Strona główna Analizy Realizacja programu „Czyste Powietrze” dłuższa niż planowano

Realizacja programu „Czyste Powietrze” dłuższa niż planowano

Według Najwyższej Izby Kontroli tempo realizacji programu „Czyste Powietrzne” jest zbyt wolne. Przy obecnym trybie działania założenia programu zostaną osiągnięte w 2033 roku, czyli 4 lata po deklarowanym terminie.

Realizacja programu „Czyste Powietrze” dłuższa niż planowano

Fot. Pixabay / Modyfikacje: Demagog

Realizacja programu „Czyste Powietrze” dłuższa niż planowano

Według Najwyższej Izby Kontroli tempo realizacji programu „Czyste Powietrzne” jest zbyt wolne. Przy obecnym trybie działania założenia programu zostaną osiągnięte w 2033 roku, czyli 4 lata po deklarowanym terminie.

We wrześniu 2018 roku ruszyła rządowa inicjatywa na rzecz poprawy jakości powietrza w Polsce. Program priorytetowy „Czyste Powietrze” (PPCP) przewiduje poprawę efektywności energetycznej ponad 3 mln budynków i wymianę 3 mln szt. źródeł ciepła. 

W październiku 2021 roku liczba ocieplonych budynków wynosiła niecałe 73 tys. (2,4 proc.), a ponad 66 tys. kotłów starej generacji (2,2 proc.) wymieniono na niskoemisyjne. Ponadto przy budżecie w wynoszącym 103 mld zł podpisano umowy na zaledwie 4,2 mld zł (ok. 4 proc.). 

Nieodpowiednie przygotowanie programu

Zdaniem NIK w okresie objętym kontrolą prawidłowe wdrażanie programu uniemożliwiał przede wszystkim brak wskazania podmiotu odpowiedzialnego za kompleksowe zarządzanie programem.

Z kolei zarządzanie od strony stricte czysto technicznej utrudniał brak systemu informatycznego zawierającego bazę danych. W I kwartale 2020 roku w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) podjęto prace zmierzające do jego stworzenia. Prace zostały jednak przerwane, a wznowiono je dopiero w połowie października 2021 roku. Ostatecznie wykonanie systemu zaplanowano na drugą połowę 2022 roku.

Kontrola pokazała, co prawda, że w NFOŚiGW podejmowano działania mające usprawnić realizację programu, ale nie przynosiły one oczekiwanych rezultatów, co w ocenie NIK było konsekwencją braku opracowania studium wykonalności PPCP.

Niejasno określone kompetencje 

Współpraca między NFOŚiGW a wojewódzkimi funduszami nie była prawidłowo uregulowana. Dokumenty nie określały jasnego podziału ról i odpowiedzialności za kompleksowe zarządzanie programem na poszczególnych szczeblach jego realizacji.

5 spośród 8 skontrolowanych Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) ustaliło szacunkową liczbę potencjalnych beneficjentów w poszczególnych regionach. Pozostałe 3 nie podjęły żadnych działań w tym kierunku, co uniemożliwiło im zapewnienia odpowiedniej kadry do realizacji PPCP.

Tylko jeden WFOŚiGW zwrócił się o dane do gmin, które na podstawie porozumienia z wojewódzkimi jednostkami zobowiązały się do zidentyfikowania budynków, których właściciele mogliby skorzystać z dofinansowania. 

Do lutego 2021 roku jedynie 39 proc. gmin zdecydowało się na podpisanie porozumienia o współpracy. Samorządom zaproponowano jednak tzw. pakiet korzyści, a w nim po 30 tys. zł na utworzenie i prowadzenie przez rok punktów konsultacyjno-informacyjnych. W wyniku tych działań stanem na 10 września 2021 roku porozumienia zawarło ponad 79 proc. gmin.

Problemy natury budżetowej

Minister Środowiska, któremu NFOŚiGW przekazał projekt, nie zaopiniował dokumentu w całości, mimo takiej możliwości. Minister nie doprowadził także do zbilansowania budżetu, wbrew zapewnieniom przesyłanym kancelarii premiera. Takie działanie stanowi istotne zagrożenie dla powodzenia PPCP, szczególnie przy dynamicznym wzroście cen na rynku usług oraz materiałów budowlanych.

Wprawdzie w objętym kontrolą okresie nie zabrakło pieniędzy na realizację zobowiązań zaciągniętych w ramach PPCP, jednak zdaniem NIK wynikało to z wolnego tempa jego wdrażania.

Opóźnienia w rozpatrywaniu wniosków

Od 19 września 2018 roku do 1 października 2021 roku w ramach programu podpisano 304,2 tys. umów. Dotyczyły one głównie dotacji na kwotę ogółem ponad 4,2 mld zł (4 proc. budżetu), z czego wypłacono ponad 1,8 mld zł (niecałe 1,9 proc. budżetu).

Z analizy danych, jakie wojewódzkie fundusze przesyłały do NFOŚiGW, wynika, że początkowo średni czas rozpatrywania wniosku o dofinansowanie wynosił 78 dni roboczych, a po reformie programu w 2020 roku został skrócony do 24 dni kalendarzowych. 

Jednak przeprowadzona przez kontrolerów NIK analiza 257 wniosków wykazała, że niemal 22 proc. z nich zostało rozpatrzonych z opóźnieniem, które w ekstremalnym przypadku wyniosło 190 dni roboczych. Jako przyczyny opóźnień WFOŚiGW podawały zbyt dużą liczbę wpływających wniosków i absencję pracowników spowodowaną COVID-19.

Wypowiadane umowy

W okresie objętym kontrolą wystąpiły również przypadki wypowiedzenia lub rezygnacji z umowy z beneficjentem. Umowy były wypowiadane zarówno z inicjatywy beneficjentów (3 283 umowy dotacji i 349 umów pożyczek), jak i przez WFOŚiGW (2 290 umów dotacji i 78 umów pożyczek). Najczęstszymi przyczynami wypowiedzeń umów było:

  • niespełnienie warunków technicznych wynikających z przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku  – Prawo budowlane oraz wymogów PPCP w przeprowadzonych pracach termomodernizacyjnych w budynkach istniejących oraz w budynkach nowo budowanych, na których dofinansowanie można było ubiegać się do końca 2019 roku,
  • wykonanie inwestycji niezgodnie z terminami określonymi w PPCP, w tym zakończenie całości prac objętych wnioskiem o dofinansowanie przed jego złożeniem (do 14 maja 2020 roku program nie dopuszczał takiej możliwości) lub zakup i montaż źródła ciepła w budynku nowo budowanym po 31 grudnia 2019 roku,
  •  niespełnienie wymagań technicznych PPCP dla zamontowanych źródeł ciepła.

„Czyste Powietrze” nie cieszy się dużą popularnością

NIK zwraca także uwagę na niewielkie zainteresowanie programem, zwłaszcza w początkowej fazie jego funkcjonowania. Było to spowodowane m.in. warunkami, na jakich oferowano dofinansowanie inwestycji. Według NIK zabrakło również kampanii informacyjno-edukacyjnej poświęconej programowi.

Z badania sondażowego przeprowadzonego na zlecenie NIK przez firmę Kantar we wrześniu 2021 roku wynikało, że 95 proc. badanych słyszało o programie „Czyste Powietrze”, jednak aż 45 proc. z nich niewiele o nim wiedziało.

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

*Jeśli znajdziesz błąd, zaznacz go i wciśnij Ctrl + Enter

Pomóż nam sprawdzać, czy politycy mówią prawdę.

Nie moglibyśmy kontrolować polityków, gdyby nie Twoje wsparcie.

Wpłać

Dowiedz się, jak radzić sobie z dezinformacją w sieci

Poznaj przydatne narzędzia na naszej platformie edukacyjnej

Sprawdź!