Spór o Westerplatte

Pierwotny statut Muzeum II Wojny Światowej (tutaj tekst ujednolicony) oznajmia: „§ 2. 1. Organizatorem Muzeum jest minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego. Nie ma mowy o żadnych innych organizatorach Muzeum.
Wg tego statutu tenże minister powoływał 11-osobową Radę Powierniczą, sprawował nadzór nad instytucją i zapewniał środki na jej działanie. 

Ministrem kultury i dziedzictwa narodowego był wówczas Bogdan Zdrojewski, a premierem – Donald Tusk.

Obecnie Muzeum funkcjonuje według nowego statutu, będącego załącznikiem do zarządzenia Ministra kultury i dziedzictwa narodowego z dnia 6 kwietnia 2017 r. 

Ustawa o muzeach w art. 5 mówi, że muzea mogą być tworzone przez ministrów i kierowników urzędów centralnych, jednostki samorządu terytorialnego, osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.  Muzeami państwowymi są muzea utworzone przez organy administracji rządowej. Muzeami samorządowymi są muzea utworzone albo przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego. 

Podmioty tworzące muzea są obowiązane: 

1) zapewnić środki potrzebne do utrzymania i rozwoju muzeum; 

2) zapewnić bezpieczeństwo zgromadzonym zbiorom; 

3) sprawować nadzór nad muzeum. 

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, którego organizatorem jest minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego, ma status muzeum państwowego. Zgodnie z ministerialnym wykazem muzeów, taki status ma łącznie 21 muzeów w Polsce. Muzeów samorządowych jest obecnie 323.

J. Sellin w swojej wypowiedzi odnosi się do toczącego się obecnie sporu pomiędzy miastem Gdańsk a rządem o budowę Muzeum Westerplatte. Rząd chce w tym celu przejąć zarządzanie terenami Westerplatte, na co pozwolić ma procedowana właśnie specustawa. Nie zgadzają się na to władze Gdańska. Wśród propozycji kompromisu ze strony prezydent Gdańska Aleksandry Dulkiewicz pojawił się pomysł współprowadzenia tej placówki przez samorząd i ministerstwo.

Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 powstało w grudniu 2015 roku. W marcu 2016 r. został przyjęty jego statut, mówiący, że organizatorem Muzeum jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

J. Sellin w liście do prezydent Dulkiewicz odpowiadając na postulat współprowadzenia Muzeum Westerplatte zauważa, że:

W obecnej formie Muzeum Westerplatte stanowi oddział Muzeum II Wojny Światowej. (…)  Przepisy prawa nie pozwalają na współprowadzenie Oddziału Muzeum II Wojny Światowej jakim jest Muzeum Westerplatte.

Muzeum Westerplatte stało się oddziałem Muzeum II Wojny Światowej w 2017 roku, kiedy to doszło do połączenia obu placówek.

Na podstawie art. 21 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, możliwe jest współprowadzenie muzeum lub innej instytucji kultury przez kilka podmiotów. Muzeum Westerplatte na mocy decyzji z 2017 r. nie jest już samodzielną instytucją, nie podlega więc pod omawiany artykuł ustawy. Oznacza to, że aby miasto Gdańsk mogło współprowadzić Muzeum Westerplatte, konieczna byłaby zmiana statutu całego Muzeum II Wojny Światowej lub wydzielenie Muzeum Westerplatte i odpowiednie uregulowanie statutowe.

W chwili obecnej Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi jako wspólne 59 instytucji kultury. 

Muzeum współprowadzonych jest obecnie 27. Są wśród nich np. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej  czy też Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941-1944).

„Pole bitwy na Westerplatte” zostało uznane za pomnik historii rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 22 sierpnia 2003 r. Rozporządzenie to weszło w życie 1 września 2003 r.

Prezydentem był wówczas Aleksander Kwaśniewski.

Jak czytamy w rozporządzeniu:

celem ochrony pomnika historii jest zachowanie unikatowych wartości historycznych, przestrzennych, materialnych i niematerialnych, symbolizujących heroizm i waleczność żołnierza polskiego w okresie II wojny światowej – największej z wojen XX wieku.

Zgodnie z powyższym, wypowiedź uznajemy za prawdziwą.

Prezydencka lista pomników historii w momencie przyjmowania w jej poczet Westerplatte liczyła jedynie siedemnaście obiektów (Westerplatte było chronologicznie osiemnastym), mianowicie:

• Rezerwat archeologiczny Biskupin w Biskupinie
• Jasna Góra – zespół klasztoru oo. Paulinów w Częstochowie 
• Zespół katedralny we Fromborku
• Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań XVII w.
• Katedra p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wojciecha w Gnieźnie
• Kazimierz Dolny
• Historyczny zespół miasta Kraków
• Wyspa Ostrów Lednicki na Jeziorze Lednickim we wsi Lednogóra
• Zespół zamku krzyżackiego w Malborku
• Krzemionki – kopalnie krzemienia z okresu neolitu we wsi Sudół
• Toruń – Stare i Nowe Miasto
• Warszawa – historyczny zespół miasta wraz z Traktem Królewskim i Wilanowem
• Kopalnia soli w Wieliczce
• Wrocław – zespół historycznego centrum
• Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX w. (wszystkie powyższe są pomnikami historii od 16 września 1994 r., kiedy to weszły w życie zarządzenia prezydenta Lecha Wałęsy z 8 września 1994 r.)
• Kopalnia soli Bochnia (od 6 października 2000 r.)
• Kalwaria – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego w Kalwarii Zebrzydowskie (od 17 listopada 2000 r.)
• Pole bitwy na Westerplatte w Gdańsku (od 1 września 2003 r.)

Lista ta nie liczyła wówczas 40 obiektów, jak twierdzi J. Sellin, w związku z czym wypowiedź uznajemy za fałszywą.

Obecnie, lista pomników historii faktycznie liczy 105 obiektów. Są to:

1. Białystok – zespół kościoła pod wezwaniem Chrystusa Króla i św. Rocha
2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
3. Bochnia – kopalnia soli
4. Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
5. Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
6. Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
7. Chełmno – stare miasto
8. Ciechocinek – zespół tężni i warzelni soli wraz z Parkiem Tężniowym oraz Parkiem Zdrojowym
9. Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. Paulinów
10. Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
11. Duszniki Zdrój – Młyn papierniczy
12. Frombork – zespół katedralny
13. Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
14. Gdańsk-Oliwa – zespół pocystersko-katedralny
15. Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
16. Gdańsk- Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
17. Gdańsk – Twierdza-Wisłoujście
18. Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
19. Gliwice – radiostacja
20. Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
21. Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
22. Gościkowo-Paradyż – pocysterski zespół klasztorny
23. Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
24. Grudziądz – zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
25. Grunwald – Pole Bitwy
26. Janów Podlaski – Stadnina Koni
27. Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego, zwany Kościołem Pokoju
28. Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
29. Kamień Pomorski – zespół katedralny
30. Kanał Augustowski – droga wodna
31. Kanał Elbląski
32. Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
33. Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
34. Kazimierz Dolny
35. Kielce – dawny Pałac Biskupów i Katedra
36. Klępsk – Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
37. Kołbacz – założenie dawnego klasztoru Cystersów, późniejszej letniej rezydencji książąt pomorskich i domeny państwowej
38. Koszuty – zespół dworsko-parkowy
39. Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
40. Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
41. Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
42. Kraków – historyczny zespół miasta
43. Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
44. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy
45. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
46. Krzeszów – zespół dawnego opactwa Cystersów
47. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy
48. Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
49. Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
50. Leżajsk – zespół klasztorny oo. Bernardynów
51. Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich
52. Lubiń – zespół opactwa Benedyktynów
53. Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
54. Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
55. Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
56. Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
57. Łowicz – Bazylika Katedralna pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
58. Malbork – zespół zamku krzyżackiego
59. Nieborów i Arkadia – zespół pałacowo-ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
60. Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
61. Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
62. Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
63. Ostrów Lednicki
64. Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
65. Paczków – Zespół Staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
66. Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
67. Płock – Wzgórze Tumskie
68. Poznań – historyczny zespół miasta
69. Przemyśl – Twierdza Przemyśl
70. Przemyśl – zespół staromiejski
71. Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
72. Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
73. Radruż – zespół cerkiewny
74. Rogalin – zespół pałacowy z ogrodem i parkiem
75. Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
76. Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
77. Sandomierz – historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
78.  Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
79.  Stargard Szczeciński – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
80. Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
81.  Strzegom – kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła
82. Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
83.  Sulejów – zespół opactwa Cystersów
84. Świdnica – Katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
85. Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy, zwanego Kościołem Pokoju
86. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe
87. Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
88. Szalowa – kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła
89.  Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
90. Toruń – Stare i Nowe Miasto
91. Trzebnica – zespół dawnego opactwa Cysterek
92. Tyniec – zespół opactwa Benedyktynów
93. Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór
94. Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
95. Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
96. Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
97. Wąchock – zespół opactwa Cystersów
98.  Wieliczka – kopalnia soli
99. Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
100. Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
101.  Wrocław – zespół historycznego centrum
102.  Wrocław – Hala Stulecia
103.  Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
104. Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
105. Żyrardów – XIX – wieczna Osada Fabryczna

Lista ta została w ostatnich latach znacząco poszerzona. Wiąże się to z inicjatywą 100 Pomników Historii na 100-lecie odzyskania niepodległości. Inicjatywa rozszerzenia listy Pomników Historii do stu zrodziła się w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2016 roku, w toku opracowywania założeń Programu Wieloletniego „Niepodległa”. W wyniku konsultacji pomiędzy ministerstwem a kancelarią prezydenta uznano, że rozszerzenie listy pomników historii do symbolicznej liczby stu będzie odpowiednim uhonorowaniem stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, a jednocześnie wyraźnym wskazaniem na wielowiekową ciągłość państwa polskiego i kultury polskiej, które tworzyli przedstawiciele różnych stanów, nacji i wyznań.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansował projekt „100 Pomników Historii” kwotą 499 000 zł na lata 2017-2018. Dotacja została przeznaczona na przygotowanie dokumentacji niezbędnej do przeprowadzenia procedury uznania za pomnik historii kolejnych zabytków, tak, aby dopełnić ich listę do 100.