Każdego roku sanepid wydaje nawet kilkaset ocen zalecających tymczasowy zakaz rekreacyjnego korzystania z kąpielisk (1, 2, 3, 4, 5). Główną przyczyną tych obostrzeń jest zakwit sinic. Sytuacja powtarza się w zasadzie każdego lata, co prowadzi do okresowego zamknięcia wielu akwenów.

Medialne sinice

Wraz z letnim początkiem sezonu kąpielowego w mediach zaczynają się pojawiać doniesienia (np. 1, 2, 3, 4) na temat powrotu sinic. Informacjom o zamykaniu kąpielisk towarzyszą ostrzeżenia przed kąpielą w wodach z masowym zakwitem. W relacjach tych czytamy zwykle, że sinice są „zmorą” turystów i plażowiczów, a nawet wakacji, Bałtyku czy innych zbiorników. Mają rujnować urlop i siać postrach.

Przed sinicami ostrzegają w mediach także specjaliści. Na przykład dr Tomasz Kijewski z Instytutu Oceanologii PAN (IO PAN) wskazuje:

Podobne stanowisko przedstawia dr Justyna Kobos z Wydziału Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdańskiego (WOIG UG), która zauważa:

Sinice w dyskursie publicznym: jakie są fakty?

Jak wynika z przytoczonych powyżej informacji, sinice budzą duży niepokój, a ich zakwity zajmują w czasie letniego sezonu ważne miejsce w dyskursie publicznym. Czy niechęć do tych organizmów jest uzasadniona? Ile w przekazach na ich temat jest faktów, a ile nadinterpretacji? Przekonajmy się dzięki lepszemu poznaniu tych drobnoustrojów.

Sinice są bardzo odporne na niesprzyjające warunki, dzięki czemu są w stanie skolonizować większość środowisk na świecie. Część z nich ma cechy tzw. organizmów pionierskich (1, 2, 3, 4), czyli takich, które jako pierwsze kolonizują nowe siedliska (1, 2, 3). 

Gdzie można się natknąć na sinice?

Sinice są nie tylko bardzo wytrzymałe, ale również „wszędobylskie”. Żyją przede wszystkim w ekosystemach wodnych: słodkowodnych (np. w stawach, jeziorach, rzekach) i morskich. Żyją też na lądzie oraz w warunkach ekstremalnych, takich jak wody termalne, pustynie czy lodowce. 

W przeszłości sinice, czyli cyjanobakterie, były zaliczane do glonów (1, 2, 3). To dlatego, że mają podobne do glonów środowisko życia, tak jak one potrafią przeprowadzać fotosyntezę i wywoływać zakwity (o tym dalej w tekście). Jednak nowsze i dokładniejsze badania naukowe wykazały, że sinice nie posiadają jądra komórkowego, a także mają kilka innych cech, które sprawiają, że są one bardziej podobne do bakterii, a nie do glonów (1, 2). 

Dlaczego sinice „kwitną”?

Cyjanobakterie obecne są w wodzie przez cały rok (1, s. 224-225), ale w strefach klimatu umiarkowanego ich najintensywniejszy rozwój przypada na miesiące letnie. W niesprzyjających warunkach (niska temperatura i brak światła) sinice potrafią zimować w zbiornikach wodnych (1, 2, 3), choć ich zakwity obserwowano także w sezonie jesienno-zimowym (1, 2).

Mimo że pojedyncze komórki sinic mają mikroskopijne rozmiary, wiele z gatunków tworzy widoczne gołym okiem kolonie, które mogą składać się z setek, a nawet tysięcy komórek (s. 169, s. 228-229). Podobna sytuacja ma miejsce, gdy obserwujemy zakwit cyjanobakterii (1, 2).

Zakwity są częścią naturalnych procesów ekosystemowych

Widać więc, że sam zakwit sinic jest zjawiskiem naturalnym dla ekosystemu. Jednak to, z jaką częstotliwością i intensywnością te sytuacje będą się zdarzać, zależy od różnych czynników.

Jednym z czynników odpowiedzialnych za wzrost średniej temperatury wody oraz powietrza jest aktualna destabilizacja klimatu. Jak wielokrotnie zwracaliśmy uwagę na łamach Demagoga (np. 1, 2, 3), globalne ocieplenie wiąże się nie tylko ze wzrostem średniej temperatury na świecie, lecz także z mniejszą przewidywalnością dotychczasowych trendów klimatycznych czy pogodowych.

Czy zakwity sinic są „dobre”, czy „złe”?

Czy poza tym, że wywołują zakwity „naszych” kąpielisk (1, 2, 3, 4), sinice robią dla ekosystemu coś „dobrego”? Tak, ponieważ stanowią ważny element środowiska naturalnego i życia człowieka.

Po drugie, sinice wiążą dwutlenek węgla i azot. Tym samym odgrywają kluczową rolę w tzw. cyklach obiegu pierwiastków w przyrodzie (dotyczy to szczególnie węgla i azotu). Materia krąży w całym ekosystemie, a poszczególne organizmy (od ryb i ptaków po drzewa i sinice) wykorzystują wciąż te same pierwiastki do podtrzymywania swoich procesów życiowych.

Sinice współpracują z innymi

Trzecia cecha sinic, świadcząca o ich znaczącej roli w ekosystemie, to zdolność do symbiozy. Cyjanobakterie tworzą związki symbiotyczne z innymi organizmami (np. gąbkami, grzybami, roślinami). Te związki przypominają układ równowagi, w którym nie może zabraknąć żadnego elementu, bo w przeciwnym razie dojdzie do jego zachwiania.

Podsumowanie

Jak widać, sinice to coś więcej niż tylko przyczyna pokrzyżowanych planów wakacyjnych. Organizmy te były obecne na Ziemi na długo przed pojawieniem się jakichkolwiek zwierząt i odegrały ważną rolę w ukształtowaniu na Ziemi takiego życia, jakie znamy współcześnie.

Jakie są zagrożenia zdrowotne związane z kontaktem z sinicami oraz z ich toksynami? Tego dowiesz się z następnego tekstu poświęconego tym organizmom.