Fake news w pigułce

Na Facebooku pojawiło się nagranie, w którym Wojciech O., prawicowy youtuber znany jako „Jaszczur”, oskarża polskie władze o ich uległy stosunek wobec Ukrainy. W filmie padają zarzuty m.in. zaoferowania Ukrainie miliarda euro i brak poszanowania dla ofiar zbrodni wołyńskiej. Poparte są one fałszywymi informacjami.

Autor posta sugerował, że Wojciech O. przewidział obecną sytuację w Ukrainie.

Nagranie cieszy się popularnością na Facebooku. Zdobyło ponad 12 tys. polubień i zostało skomentowane przez 1,8 tys. użytkowników. Wyświetlono go niemal 400 tys. razy. Wielek komentarzy wyrażało uznanie wobec przedstawionych poglądów. „Brawo Panie Wojtku jest Pan prawdziwym Polakiem, takich nam potrzeba w rządzie” – napisał jeden z nich.

Kim jest Wojciech O.?

Mężczyzna z wykształcenia jest aktorem (m.in. „Quo Vadis”). Rozpoczął działalność w internecie, gdzie pod pseudonimami „Aleksander Jabłonowski” oraz „Jaszczur” wygłaszał kontrowersyjne poglądy – nierzadko antyszczepionkowe czy antysemickie.

Pod koniec stycznia 2022 roku został aresztowany. Jak podają media, zarzucono mu stosowanie gróźb wobec posłanki oraz znieważanie jej, stosowanie gróźb w celu wywarcia wpływu na czynności urzędowe organu państwowego i nawoływanie do popełnienia przestępstwa. Miał dopuścić się tego podczas Bydgoskiego Protestu Stop Dyskryminacji Sanitarnej. Lokalne media doniosły o przedłużeniu aresztu do końca maja 2022 roku.

Wojciecha O. zatrzymano już wcześniej: w listopadzie 2021 roku za antysemickie wystąpienie podczas marszu narodowców w Kaliszu. Areszt opuścił w grudniu 2021 roku.

Polski prezydent nie dał Ukrainie miliarda euro. To kredyt na maksymalnie 100 milionów euro

W filmie pojawiło się stwierdzenie, że „nasz prezydent obiecuje miliard euro banderowskiej Ukrainie” (czas nagrania: 3:17). Polska w 2016 roku udzieliła Ukrainie kredytu w ramach pomocy wiązanej. Umowa w tej sprawie między polskim a ukraińskim rządem została podpisana we wrześniu 2015 roku. Dotyczyła kwoty maksymalnie 100 mln euro.

Kredyt udzielony Ukrainie przez Polskę był przeznaczony na finansowanie eksportu towarów i usług z Polski na Ukrainę w zakresie modernizacji infrastruktury drogowej granic oraz budowy ukraińsko-polskich przejść granicznych. Korzyści z udzielonego Ukrainie kredytu czerpała również Polska.

Bronisław Komorowski zlekceważony w Ukrainie? Wizyta prezydenta była wyrazem współpracy Polski i Ukrainy

W filmie powiedziano, że „kiedyś mieliśmy takiego prezydenta o nazwisku Komorowski. On był w parlamencie ukraińskim, tam bił czołem hołdownicze podziwy i podziękowania, tam kiwał głową. Poszedł, a oni w godzinę po jego wizycie uchwalili, że Szuchewycz to jest bohater nad bohatery i kto będzie chciał jego imię splugawić, idzie do więzienia” (czas nagrania: 1:48).

Bronisław Komorowski odwiedził w 2015 roku Ukrainę. Podczas wystąpienia w Radzie Najwyższej Ukrainy wyraził nadzieję, że „współczesnego dobrego dialogu naszych państw i narodów nie zakłócą dawne spory, dawne swary, że Polacy i Ukraińcy potrafią stawić czoła trudnej dyskusji o historii swoich konfliktów i ich tragicznych skutkach”. Przemówienie prezydenta zostało przyjęte oklaskami.

Szuchewycz bohaterem Ukrainy?

Mówiąc, że Ukraińcy „uchwalili, że Szuchewycz to jest bohater nad bohatery i kto będzie chciał jego imię splugawić, idzie do więzienia”, Wojciech O. mógł mieć na myśli ukraińską ustawę o statusie prawnym i uczczeniu pamięci bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku, którą faktycznie uchwalono w dniu wizyty Bronisława Komorowskiego.

W art. 1 ustawy wylicza się bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku, których pamięć ma być czczona w myśl przepisów w niej zawartych. W art. 1 ust. 1 pkt 8 ustawy wymieniono „oddziały powstańcze, partyzanckie, które działały na terytorium Ukrainy w latach 1917–1930 i których celem była walka, obrona lub przywrócenie niepodległości Ukrainy, w tym oddziały republik chołodnojarskiej, miedwińskiej, powstańczej armii wołyńskiej”, a wśród nich m.in. OUN i UPA, czyli organizacje, które w latach późniejszych brały udział w zbrodni wołyńskiej.

Ustawa ta nie wskazuje imiennie Romana Szuchewycza jako bohatera narodowego Ukrainy. Roman Szuchewycz był członkiem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), przygotował udany zamach na polskiego ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego. Był również dowódcą UPA. Według Grzegorza Motyki z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk:

Kwestia uznania Romana Szuchewycza za bohatera jest niejednoznaczna w samej Ukrainie. W 2007 roku tytuł taki nadał mu ówczesny prezydent, Wiktor Juszczenko. Już w 2011 roku Okręgowy Sąd Administracyjny w Doniecku anulował ten dekret (ze względu na to, że Szuchewycz nie miał obywatelstwa ukraińskiego), co wywołało protesty nacjonalistów. W 2021 roku wpłynął projekt ustawy, który zakładał przywrócenie tytułu. Nie został on jednak zatwierdzony.

Ustawa dotycząca polityki pamięci nie zawiera przepisów karnych

W filmie pojawiło się stwierdzenie, że za „splugawienie imienia Szuchewycza” można iść do więzienia (czas nagrania 2:07).

Art. 6 ust. 1 ustawy informuje, że osoby, które „publicznie pogardzają” bojownikami o niepodległość Ukrainy w XX wieku, ponoszą za to odpowiedzialność, „publiczne negowanie zasadności walki o niepodległość Ukrainy w XX wieku uznawane jest za obrazę pamięci bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku, poniżanie godności narodu ukraińskiego i jest niezgodne z prawem”.

W filmie zawyżono liczbę ofiar zbrodni wołyńskiej

W filmie zarzucono polskim władzom, że nie dostrzegają ukraińskich zbrodni na Polakach w czasie II wojny światowej. „Dalej tam jeżdżą, umizgi, uśmiechy, jakby w ogóle nie było rzezi wołyńskiej, która pochłonęła 250 tys. ludzi naszych Polaków” (czas nagrania 2:22).

Choć liczba ofiar, które zostały zabite na Wołyniu nie jest pewna, jednak została ona zdecydowanie zawyżona w omawianym przez nas materiale. Szacunki polskich historyków mówią o 40-60 tys. zamordowanych Polaków (w latach 1939–1948 ok. 38,6 tys. udokumentowanych przypadków).

Ukraińskie przekazy podają liczby polskich ofiar w wysokości 35 tys.

Uchwała Sejmu z 2016 roku oddająca hołd ofiarom ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich 

W filmie padło zdanie, że „dzisiaj w Sejmie była pani […], Sawczenko, która przyjechała, chyba żeby pilnować, żeby w naszym parlamencie nie uchwalono przypadkiem ustawy, która oddaje hołd pomordowanym ofiarom w bestialski sposób” (czas nagrania: 3:31).

Chodzi zapewne o uchwałę Sejmu w sprawie oddania hołdu ofiarom ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich na obywatelach II RP w latach 1943–1945.

W dokumencie znalazł się zapis, że „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej oddaje hołd wszystkim obywatelom II Rzeczypospolitej Polskiej bestialsko zamordowanym przez ukraińskich nacjonalistów”.

Nadia Sawczenko nie pilnowała, by Sejm nie uchwalił prawa oddającego hołd ofiarom zbrodni wołyńskiej

Rosyjski sąd uznał w 2016 roku, że Nadia Sawczenko, ukraińska pilotka, jest winna śmierci dwóch rosyjskich dziennikarzy podczas walk w Donbasie w 2014 roku. Polski Sejm podjął wówczas uchwałę, w której wezwał do uwolnienia kobiety.

Wizyta Sawczenko w Polsce nie miała nic wspólnego z uchwałą Sejmu w sprawie oddania hołdu ofiarom ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich na obywatelach II RP w latach 1943–1945. Według tezy, która padła w filmie, kobieta miała „pilnować”, by dokumentu nie uchwalono, ale uchwała została przyjęta przez Sejm.

Polacy nie walczyli w Donbasie w 2014 roku ze względu na pamięć historyczną? Żadne wojska NATO nie wzięły udziału w tej wojnie

W filmie pada stwierdzenia, że to właśnie „te ofiary, te 250 tys. udowodnionych ofiar, spowodowało to, że nasza armia nie poszła się bić do Donbasu za Ukrainę z armią rosyjską, tylko dlatego, że ta świadomość jest w ludziach” (czas nagrania: 5:32). Ma na myśl ofiary rzezi wołyńskiej.

NATO potępiło w 2014 roku działania Rosji w Ukrainie i całkowicie zawiesiło faktyczną cywilną i wojskową współpracę z Rosją.

Podsumowanie

Krytyka polskich władz w filmie opiera się na fałszywych przesłankach. Niezgodne z prawdą informacje mają dowodzić uległości polskich przywódców względem Ukrainy.

Nagrany kilka lat temu film zyskał popularność w mediach społecznościowych ze względu na wojnę toczącą się obecnie w Ukrainie. Materiał może być wykorzystany do wspierania antyukraińskich narracji, wzbudzając niechęć wobec obywateli tego kraju. To jedne z najpopularniejszych treści dezinformacyjnych po wybuchu wojny w Ukrainie.