Politycy mówili (trochę) więcej prawdy niż rok temu

Odpowiadając na głosy naszych czytelników oraz dostosowując się do dynamicznej sytuacji politycznej w naszym państwie, postanowiliśmy zmodyfikować naszą metodologię. Efektem zmian było wprowadzenie nowej oceny: częściowy fałsz. Oceniliśmy w ten sposób 31 wypowiedzi (8 proc.).

Tej oceny używaliśmy, gdy:

• słowa polityka zawierały połączenie informacji prawdziwych z fałszywym, jednak te fałszywe nie wypaczały i nie przeinaczały tezy autora tych słów,
• rzeczywiste dane w jeszcze większym stopniu przemawiały na korzyść autora.

Ze względu na zmianę metodologii, postanowiliśmy nie porównywać roku 2021 do 2022 pod względem odsetków poszczególnych ocen.

Przypomnijmy jednak, że jeszcze w roku 2021 nasze statystyki potwierdziły, że jakość debaty publicznej w Polsce sukcesywnie spada. Odsetek prawdziwych wypowiedzi w 2021 roku był bowiem niższy aż o 11 punktów proc. w porównaniu z rokiem poprzednim (spadek z 57 proc. do 46 proc.).

Poza analizami wypowiedzi osób publicznych i artykułami wyjaśniającymi fake newsy opublikowaliśmy wiele innych tekstów bazujących na faktach i rzetelnych źródłach. W dziale „Analizy i raporty” w 2022 roku pojawiło się ich 189. Przybliżamy w nich treść najnowszych publikacji badaczy, instytucji i organizacji pozarządowych, dotyczących fałszywych informacji i innych tematów ważnych dla debaty publicznej.

Ponadto, wyprzedzając działania dezinformacyjne, dostarczamy czytelnikom nasze autorskie zestawienia faktów z różnych dziedzin, porady dotyczące radzenia sobie z dezinformacją czy analizy niepokojących zjawisk. W ostatnim roku na naszej stronie pojawiło się dużo tego typu treści. Zwracamy uwagę na te, które w 2023 roku mogą być nadal aktualne i wartościowe.

Jakie analizy wypowiedzi polityków były najchętniej czytane?

W 2022 roku nasi czytelnicy nadal byli zainteresowani tym, jak często politycy mijają się z prawdą. W ostatnim roku trzema najchętniej czytanymi analizami były:

1. Prawdziwe słowa Roberta Winnickiego o wzroście wskaźnika dzietności w Czechach.
2. Wypowiedź Marka Suskiego o zmniejszeniu się liczebność polskiej armii za rządów PO, którą zweryfikowaliśmy jako fałsz.
3. Fałsz Urszuli Pasławskiej o słowach rzecznika przedsiębiorców.

Współpraca kluczem do skutecznej walki z fałszywymi treściami

Rok 2022 był bardzo ważnym rokiem dla Demagoga, jeśli chodzi o nasze działania na arenie międzynarodowej. Rozpoczęliśmy realizację kilku projektów międzynarodowych oraz rozwijaliśmy wcześniej nawiązane współprace.

• EFCSN – European Fact-Checking Standard Network

Projekt ten jest realizowany w ramach grantu Komisji Europejskiej pod nazwą „Call of Integrity of Social Media”. Prowadzony jest przez sześć europejskich organizacji skupionych na walce z dezinformacją, w tym również przez Stowarzyszenie Demagog. Pozostałe organizacje to: Fundación Maldita.es (Hiszpania), AFP (Francja), CORRECTIV (Niemcy), Pagella Politica/ Facta (Włochy) i EU DisinfoLab (Belgia).

We wrześniu 2022 roku ponad 40 organizacji factcheckingowych, w tym Demagog, zatwierdziło Europejski Kodeks Norm i Standardów Niezależnych Organizacji Factcheckingowych. W październiku, na spotkaniu w Brukseli, przedstawiono Organ Nadzorczy EFCSN, w którym zasiada redaktor naczelny Demagoga, dr Paweł Terpiłowski.

EFCSN ma ambicję stać się kluczową organizacją, nie tylko wyznaczającą europejskie standardy w zakresie fact-checkingu, ale również biorącą aktywny udział w kształtowaniu polityki walki z dezinformacją na szczeblu unijnym.

Europejska Sieć Factcheckingowa, której współtwórcą jest Demagog

• IFCN Climate Misinformation Grant Program Climate Factbot an educational chatbot

W czerwcu 2022 roku rozpoczęliśmy realizację grantu klimatycznego. W ramach tego projektu, we współpracy z blogiem Crazy Nauka oraz Grupą Defence24 powstał chatbot edukacyjny, oraz największa baza danych agregująca informacje z zakresu zmian klimatu w Polsce, stworzona przez ekspertów i dziennikarzy działających na rzecz przeciwdziałania dezinformacji klimatycznej.

Chatbot klimatyczny Demagoga

• W ramach wspólnej troski o szeroko pojęte bezpieczeństwo cyberprzestrzeni od czerwca współpracujemy z redakcją CyberDefence24. Teksty analityków z CyberDefence24 cyklicznie ukazują się na stronie Demagoga, a teksty Demagoga – na stronie CyberDefence24.
  

  Redakcja CyberDefence24 oraz Stowarzyszenie Demagog nawiązały współpracę, by wspólnie walczyć z dezinformacją

   

• W tym roku udało nam się także nawiązać współpracę z dziennikarzami śledczymi, tworzącymi redakcję FrontStory.pl. Owocem tej współpracy jest nasza pierwsza wspólna analiza dotycząca greenwashingu w działaniach marketingowych PGE.
  

  FrontStory

   

• Europejskie Obserwatorium Mediów Cyfrowych (EDMO)

Od 2021 roku jesteśmy członkami społeczności factcheckingowej, zrzeszonej w tej międzynarodowej organizacji walczącej z dezinformacją. W ramach EDMO przygotowujemy miesięczne przeglądy głównych narracji dezinformacyjnych. Raporty te stanowią zbiorcze podsumowania monitoringu prowadzonego przez wszystkich członków EDMO i dostępne są pod tym linkiem. W ramach współpracy w EDMO w kwietniu 2022 roku przygotowaliśmy także raport analizujący narracje dezinformacyjne wokół ukraińskich uchodźców w Polsce, Rumunii, Słowacji oraz na Węgrzech.

EDMO

• EU Code of Practice on #Disinformation – Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji

16 czerwca 2022 roku w Brukseli zaprezentowany został nowy kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji, przygotowany pod auspicjami Komisji Europejskiej. Wśród jego sygnatariuszy znaleźć można duże platformy internetowe, firmy technologiczne, podmioty z branży reklamowej, instytucje naukowe, organizacje pozarządowe.

Ważne miejsce w tym gronie odgrywają również organizacje factcheckingowe. Demagog jest jedynym polskim podmiotem, który uczestniczył w pracach nad treścią dokumentu, a także stał się jego sygnatariuszem. Obecnie uczestniczymy w pracach grupy zadaniowej, monitorującej wdrażanie zobowiązań zawartych w dokumencie przez jego strony.

Nowy kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji jest koregulacyjnym dokumentem, którego celem jest bardziej efektywna i transparentna walka z dezinformacją, a także podjęcie przez duże platformy internetowe większej odpowiedzialności za szkodliwe treści zamieszczane na ich łamach. Rozwiązania przyjęte w kodeksie mają zostać rozwinięte w ramach unijnego Aktu o usługach cyfrowych (Digital Services Act, DSA).

• Kinzen

W sierpniu 2022 roku rozpoczęliśmy współpracę z firmą Kinzen w ramach weryfikacji dezinformacji w podcastach. Fundamentem działalności Kinzen jest uczciwość i bezstronność – zasady, które nam również towarzyszą w codziennej pracy.

Dezinformacja działa ponad granicami

Część analiz i raportów, które mogą być szczególnie interesujące dla odbiorców nieposługujących się językiem polskim, przetłumaczyliśmy na języki obce. W tym roku 28 naszych tekstów przetłumaczyliśmy na język angielski, rosyjski lub ukraiński, w tym 6 analiz i raportów. Wyjaśniały one m.in.:

• zasady wjazdu do Polski dla uchodźców z Ukrainy,
• podobieństwa i związki między dezinformacją wokół pandemii i wojny,
• fake news na temat deportacji Ukraińców z Polski.

Fake news i dezinformacja w 2022 roku skupiała się głównie wokół wojny w Ukrainie

Rok 2022 przyniósł kolejny (po pandemii COVID-19) kryzys informacyjny w wyniku rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Stanowił on kluczowe wyzwanie dla redakcji Demagoga. Rosyjskie przekazy propagandowe oraz dezinformujące narracje na temat wojny szybko znalazły odzwierciedlenie w polskiej infosferze. Odpowiedzialni byli za to aktorzy rezonujący fake newsy, którzy już wcześniej regularnie pojawiali się na łamach naszego portalu, szerząc np. dezinformację antyszczepionkową. Stosowali oni te same techniki manipulacyjne co w przypadku dezinformacji pandemicznej.

Przeciwdziałając dezinformacji o wojnie w Ukrainie utworzyliśmy w redakcji zespół zajmujący się wyspecjalizowaną działalnością OSINT-ową (ang. Open Source Intelligence; biały wywiad; rozpoznanie na podstawie ogólnodostępnych źródeł). Jej efektem był szereg analiz obalających fałszywe przekazy na temat rosyjskiej inwazji (1, 2, 3).

Wspierając działania ukraińskich fact-checkerów z organizacji StopFake, obalających rosyjską dezinformację, publikowaliśmy tłumaczenia fake newsów, które rezonują w rosyjsko- i ukraińskojęzycznej infosferze.

Najpopularniejsze fałszywe informacje w 2022 roku

W ostatnim roku nasi czytelnicy najchętniej czytali artykuły dementujące fałszywe informacje i teorie spiskowe, które odnosiły się do wojny w Ukrainie, historii zmyślonej przez amerykański tabloid oraz do dokumentów ONZ, w których rzekomo opisano plany depopulacji świata.

1. „Niebiańska Jerozolima” w Ukrainie? To teoria spiskowa
2. Wojna w Ukrainie to spektakl? To się dzieje naprawdę!
3. Nasz prezydent to Aaron Feigenbaum i pochodzi z Ukrainy? Fake news!

Edukacja kluczem do sukcesu

Za nami szósty rok działań edukacyjnych pod szyldem Akademii Fact-checkingu! Po dwóch latach zdominowanych przez spotkania online wróciliśmy do szkół, gdzie z uczniami i uczennicami wspólnie rozwijaliśmy kompetencje krytycznego myślenia i weryfikowania informacji w mediach społecznościowych. Nie byłoby to możliwe bez wsparcia instytucji partnerskich, w tym Fundacji Pole Dialogu i Centrum Edukacji Obywatelskiej, organizatorów programu „Pozarządownik szkolny”, oraz Przedstawicielstw Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego w Polsce, z którymi organizujemy lekcje europejskie.

Jednak to nie wszystko. Z powodu pełnoskalowej wojny w Ukrainie w polskim społeczeństwie wzrosło zainteresowanie tematem dezinformacji. Odpowiadając na potrzeby instytucji publicznych, redakcji, pracodawców, a także organizacji pozarządowych zorganizowaliśmy 46 webinarów i szkoleń, które przyciągnęły setki uczestników.

Swoją wiedzą i doświadczeniem w fact-checkingu dzieliliśmy się m.in. z:

• Centrum Nauki Kopernik,
• Fundacją Centrum Edukacji Obywatelskiej,
• Fundacją Digital University,
• Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego,
• Fundacją Rozwoju Systemu Edukacji (program eTwinning),
• Fundacją Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy,
• Fundacją Wolności i Przedsiębiorczości,
• Instytutem Andersa,
• redakcjami Ringier Axel Springer Polska,
• stowarzyszeniem Polska Platforma Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
• oraz firmą T-Mobile Polska.

Działania edukacyjne kierowaliśmy również do nauczycieli i seniorów. We współpracy z Purpose Climate Lab, Polskim Towarzystwem Edukacji Medialnej i Fundacją Ja, Nauczyciel zainicjowaliśmy kampanię „Krytyczne myślenie w pigułce”.

Z okazji Europejskiego Tygodnia Edukacji Medialnej i w odpowiedzi na potrzeby zgłaszane przez nauczycielki i nauczycieli opracowaliśmy dodatki do lekcji prowadzonych w ramach 6 przedmiotów (język polski, język angielski, biologia, geografia, WOS i historia). Dzięki nim włączanie do lekcji wątków związanych z dezinformacją będzie dużo łatwiejsze niż dotychczas.

Dzięki strategicznemu partnerstwu z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych „ę” kontynuujemy działania w zakresie edukacji medialnej osób starszych. W tym roku współorganizowaliśmy kolejną edycję programu „Seniorzy w Sieci”, realizowanego z powodzeniem od 2019 roku. Przeprowadziliśmy też pilotażowy projekt warsztatów stacjonarnych na temat dezinformacji klimatycznej, prowadzonych przez trenerskie duety złożone z uczestników poprzednich edycji „Seniorów w Sieci” i ekspertów Demagoga. W trosce o wysoką jakość edukacji medialnej w polskich szkołach regularnie zabieramy głos w dyskusjach na jej temat. W 2022 roku na zaproszenie Fundacji Digital Poland współtworzyliśmy zestaw rekomendacji „Czas na gospodarkę cyfrową” i uczestniczyliśmy w takich wydarzeniach jak Forum Przeciwdziałania Dezinformacji i Kongres Debaty Publicznej. W 2022 roku kontynuowaliśmy projekt „Szkoła Odpowiedzialności Cyfrowej NGO”, realizowany we współpracy z Instytutem Dyskursu i Dialogu. W ramach II i III edycji projektu prowadziliśmy zajęcia dla przedstawicieli organizacji pozarządowych z całej Polski.

Warsztaty to nie wszystko

Jesteśmy świadomi tego, że z naszymi stacjonarnymi warsztatami nie dotrzemy do wszystkich w krótkim czasie. Dlatego oprócz bezpośrednich działań w szkołach nadal rozwijamy naszą platformę e-learningową oraz inne projekty edukacyjne, jak gra w formie aplikacji desktopowej „Fajnie, że wiesz” czy nowy sezon podcastu Demagoga!

• Nowy kurs na platformie edukacyjnej Demagoga

Dzięki naszej platformie i dostępnym na niej kursom online każdy może zdobyć umiejętności potrzebne do tego, aby czuć się swobodnie  w sieci, mediach społecznościowych, a także w zwykłej rozmowie. To właśnie w tym roku powstał nasz nowy kurs „Jak rozmawiać o fake newsach z osobami, które w nie wierzą?”.

Nowy kurs na platformie edukacyjnej Demagoga

Zbudowany w formie dialogu pozwala poznać sposoby na prowadzenie rozmowy o fake newsach, opartej na empatii i szacunku. Przygotowany przez eksperta Radosława Czekana, trenera argumentacji oraz komunikacji, specjalizującego się w konfrontacjach, trudnych rozmowach i przekonywaniu nieprzekonywalnych.

• Podcast Demagoga

W najnowszym sezonie, który wystartował w 2021 roku, skupiamy się na narracjach w dezinformacji, które zmieniają się nierzadko z dnia na dzień. Dlatego postanowiliśmy się przyglądać tym zmianom i omawiać najważniejsze z nich. Odcinki prowadzą nasi analitycy: Wioletta Myszkowska oraz Mateusz Cholewa.

Podcast Demagoga

Co czeka nas w 2023 roku?