SPRAWDZANE TREŚCI:

Metodologia

Jako organizacja będąca członkiem Międzynarodowej Sieci Fact-checkingu (IFCN) oraz Europejskiej Sieci Standardów Factcheckingowych (EFCSN) zobowiązujemy się do pełnej transparentności zasad oceniania wypowiedzi osób publicznych i weryfikacji informacji. Jesteśmy niezależni w doborze tematów. Nie publikujemy artykułów sponsorowanych ani reklam. Przyjmując zewnętrzne źródło finansowania zastrzegamy, że nie może mieć ono wpływu na to, kogo i jak będziemy oceniać.

Jak weryfikujemy wypowiedzi osób publicznych?

Ze zbioru wszystkich wypowiedzi polityków wybieramy te, które są merytoryczne i dotyczą rzeczywistości obiektywnie sprawdzalnej. Dobór próby badawczej jest ściśle jakościowy i oparty o kryterium dostępności materiału. 

  • Analizujemy te wypowiedzi, które są możliwe do sprawdzenia. 
  • Nie stosujemy doboru probabilistycznego, czyli losowego. Im częściej polityk podaje informacje obiektywnie sprawdzalne, tym częściej pojawiać się będzie w naszym portalu. 
  • Jako źródła wypowiedzi wykorzystujemy zapisy najważniejszych programów z udziałem polityków w radiu i telewizji, stenogramy z posiedzeń sejmowych, a także bezpośrednie wypowiedzi polityków na ich profilach w mediach społecznościowych. 
  • Sprawdzamy także wypowiedzi polityków, o których weryfikację jesteśmy proszeni przy wykorzystaniu formularza kontaktowego (zgłoś wypowiedź do sprawdzenia) lub za pośrednictwem naszych mediów społecznościowych. 

Próba ta nie pozwala wyciągać ogólnych wniosków na całą klasę polityczną, nie możemy więc stwierdzić, że statystycznie politycy partii „A” najczęściej podają fałszywe dane (ale możemy powiedzieć, że w zbadanej próbie polityków przedstawiciele partii „A” najczęściej podają fałszywe dane). 

Wartość naszych badań ma aspekt jakościowy: odpowiadamy na pytania, jak politycy budują swoje wypowiedzi, jakimi technikami manipulacyjnymi wprowadzają odbiorców w błąd i w jakich kwestiach przekazują prawdziwe informacje. 

W naszych analizach nie orzekamy o tym, czy polityk w swojej wypowiedzi skłamał. Fałsz nie jest bowiem równoznaczny z kłamstwem. Ocenę tego, czy autor minął się z prawdą w sposób świadomy, pozostawiamy czytelnikom. 

01 Jakie wypowiedzi sprawdzamy?

Fact-checkingowi podlegają wyłącznie treści merytoryczne i istotne z punktu widzenia polskiej debaty publicznej. 

  • Treści merytoryczne muszą zawierać odwołanie do faktów (liczby, wydarzenie z przeszłości itp.). 
  • Treści merytoryczne muszą wychodzić poza zakres tzw. wiedzy powszechnej.
  • Treściami merytorycznymi nie są deklaracje na przyszłość oraz opinie. 

02 Z jakich źródeł informacji korzystamy?

Korzystamy ze źródeł publicznie dostępnych, także z wykorzystaniem oficjalnego trybu dostępu do informacji publicznej. W miarę możliwości wykorzystujemy źródła maksymalnie pierwotne, nieprzetworzone, gdzie dane występują w swoim oryginalnym kontekście. Wykorzystujemy źródła najbardziej aktualne, istniejące w chwili wypowiedzi polityka. 

Najczęściej wykorzystywane przez nas źródła to: krajowe, międzynarodowe oraz zagraniczne akty prawne, raporty organizacji międzynarodowych (np. Banku Światowego, OECD, WHO, ECDC), dane urzędów statystycznych (GUS, Eurostat), raporty organów kontrolnych państwa (NIK), raporty instytutów badania opinii publicznej (CBOS), recenzowane badania naukowe publikowane w renomowanych czasopismach (np. Science, The Lancet).

Powołujemy się na opinie wiodących ekspertów i naukowców z danej dziedziny, biorąc pod uwagę ich specjalizację, a także dotychczasowy dorobek naukowy.

W przypadku wątpliwości priorytet mają publikacje instytucji państwowych i badawczych (przed opiniami pojedynczych ekspertów). 

Weryfikując kluczowe tezy, korzystamy w analizach z przynajmniej dwóch niezależnych i wiarygodnych źródeł, z wyjątkiem sytuacji, gdy tylko jedno źródło jest adekwatne do wiarygodnej oceny danej tezy.

03 Kategorie ocen wypowiedzi osób publicznych

Prawda

Wypowiedź uznajemy za zgodną z prawdą, gdy: 

  • istnieją dwa wiarygodne i niezależne źródła (lub jedno, jeśli jest jedynym adekwatnym z punktu widzenia kontekstu wypowiedzi) potwierdzające zawartą w wypowiedzi informację, 
  • zawiera najbardziej aktualne dane istniejące w chwili wypowiedzi, 
  • dane użyte są zgodnie ze swoim pierwotnym kontekstem.

W przypadku użycia stwierdzeń: „około” „niemal” czy „ponad” zaokrąglenie musi mieścić się w normie języka potocznego – z uwzględnieniem kontekstu wypowiedzi i wagi problemu. Wypowiedź prawdziwa może zawierać drobne nieścisłości, które nie wpływają na ogólny kontekst wypowiedzi.

Częściowa prawda

Wypowiedź uznajemy za częściową prawdę, gdy: 

  • zawiera połączenie informacji prawdziwych z fałszywymi. Obecność nieprawdziwej informacji nie powoduje jednak, że teza zawarta w weryfikowanym stwierdzeniu zostaje wypaczona bądź przeinaczona,
  • rzeczywiste dane w jeszcze większym stopniu przemawiają na korzyść tezy autora.

Fałsz

Wypowiedź uznajemy za fałsz, gdy: 

  • nie jest zgodna z żadną dostępną publicznie informacją opartą na reprezentatywnym i wiarygodnym źródle, 
  • jej autor przedstawia nieaktualne informacje, którym przeczą nowsze dane,
  • zawiera szczątkowo poprawne dane, ale pomija kluczowe informacje i tym samym fałszywie oddaje stan faktyczny. 

Wypowiedź uznana za fałsz nie jest tożsama z kłamstwem.

Manipulacja

Wypowiedź uznajemy za manipulację, gdy zawiera ona informacje wprowadzające w błąd lub naginające/przeinaczające fakty, w szczególności poprzez: 

  • pominięcie ważnego kontekstu, 
  • wykorzystywanie poprawnych danych do przedstawienia fałszywych wniosków, 
  • wybiórcze wykorzystanie danych pasujących do tezy (cherry picking),
  • używanie danych nieporównywalnych w celu uzyskania efektu podobieństwa lub kontrastu, 
  • wyolbrzymienie swoich dokonań lub umniejszenie roli adwersarza,
  • pozamerytoryczne sposoby argumentowania.

Nieweryfikowalne

Wypowiedź uznajemy za nieweryfikowalną, gdy: 

  • jest niemożliwa do weryfikacji w żadnym dostępnym źródle, 
  • odnosi się do źródeł przestarzałych, na podstawie których nie można stawiać osądów dotyczących teraźniejszości, 
  • dotyczy danych szacunkowych, obarczonych dużą dozą niepewności,
  • zawiera stwierdzenia nieprecyzyjne lub zbyt ogólnikowe, 
  • z innych obiektywnych przyczyn jest niemożliwa do weryfikacji. 

Ocenę tę przyznajemy również wypowiedziom będącym w trakcie procesu pozyskiwania niezbędnych informacji w trybie dostępu do informacji publicznej.

Jak weryfikujemy obietnice?

  • W przypadku obietnic wyborczych podstawowym źródłem ich doboru są dokumenty programowe partii oraz kandydatów w wyborach, a także ich oficjalne wystąpienia na konwencjach wyborczych, wiecach czy konferencjach prasowych. 
  • W przypadku obietnic Prezesa Rady Ministrów ich źródłem jest również exposé. Ponieważ politycy składają obietnice także w trakcie trwania kadencji, ich źródłem mogą być też publiczne deklaracje złożone na przykład w trakcie wywiadu w mediach.
  • Fact-checkingowi obietnic, podobnie jak wypowiedzi, podlegają wyłącznie obietnice merytoryczne, mające charakter skonkretyzowany i weryfikowalny, których stan realizacji jest istotny z punktu widzenia interesu publicznego.  
  • Naszym zadaniem nie jest ocena zasadności obietnic (politycznej, ekonomicznej, społecznej itp.), a jedynie weryfikacja stopnia ich realizacji w porównaniu z treścią złożonej deklaracji. 
  • Obietnice weryfikujemy w sposób ciągły, aktualizując stan ich realizacji przynajmniej raz na kwartał.

01 Kategorie ocen realizacji obietnic wyborczych

Złożona

Jest to wyjściowa ocena każdej obietnicy spełniającej nasze kryteria weryfikowalności. Taka ocena obietnicy oznacza, że będziemy monitorować stan jej realizacji w toku trwania kadencji danego organu. 

Zrealizowana

Obietnicę uznajemy za zrealizowaną, jeśli została całkowicie wykonana w założonym okresie na to przeznaczonym, np. w trakcie kadencji partii rządzącej. 

Zrealizowana z opóźnieniem

Obietnicę uznajemy za zrealizowaną z opóźnieniem, jeśli jej całkowite wykonanie przekroczyło wyznaczony na to termin, np. ustawa miała zostać uchwalona w trakcie pierwszych stu dni nowego rządu, ale uchwalono ją później. 

Częściowo zrealizowana

Obietnicę uznajemy za częściowo zrealizowaną, kiedy deklarowane rozwiązania urzeczywistnione zostały tylko w sposób częściowy, tzn. zostały podjęte pewne kroki w celu ich realizacji. Na podstawie analizy źródeł można stwierdzić, że ostatecznie przyjęte rozstrzygnięcia wpisują się w założenia pierwotnie złożonej obietnicy, nie realizując jej jednak w sposób całościowy. 

W trakcie realizacji

Ocena „w trakcie realizacji” zostaje przydzielona obietnicy, której realizacja trwa, ale nie została jeszcze ostatecznie zamknięta w momencie publikacji analizy. Zostały np. podjęte działania zmierzające do uchwalenia danej ustawy (ustawa jest w trakcie procesu legislacyjnego) lub też zmiany wprowadzone w już uchwalonej ustawie nie weszły jeszcze w życie. 

Zamrożona

Obietnica zostaje uznana za zamrożoną w sytuacji, gdy zachodzą zewnętrzne przesłanki uniemożliwiające jej realizację, np.: brak wymaganej większości w Sejmie umożliwiającej przegłosowanie danej ustawy, sprzeciw organów unijnych blokujący wprowadzenie danych przepisów, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego uniemożliwiające zmianę prawa. Ocena ta jest przyznawana również obietnicom składanym przez partie opozycyjne, które będą mogły podjąć działania dopiero po przejęciu władzy. 

Działania niepodjęte

Ocena ta przydzielana jest obietnicy, wobec której nie zostały do tej pory podjęte żadne działania zmierzające ku jej urzeczywistnieniu, ale nie przekroczyła ona jeszcze założonego ostatecznego terminu jej realizacji, np. końca kadencji. 

Niezrealizowana

Obietnicę uznajemy za niezrealizowaną, jeżeli wraz z upłynięciem określonej cezury czasowej nie zostały podjęte żadne działania podmiotu w kierunku jej realizacji. Ta kategoria oceny służy weryfikacji obietnic zarówno w trakcie kadencji (jeśli dana obietnica miała dokładnie określony horyzont czasowy realizacji, np. uchwalenie ustawy w ciągu pierwszych stu dni rządu), jak i po jej zakończeniu (w przypadku obietnic, które nie miały wyraźnie zadeklarowanego terminu realizacji).

Jak weryfikujemy fałszywe informacje?

Jesteśmy organizacją, która w trosce o jakość debaty publicznej walczy z fake newsami i dezinformacją. W naszych analizach skupiamy się na najbardziej szkodliwych przykładach dezinformacji, takich jak:

  • dezinformacja zdrowotna (fałszywe informacje na temat szczepień, pandemii COVID-19, alternatywnych metod leczenia chorób),
  • dezinformacja wojenna (fałszywe informacje na temat wojny w Ukrainie, rosyjska propaganda),
  • dezinformacja wymierzona w integralność wyborów,
  • dezinformacja klimatyczna (fałszywe informacje na temat przyczyn, przebiegu oraz skutków zmian klimatycznych),
  • dezinformacja wymierzona w grupy mniejszościowe i chronione (uchodźcy, mniejszości narodowe i etniczne, religijne, seksualne),
  • dezinformacja technologiczna (fałszywe informacje na temat technologii 5G),
  • teorie spiskowe,
  • oszustwa.

01 Jak sprawdzamy fake newsy?

  • W poszukiwaniu fake newsów używamy wyspecjalizowanych narzędzi do monitorowania internetu (CrowdTangle, SentiOne, Brand24). Współpracujemy z Instytutem Monitorowania Mediów. Korzystamy także ze zgłoszeń naszych czytelników nadsyłanych przez formularz kontaktowy (Zgłoś fake news) lub za pośrednictwem naszych mediów społecznościowych. 
  • Jesteśmy niezależni w selekcji tematów. Wyłączna odpowiedzialność za ich wybór spoczywa na redakcji Demagoga.
  • Do fact-checkingu fake newsów stosujemy te same kryteria merytoryczne co w przypadku sprawdzania wypowiedzi osób publicznych. Wszystkie analizy opierają się na najbardziej aktualnych, pierwotnych i wiarygodnych źródłach.
  • Powołujemy się na opinie wiodących ekspertów i naukowców z danej dziedziny.
  • Jesteśmy partnerem Mety w Programie niezależnej weryfikacji informacji. Możemy sprawdzać i oceniać publiczne posty na Facebooku i Instagramie, w tym reklamy, artykuły, zdjęcia, filmy, rolki i posty tekstowe.

02 Kategorie ocen fake newsów na Facebooku i Instagramie

Zgodnie z zasadami Programu, oceniając treści zamieszczane na Facebooku i Instagramie korzystamy z następujących kategorii ocen:

Fałsz

Zawartość nie jest poparta faktami. Obejmuje to:

  • Fałszywe stwierdzenia.
  • Stwierdzenia, które są nierealistyczne lub których nie można uznać za interpretację czegoś, co faktycznie się wydarzyło lub zostało powiedziane.
  • Teorie spiskowe przedstawiające wydarzenia jako wynik tajnych starań osób lub grup, które mogą opierać się na prawdziwych lub niedających się zweryfikować informacjach, ale wyciągają z nich nieprawdopodobne wnioski.
  • Sfabrykowana zawartość witryn internetowych fałszywie prezentowanych jako prawdziwe serwisy informacyjne.
  • Zawartość obrazu, pliku dźwiękowego lub filmu, która jest autentyczna, ale przedstawiona jako dowód niepowiązanego wydarzenia (np. w fałszywym kontekście).

Przeróbka

Obrazy, materiały dźwiękowe lub filmowe poddane obróbce wykraczającej poza korekty obrazu lub jakości, w taki sposób, który mógłby wprowadzić odbiorców w błąd. Definicja obejmuje sklejanie materiałów, ale nie fragmenty multimediów lub wyjęcie ich z kontekstu. Obejmuje to:

  • Fałszywe, zmanipulowane lub przekształcone materiały dźwiękowe, filmowe lub zdjęcia.
  • Multimedia edytowane w celu pominięcia lub zmiany kolejności wypowiedzianych słów, aby odwrócić znaczenie wypowiedzi.

Częściowy fałsz

Zawartość ma pewne nieścisłości pod względem faktów. Obejmuje to:

  • Nieścisłości lub błędne obliczenia dotyczące liczb, dat i godzin, które mogą być uznane za interpretację czegoś, co rzeczywiście się wydarzyło lub zostało powiedziane.
  • Mieszankę prawdziwych i fałszywych stwierdzeń, w której fałszywe stwierdzenia nie są dominujące.
  • Zawartość prezentowana jako opinia, lecz oparta na fałszywych informacjach.

Brak kontekstu 

Treści sugerujące fałszywe twierdzenie bez sformułowania go bezpośrednio. Obejmuje to:

  • Wycinki lub fragmenty autentycznego materiału multimedialnego, które nie zostały zmienione czy zaprezentowane w fałszywym kontekście, ale zniekształcają znaczenie oryginalnej treści, aby zasugerować fałszywe twierdzenie.
  • Zgłoszenie fałszywego twierdzenia osoby trzeciej bez zakwestionowania jego wiarygodności. 
  • Wykorzystywanie danych lub statystyk sugerujące fałszywy wniosek.

Satyra

Zawartość oparta na ironii, wyolbrzymianiu lub absurdalnych twierdzeniach w celu wyrażenia krytyki lub nagłośnienia określonych kwestii, w szczególności dotyczących polityki, religii lub zagadnień społecznych, ale którą rozsądny użytkownik nie od razu zrozumie jako satyrę. Zawartość może pochodzić ze stron, które nie są wyraźnie oznakowane lub znane jako satyra, bądź prezentowana jest bez wyraźnego oznakowania. Zawartość oceniona jako satyra będzie zawierała artykuły zapewniające szerszy kontekst.

Prawda

Zawartość, która nie zawiera niedokładnych ani wprowadzających w błąd informacji.

03 Zasady współpracy z Facebookiem

  • Treści oceniane przez nas na Facebooku są oznaczane specjalną ramką. 
  • Nie usuwamy z Facebooka żadnych postów – jest to niemożliwe w ramach programu, którego jesteśmy częścią. 
  • Nie możemy oceniać treści zamieszczanych przez partie polityczne lub oficjalne profile polityków.
  • Na treść ocenioną jako fałszywa, częściowo fałszywa lub przerobiona, Meta nakłada ograniczenie dystrybucji wśród użytkowników, zmniejszając tym samym zasięg fałszywej informacji. 

Szczegółowy opis programu znajdziesz pod tym linkiem. 

Poprawki i korekty

Gwarancją wiarygodności naszych analiz jest polityka otwartych i uczciwych korekt. 

  • Każdy artykuł przed publikacją przechodzi powtórną weryfikację. Jest ona realizowana przez innego analityka, który nie jest pierwotnym autorem analizy. Proces ten przebiega pod nadzorem redaktora naczelnego. W ramach powtórnej weryfikacji sprawdzane są zarówno dobór źródeł, jak i ostateczne wnioski. 
  • Zależy nam na jawności i uczciwości w naszej działalności, dlatego, jeśli czytelnik zauważy błąd lub brak kluczowych informacji, może go zgłosić, zaznaczając odpowiedni fragment tekstu na stronie i klikając na klawiaturze kombinację klawiszy CTRL + Enter. 
  • W ciągu 24 godzin od momentu nadesłania zgłoszenia z uwagami dokonujemy wstępnej weryfikacji jego zasadności merytorycznej. 
  • Jeżeli przesłane uwagi zaważają na zmianie oceny, dokonujemy odpowiedniej korekty, zmieniając ocenę wypowiedzi. W artykule zamieszczamy nową, poprawioną wersję analizy, pozostawiając w nim jednocześnie wyraźnie oznaczoną błędną wersję tak, aby można było dokładnie porównać różnice w treści obu z nich. 
  • Poprawioną wersję analizy przygotowujemy w przeciągu 5 dni roboczych od momentu zgłoszenia. Jeśli jednak jej opracowanie może zająć więcej niż 5 dni roboczych (np. z powodu konieczności uzyskania informacji w trybie dostępu do informacji publicznej), informujemy o tym, zamieszczając stosowną aktualizację w treści analizy. 
  • Osobom lub instytucjom opisywanym w naszych analizach zapewniamy możliwość merytorycznego odniesienia się do naszych ustaleń, w szczególności w sytuacji, gdy dana wypowiedź lub informacja są nieścisłe i wymagają doprecyzowania w celu rzetelnej weryfikacji stanu faktycznego. 
  • Wszystkie analizy, w których dokonaliśmy korekty lub aktualizacji, znajdziesz pod tym linkiem.

Jeśli uważasz, że w naszej pracy naruszyliśmy zasady, których zobowiązaliśmy się przestrzegać, możesz to zgłosić do Międzynarodowej Sieci Fact-Checkingu (link) lub do Europejskiej Sieci Standardów Fact-Checkingu (link).

SPRAWDZANE TREŚCI