Przez ostatnie miesiące w naszej redakcji trwała dyskusja na temat zmian w naszej metodologii oceniania wypowiedzi osób publicznych. W jej toku uwzględniliśmy również zdanie naszych czytelników i czytelniczek.

Co się zmienia?

Podstawowe oczekiwanie czytających nas osób jest dla nas jasne – chcecie, aby stosowana przez nas skala ocen jak najsprawiedliwiej odzwierciedlała stopień zgodności z prawdą analizowanych przez nas wypowiedzi. Dlatego podjęliśmy decyzję o zmianie nazwy kategorii oceny „częściowy fałsz” na „częściową prawdę”. Ta zmiana wchodzi w życie z początkiem 2024 roku.

We wszystkich opublikowanych dotychczas analizach wypowiedzi, którym przyznaliśmy ocenę „częściowy fałsz”, dojdzie do zmiany nazwy tej oceny na „częściowa prawda”. Taką też ocenę będziemy stosować w przyszłych analizach.

Z czego wynikała stara nazwa oceny?

Ocenę „częściowy fałsz” wprowadziliśmy do naszej metodologii w 2022 roku jako rezultat długich dyskusji dotyczących niektórych wypowiedzi ocenianych wtedy po prostu jako „fałsz”. Zdarza się, że wypowiedź zawiera połączenie informacji prawdziwych z fałszywymi, jednak obecność fałszywej informacji nie wypacza prawdziwości głównej tezy autora lub autorki. Zdarza się również, że wypowiedź zawiera informacje fałszywe, jednak rzeczywiste dane w jeszcze większym stopniu przemawiają za tezą.

Przykładowa wypowiedź oceniona na „częściowy fałsz”. W wypowiedzi zgadza się, że w 2021 roku było więcej prób samobójczych niż w roku poprzednim. Wzrost ten był jednak większy – wynosił 653 przypadki.

Po rozważeniu różnych pomysłów na nazwę oceny dla tego rodzaju wypowiedzi odrzuciliśmy opcję „częściowa prawda”. Uznaliśmy wtedy, że w takim określeniu akcent położony będzie na słowo „częściowa”, a nie na słowo „prawda”, co sprawi, że określenie to stanie się zbyt bliskie „półprawdzie”. Z kolei przez „półprawdę” rozumie się pomijanie istotnych faktów, a na to mamy już ocenę – to „manipulacja”.

Wówczas zdecydowaliśmy się więc na „częściowy fałsz”. Taka nazwa kładzie większy nacisk na fałszywą niż na prawdziwą część wypowiedzi. W ten sposób chcieliśmy zwracać uwagę politykom na to, że powinni dążyć do precyzji w operowaniu danymi. Naszą intencją nie jest „karanie” polityków za mówienie rzeczy niezgodnych z prawdą, a jedynie motywowanie do dokonywania odpowiednich korekt na podstawie faktów i wiarygodnych źródeł. Taki też był pierwotny cel oceniania wypowiedzi jako „częściowy fałsz”.

Z czego wynika zmiana nazwy oceny?

Od momentu wprowadzenia oceny „częściowy fałsz” z dużą uwagą śledziliśmy dyskusje i komentarze dotyczące naszych analiz. Wsłuchiwaliśmy się w Wasze uwagi i rozważaliśmy, w jaki sposób możemy jeszcze bardziej usprawnić naszą metodologię. Odbyliśmy kilka długich rozmów w gronie redakcji i pytaliśmy Was o opinię poprzez ankiety w mediach społecznościowych.

Ostatecznie zgodziliśmy się z obecną wśród Waszych głosów opinią, że taka nazwa oceny może wywoływać mylne wrażenia. Nie dość dobrze oddaje ona fakt, że w naszej ocenie zasadnicza teza wypowiedzi jest zgodna z prawdą. Taka nazwa może sugerować, że fałszywe elementy wypowiedzi naruszają ową tezę.

Przykładowy komentarz czytelnika pod analizą wypowiedzi ocenionej na „częściowy fałsz”.

Dlatego też postanowiliśmy przenieść ciężar oceny na te aspekty wypowiedzi, które okazały się prawdą. Stąd też, przy zachowaniu tej samej definicji oceny, zmieniamy jej nazwę z „częściowy fałsz” na „częściowa prawda”.

Dlaczego zmiana następuje właśnie teraz?

Uznaliśmy, że jedynym rozsądnym wyjściem będzie wprowadzenie zmiany w nazwach ocen dopiero od nowego roku. Dzięki temu nasze statystyki przedstawiające oceny wypowiedzi z zeszłego i z obecnego roku będą spójne.

Ponadto nie chcieliśmy wprowadzać zmian zwłaszcza w trakcie kampanii wyborczej. Gdybyśmy wtedy zbliżone wypowiedzi ocenili raz na „częściowy fałsz”, a niedługo później na bardziej pozytywną w brzmieniu „częściową prawdę”, mogłoby to zostać odebrane jako stronniczość z naszej strony.

Zmienia się nazwa oceny – nie zmienia się wysoka jakość analiz

Jesteśmy świadomi, że żadna metodologia ocen nie jest i nigdy nie będzie doskonała i pozbawiona wad. Wciąż jednak chcemy do takiej metodologii dążyć i rzetelnie oceniać debatę publiczną.

Zależy nam, by wnioski płynące z naszych analiz, o których jakość zawsze bardzo dbamy, nie wzbudzały żadnych wątpliwości wśród czytelników i czytelniczek. Ufamy, że wprowadzona przez nas zmiana będzie zmianą na lepsze i przyczyni się do jeszcze bardziej klarownej komunikacji z osobami, które nas czytają.