromadzeń w ramach protestów w listopadzie 2020 roku.

W szczegółowym raporcie dotyczącym Polski ILGA-Europe zwraca uwagę na kwestie osób LGBT+ szeroko komentowane w debacie publicznej w czasie kampanii wyborczej. Jak informują twórcy badania, w 2020 roku liczba tzw. stref wolnych od LGBT wzrosła do 94. Podkreślono także obecność na ulicach niektórych miast ciężarówek z homofobicznymi banerami. 

W celu poprawy sytuacji społeczności LGBT+ w Polsce ILGA-Europe rekomenduje:

• wprowadzenie do kodeksu karnego zapisów o przeciwdziałaniu mowie nienawiści i przestępstwach z nienawiści, które dotyczyłyby uprzedzeń ze względu na orientację seksualną, identyfikację płciową czy cechy płciowe,
• usunięcie przeszkód niepozwalających na zgromadzenia organizacji LGBT+ i zapewnienie przez organy państwowe ochrony dla uczestników,
• uchylenie uchwał o „strefach wolnych od LGBT” i Karty Praw Rodziny, 
• utrzymanie status quo ochrony prawnej osób LGBT+ i przeciwdziałanie dalszemu zniesieniu ochrony prawnej społeczności LGBT.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.