Strona główna Analizy Strefa Gazy, Hamas, Izrael – co należy wiedzieć?

Strefa Gazy, Hamas, Izrael – co należy wiedzieć?

Zestawienie informacji o palestyńskiej enklawie: jak doszło do jej powstania, zajęcia przez Izrael, przejęcia władzy przez Hamas oraz o jej sytuacji humanitarnej.

Fragment mapy przedstawiający położenie Strefy Gazy

fot. CHUTTERSNAP / Unsplash / Modyfikacje: Demagog

Strefa Gazy, Hamas, Izrael – co należy wiedzieć?

Zestawienie informacji o palestyńskiej enklawie: jak doszło do jej powstania, zajęcia przez Izrael, przejęcia władzy przez Hamas oraz o jej sytuacji humanitarnej.

Po ataku Hamasu 7 października 2023 roku Izrael kontynuuje naloty w Strefie Gazy, zapowiada również inwazję naziemną. W naszej analizie przedstawiamy najważniejsze informacje o tym terenie potrzebne do nakreślenia kontekstu wojny: zarys historyczny, polityczny oraz społeczny.

1. Skąd się wzięła Strefa Gazy?

1947 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) postanowiła zrealizować plan wycofania się z ziem Brytyjczyków, mających zwierzchnictwo nad tzw. mandatem brytyjskim. W jego miejsce powstać miały – według jednej z propozycji – dwa niezależne państwa, arabskie i żydowskie, przy czym Jerozolima miała zostać pod specjalnym nadzorem międzynarodowym. Rezolucję tę poprzedziła imigracja (tzw. alije) Żydów do Palestyny zamieszkanej w większości przez muzułmanów. Spowodowana ona była prześladowaniami, rozwojem ruchu syjonistycznego i w końcu Holokaustem. Nie była to pierwsza propozycja czy próba powołania państwa żydowskiego, wcześniejsze dotyczyły m.in. terenów współczesnej Kenii czy Stanów Zjednoczonych).

Według rezolucji ONZ Gaza wraz z Zachodnim Brzegiem Jordanu i skrawkiem ziemi na północ od Nazaretu do granicy z Libanem miała stanowić terytorium palestyńskie. Żydzi uznali uchwałę, odrzucili ją Arabowie, nie zgadzając się na żaden podział ziem. W zmodyfikowanej wersji zgromadzenie ONZ przyjęło rezolucję 181 29 listopada 1947 roku.

Mandat brytyjski wygasał 15 maja 1948 roku, ale już wcześniej dochodziło do wielu  starć pomiędzy Żydami a Arabami. Dzień przed tą datą Izrael ogłosił niepodległość, czego następstwem był atak pięciu armii: egipskiej, irackiej, transjordańskiej, libańskiejsyryjskiej. Wtedy siły egipskie wkroczyły na terytorium Gazy i przejęły tam władzę (później, w traktacie pokojowym z 1949 roku ustalono granice Strefy Gazy, a Izrael zwiększył swoje tereny do 77 proc. byłego mandatu). 

Tak było do 1967 roku (z przerwą między 1956 a 1957 rokiem), kiedy w wyniku wojny sześciodniowej na te tereny wkroczył Izrael. ONZ uznało, że oznacza to okupację tych terenów i podkreślało (np. w 1974 roku) prawo narodu palestyńskiego do samostanowienia, niepodległości narodowej, suwerenności i powrotu.

2. Strefa Gazy w procesie pokojowym

Po 1967 roku Izrael wybudował osady w Strefie Gazy. W 1987 roku rozpoczęła się I intifada jako palestyński wyraz protestu przeciwko okupacji. Postulowano również poprawę warunków życia. W trakcie jej trwania, 15 listopada 1988 roku, ogłoszono Deklarację Niepodległości

Intifada zakończyła się w 1993 roku wraz z rozpoczęciem procesu pokojowego i podpisaniem pierwszych Porozumień z Oslo pomiędzy przedstawicielami rządu izraelskiego oraz Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP). Wydarzenia te zapoczątkowały serię podobnych ustaleń w latach 1993–1999 w trakcie których utworzono Autonomię Palestyńską. W ramach Porozumień Kairskich Izrael wycofał się z m.in. z miasta Gaza i przekazał władzę Palestyńczykom.

Oprócz tego Porozumienia z Oslo (19931995) zakładały m.in.:

  • natychmiastowe przekazanie Palestyńczykom władzy w sprawach: edukacji, zdrowia, opieki społecznej;
  • przekazanie władzy w kwestii podatków i turystyki, 
  • rozpoczęcie pięcioletniego okresu przejściowego dla samorządu palestyńskiego;
  • powstanie policji palestyńskiej;
  • przeprowadzenie demokratycznych wyborów;
  • rozmowy na temat przejścia między Zachodnim Brzegiem a Strefą Gazy;
  • negocjacje w kwestii spraw nierozstrzygniętych (np. granic, statusu Jerozolimy czy uchodźców palestyńskich, osad izraelskich).

Proces pokojowy miał swoich przeciwników. W 1995 roku żydowski ekstremista zabił izraelskiego premiera Icchaka Rabina. Po nim stanowisko to zajął krytyk porozumień z Oslo, Benjamin Netanjahu. Po stronie palestyńskiej od samego początku Hamas nie zgadzał się na żadne negocjacje zakładające oddanie terytoriów: krytykował działania OWPczęściej niż wcześniej przeprowadzał akcje z udziałem zamachowców-samobójców. Obie strony naruszały postanowienia Porozumień. Proces pokojowy został przerwany w 2000 roku przez wybuch II intifady, która trwała pięć lat. 

W 2005 roku Izrael zlikwidował swoje osady w Strefie Gazy i wycofał stamtąd armię. Niektórzy przywódcy Hamasu sygnalizowali wtedy poparcie dla rozwiązania dwupaństwowego (nie jest to już aktualne stanowisko). Po wyborach w 2006 roku, w których Hamas uzyskał większość głosów do Palestyńskiej Rady Legislacyjnej, doszło do rozłamu w rządzie Autonomii Palestyńskiej. Na Zachodnim Brzegu największe wpływy miała partia Fatah, Strefę Gazy kontrolował Hamas.

3. Hamas

Hamas (akronim od Muzułmański Ruch Oporu) to fundamentalistyczne ugrupowanie polityczno-militarne uznawane np. przez Unię Europejską za organizację terrorystyczną. De facto to Hamas rządzi w Strefie Gazy od 2007 roku, ale miał swoje siedziby również poza jej granicami (np. do dzisiaj ma biuro w Katarze). Powstał w 1987 roku z inicjatywy członków Bractwa Muzułmańskiego działającego w Strefie Gazy oraz frakcji religijnych OWP. W swoim statucie Hamas zadeklarował prowadzenie świętej wojny przeciwko Izraelowi i odebranie terytoriów Palestyny jako obowiązek palestyńskich muzułmanów.

To pierwsza różnica pomiędzy Hamasem jako siłą polityczną a np. partią Fatah stojącą na czele OWP, która działa na Zachodnim Brzegu w ramach rządu Autonomii Palestyńskiej (AP). W 1988 roku OWP uznało prawo Izraela do istnienia, co pokazuje wyraźną różnicę poglądów tych dwóch ugrupowań. Rozbieżność ta rzutowała na podejście Hamasu do procesu pokojowego w latach 90. oraz do późniejszej działalności Fatahu czy władz Autonomii Palestyńskiej. 

Drugą różnicą między nimi jest to, że o ile Fatah dąży do utworzenia palestyńskiego państwa świeckiego, o tyle Hamas (wraz z działającym w Strefie Gazy Palestyńskim Islamskim Dżihadem) chce, aby Palestyna była państwem islamskim. Są wspierani przez Iran: dla przykładu w przeprowadzonym niedawno dla BBC wywiadzie rzecznik Hamasu powiedział, że kraj ten pomógł Hamasowi przygotować atak na Izrael.

4. Kto mieszka w Strefie Gazy?

To jeden z najgęściej zaludnionych kawałków świata. Według Agencji Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA) teren 363 km2 zamieszkuje ok. 2,1 mln ludzi, z czego prawie 1,5 mln to zarejestrowani uchodźcy. W wyniku wojny w 1948 roku i masowego przesiedlenia Palestyńczyków (nazywanego “Nakba”, czyli „katastrofa”) trafiło tam ich ponad 700 tys. Ponad połowa ludności to nastolatkowie i dzieci.

Tempo wzrostu populacji jest jednym z najwyższych na świecie, co w zestawieniu z małą powierzchnią daje wysoką gęstość zaludnienia i, według ocen ekspertów, wysokie ryzyko katastrofy humanitarnej. 

Przejęcie władzy administracyjnej przez Hamas w 2007 roku oraz nałożenie przez Izrael blokady na Strefę Gazy doprowadziło do pogorszenia sytuacji na tym terenie (wskazuje na to m.in. Mariusz BorkowskiCollegium CivitasRaporcie o stanie świata, czas nagrania: 13:40). Region boryka się w wysokim bezrobociem i problemami z dostawami wody oraz energii elektrycznej: mieszkańcy pracują na roli przy uprawie owoców cytrusowych, a kiedy jest to możliwe, również w pracach dorywczych w Izraelu. Jak podaje encyklopedia Britannica, chodzi o 10 proc. ludności, przy czym możliwe jest to wyłącznie w momencie, kiedy granice nie są zamknięte przez Izrael.

5. Granica

„Izrael, z pomocą Egiptu, zamienił Gazę w więzienie na świeżym powietrzu” – powiedział Omar Shakir, dyrektor Human Rights Watch ds. Izraela i Palestyny. Gaza graniczy z Izraelem (przejście graniczne Erez dla osób i Kerem Szalom wyłącznie dla towarów, w tym towarów z Egiptu) i od południa z Egiptem (jedno przejście graniczne w Rafah, na którym ruch jest ograniczony od 2013 roku po zamachu stanu i zmianie władzy w Egipcie). 

W Strefie Gazy funkcjonuje przemyt, do którego wykorzystywana jest sieć tuneli. Przedstawiciele Hamasu twierdzą, że ma ona długość 500 kilometrów. Niektóre tunele poprowadzono przez granicę z Egiptem (który zniszczył wiele z nich) oraz na tereny Izraela. Przemyca się tędy broń, ale i towary, których brakuje w enklawie. Tunele wykorzystywane są przez Hamas czy inne organizacje również w czasie wojny. To m.in. ze względu na nie w przypadku inwazji Izrael nie zawsze decyduje się na atak naziemny na Strefę Gazy.

Jak w 2019 roku na swojej stronie napisało UNRWA:

Długotrwałe ograniczenia w przepływie osób i towarów doprowadziły do ​​​​pogorszenia rozwoju Gazy i miały niszczycielski wpływ na życie ludzi. Obecnie nieco ponad milion uchodźców palestyńskich z całkowitej populacji wynoszącej 1,4 miliona jest zależnych od pomocy żywnościowej UNRWA w porównaniu z zaledwie 80 000 w 2000 roku”.

6. Jak wygląda sytuacja mieszkańców Strefy Gazy?

Sytuacja palestyńskich cywilów pogorszyła się po 7 października 2023 roku. Tego dnia Hamas przeprowadził atak na teren Izraela, a liczbę ofiar szacuje się na ok. 1,4 tys. Dodatkowo uprowadzono przynajmniej 212 osób. Rząd izraelski przeprowadził intensywne naloty, w wyniku których na ten moment (26 października 2023 roku) zabito ponad 5 tys. Palestyńczyków.

Izrael ogłosił oblężenie Gazy, które w praktyce oznaczało odcięcie dostaw wody, elektryczności, żywności i paliwa. Warto zaznaczyć, że eksperci z ONZ uznają, że oblężenie enklawy trwa od 16 lat. Przejście graniczne z Egiptem w Rafah zostało zamknięte po nalotach Izraela. 12 października 2023 roku prezydent Egiptu Abd al-Fattah as-Sisi zwrócił się do Palestyńczyków, aby „pozostali niezachwiani na swojej ziemi”. Niedawno przejście otwarto, aby przepuścić część ciężarówek z konwojem pomocowym.

21 października 2023 roku UNRWA poinformowało, że obiekty organizacji, w której chronią się Palestyńczycy, są przepełnione, i zaapelowało o humanitarne zawieszenie broni. ONZ podkreśla też, że do Gazy dociera niewystarczająca ilość konwojów pomocowych.

Tymczasem Benjamin Netanjahu zapowiedział wejście naziemne do Strefy Gazy i apelował do ludności cywilnej, aby ewakuowała się na południe – chodzi o ponad milion osób. Podobne nakazy wystosowano już wcześniej. Marek MatusiakOśrodka Studiów Wschodnich w Raporcie o stanie świata stwierdził, że podobna relokacja na tak zaludnionym i małym terenie jest niewykonalna (czas nagrania: 5:10). Stwierdził też, że ratowanie ludności cywilnej dla Hamasu nie jest priorytetem, a pierwszeństwo ma prowadzenie walki zbrojnej z Izraelem (czas nagrania: 8:20). Media donoszą o kolejnych ofiarach starć na Zachodnim Brzegu, gdzie wojna może eskalować.

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

*Jeśli znajdziesz błąd, zaznacz go i wciśnij Ctrl + Enter

Pomóż nam sprawdzać, czy politycy mówią prawdę.

Nie moglibyśmy kontrolować polityków, gdyby nie Twoje wsparcie.

Wpłać

Dowiedz się, jak radzić sobie z dezinformacją w sieci

Poznaj przydatne narzędzia na naszej platformie edukacyjnej

Sprawdź!