Krajowa Rada Sądownictwa do wymiany

W 2017 roku za rządów Prawa i Sprawiedliwości przyjęto nowelizację ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. Wówczas dodano do niej art. 9a, który rozszerzył uprawnienia Sejmu dotyczące wyboru członków KRS. Od tego momentu 15 spośród 25 członków zaczął wybierać Sejm. Tym samym sędziowie zostali pozbawieni możliwości wyboru swoich przedstawicieli do rady. Więcej na ten temat dowiesz się z innej analizy.

Na problemy z obecnym kształtem KRS wskazywał m.in. polski Sąd Najwyższy oraz Trybunał Sprawiedliwości UE (1, 2, 3, 4). Krytyczne stanowisko przedstawił też Europejski Trybunał Praw Człowieka. Reforma wymiaru sprawiedliwości, a w tym KRS, była jednym z kamieni milowych na drodze do wypłacenia Polsce środków z Krajowego Planu Odbudowy.

Ustawa o KRS w Trybunale Konstytucyjnym

12 stycznia 2024 roku Minister Sprawiedliwości wysłał do Rządowego Centrum Legislacji projekt nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa.

12 kwietnia głosami koalicji rządzącej ustawę przyjął Sejm. Prezydent Andrzej Duda przed podpisem skierował ją jednak do rozpatrzenia przez Trybunał Konstytucyjny.

Nowelizacja ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa

Ustawa z dnia 12 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa zakłada, że posłowie stracą prawo wyboru 15 członków KRS. Nadal jednak zasiadać będzie w niej 4 posłów i 2 senatorów (art. 9). Gdyby przepisy weszły w życie w obecnym brzmieniu, to sędziowie w wyborach bezpośrednich i tajnych (art. 11f) będą wybierać do KRS: 

• 1 sędziego Sądu Najwyższego
• 2 sędziów sądów apelacyjnych
• 3 sędziów sądów okręgowych
• 6 sędziów sądów rejonowych
• 1 sędziego sądu wojskowego
• 1 sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego
• 1 sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Nowe przepisy zakładają, że dzień po ogłoszeniu wyborów prace rozpoczną nowo wybrani członkowie, a poprzedni tego samego dnia zakończą swoją pracę (art. 11f ust. 5).

Za wybory sędziów ma odpowiadać Państwowa Komisja Wyborcza

Za zorganizowanie wyborów do KRS odpowiadać miałaby Państwowa Komisja Wyborcza (art. 11i). Według planów termin wyborów musiałby zostać podany najpóźniej na 4 miesiące przed zakończeniem wspólnej kadencji sędziów (art. 11h). Głosowanie na nowych członków-sędziów KRS miałyby odbyć się najpóźniej na miesiąc przed zakończeniem poprzedniej kadencji.

Zgodnie z założeniami projektu ustawy prawo do zgłaszania kandydatów przysługiwałoby jedynie sędziom oraz Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych i Krajowej Radzie Notarialnej (art. 11i). 

W przypadku sędziów, którzy chcieliby zgłosić swojego kandydata, wymagana byłaby grupa (art. 11j):

• 10 sędziów w przypadku: sędziego Sądu Najwyższego, sędziów sądów apelacyjnych, sędziego sądu wojskowego, sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego, sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego 
• 25 sędziów w przypadku sędziów sądu okręgowego
• 40 sędziów w przypadku sędziów sądu rejonowego 

Dlaczego Andrzej Duda nie podpisał nowelizacji ustawy o KRS?

Prezydent Andrzej Duda podważył konstytucyjność nowej ustawy w kilku aspektach. Prezydent zakwestionował zgodność z Konstytucją odebrania prawa do kandydowania w wyborach do Krajowej Rady Sądownictwa sędziom, którzy objęli stanowisko po nowelizacji ustawy o KRS z grudnia 2017 (art. 2 ust. 2) oraz zgłosił zastrzeżenia do zgodności proponowanych rozwiązań z zasadą z niezawisłości sędziowskiej i równoważenia się władz. 

Andrzej Duda wyraził także wątpliwości dotyczące zgodności z Konstytucją samej procedury uchwalenia ustawy, ponieważ w głosowaniu nie mogli wziąć udziału posłowie Mariusz Kamiński i Maciej Wąsik. 

Nawet jeśli TK wypowie się w kwestii ustawy, nie ma gwarancji, że rząd i parlamentarna większość uznają ten wyrok. Odkąd 6 marca 2024 roku w Sejmie przyjęto uchwałę podważającą legalność Trybunału, w Dzienniku Ustaw nie są publikowane jego wyroki.

O co chodzi z sędziami „dublerami”?

Obecne w konkrecie 25. pojęcie sędziów „dublerów” pojawia się w niektórych mediach i w ustach polityków właśnie w kontekście Trybunału Konstytucyjnego. Chodzi o spór o skład TK zapoczątkowany w 2015 roku wyborem pięciu sędziów przez odchodzącą sejmową większość PO-PSL.

Według orzeczenia TK z grudnia 2015 roku dwóch z pięciu sędziów Sejm wyłonił nieprawidłowo. Jednak na ich miejsce nowa większość sejmowa (Zjednoczonej Prawicy) powołała nie dwóch, lecz pięciu sędziów. Dlatego trzech z nich zaczęto nazywać „dublerami”.

Więcej o tej sprawie przeczytasz w jednej z naszych analiz.

Rząd chce także zmian w Trybunale Konstytucyjnym

Nowy rząd dąży także do zmian w funkcjonowaniu Trybunału Konstytucyjnego (TK). Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło w marcu 2024 roku „pakiet rozwiązań uzdrawiających Trybunał Konstytucyjny”, na który składały się projekt uchwały sejmowej, społeczny projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i projekt ustawy ją wprowadzającej, a także propozycje zmian w Konstytucji. 

6 marca Sejm przyjął uchwałę w tej sprawie. 

W uchwale możemy przeczytać, że liczne zmiany TK uniemożliwiły funkcjonowanie tej instytucji zgodnie z konstytucją, w związku z czym obecny stan prawny wymaga ponownego stworzenia Trybunału.

Pod koniec uchwały znajdujemy apel o rezygnację sędziów TK ze swoich stanowisk i przyłączenie się „do demokratycznych przemian”. 

Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w Trybunale Konstytucyjnym

Zarówno projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, jak i projekt ustawy określający zasady wprowadzenia ustawy o TK zostały przyjęte w lipcu przez Sejm i zostały skierowane do Prezydenta. 

Prezydent Andrzej Duda, podobnie jak w przypadku nowelizacji ustawy o KRS, skierował jednak obie ustawy do rozpatrzenia przez Trybunał Konstytucyjny. 

Głównym przedmiotem wniosku prezydenta są zarzuty dotyczące niezgodności z Konstytucją przepisów tej ustawy, które podważają status niektórych sędziów Trybunału oraz stwierdzają nieważność i brak skutków prawnych orzeczeń Trybunału, gdy ten, według twórców nowej ustawy, orzekał w nieuprawnionym składzie. Według Prezydenta Dudy konsekwencją przyjęcia tej ustawy byłoby uznanie za nieważne około 100 wyroków Trybunału, których znaczna część dotyczy ochrony praw i wolności człowieka.

KRS i TK działają według starych zasad

Ustawy regulujące działanie Krajowej Rady Sądownictwa oraz Trybunału Konstytucyjnego zostały przyjęte przez Sejm i Senat, ale Prezydenta ich nie podpisał i nie są obowiązującym prawem. Ich zgodność z konstytucją jest badana przez TK. Z kolei uchwała Sejmu o Trybunale Konstytucyjnym nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 Konstytucji).

W tej sytuacji oceniamy, że obietnica została zamrożona.

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

Wpłacam