Stan realizacji obietnicy aktualny na dzień 28 września 2023 roku.

Kodeks rolny – kompleksowy akt prawny dotyczący podstaw działalności rolniczej

Na 79. stronie ogłoszonego w 2021 roku Polskiego Ładu w filarze „Polska – nasza ziemia” zapowiedziano opracowanie i przyjęcie Kodeksu rolnego. Ten akt w założeniu miał kompleksowo regulować „generalne zasady i podstawowe prawa dotyczące gospodarowania rolnego”.

Ustawa o gospodarstwach rodzinnych i zmiana definicji

Jeszcze przed zapowiedzią wprowadzenia Kodeksu rolnego również w Polskim Ładzie obiecano wprowadzenie ustawy o rodzinnych gospodarstwach rolnych (s. 78). Ustawa ta miała wprowadzić następujące zmiany:

• prawne wzmocnienie ochrony gospodarstw rodzinnych, 
• definicję gospodarstwa rodzinnego dopasowanego do dzisiejszych realiów prowadzenia działalności, 
• zniesienie konieczności zbywania gospodarstw przed przejściem na emeryturę, 
• wprowadzenie pierwszeństwa dla gospodarstw rodzinnych w korzystaniu z programów wsparcia.

W ramach parlamentarnego Zespołu ds. Gospodarstw Rodzinnych zwołano przynajmniej jedno posiedzenie, podczas którego pracowano nad ustawą o gospodarstwach rodzinnych. Miało ono miejsce w lipcu 2021 roku. 

Jak poinformowało nas Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zrezygnowano z prac nad ustawą.

Prace nad Kodeksem rolnym trwają

Natomiast w sprawie Kodeksu rolnego miały dotąd miejsce trzy posiedzenia Zespołu ds. Gospodarstw Rodzinnych. Oprócz tego nad Kodeksem pracowały dwa inne zespoły parlamentarne: Parlamentarny Zespół ds. uregulowania ustawowego polityki górskiej oraz Parlamentarny Zespół ds. Wsparcia Rolnictwa Ekologicznego i Przetwórstwa Ekologicznego.

Do tej pory zespołom udało się wypracować projekt ustawy. Udostępniona na stronie Zespołu ds. Gospodarstw Rodzinnych najnowsza wersja projektu pochodzi z kwietnia 2023 roku. 

Definicje zaczerpnięte z już istniejących aktów prawnych

Rozdział IV projektu Kodeksu rolnego przyjmuje definicję gospodarstwa rolnego zgodną z definicją zawartą w Kodeksie cywilnym (art. 55³). 

Natomiast definicję gospodarstwa rodzinnego przyjęto na podstawie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Zgodnie z nią za gospodarstwo rodzinne uznaje się gospodarstwo rolne, które jest prowadzone przez rolnika indywidualnego oraz łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha.

W uzasadnieniu wskazano, że ważną zmianą jest upodmiotowienie gospodarstwa rolnego i określenie jego natury jako przedsięwzięcia rodzinnego. W tym celu w projekcie przewidziano możliwość kierowania gospodarstwem przez osoby bliskie, jeżeli rodzina się w tej sprawie porozumie. 

Eksperci: prace nad Kodeksem rolnym są potrzebne, ale powinny trwać dłużej

Nie brakuje negatywnych komentarzy na temat Kodeksu rolnego. Według dr. hab. Adama Niewiadomskiego, eksperta od prawa rolniczego z Uniwersytetu Warszawskiego, problemem polskich przepisów jest brak jednolitej wizji rozwoju rolnictwa i fakt, że przepisy były podyktowane polityką i bieżącymi potrzebami rolników.

Niewiadomski dodaje: – Ten dokument (projekt Kodeksu rolnego – przyp. Demagog), który został przedstawiony, może gasić tylko niektóre pożary, i to czasem się obawiam, czy nie benzyną. Więc to jest duże wyzwanie, aby w tym chaosie prawnym, który mamy, przedstawiony projekt Kodeksu rolnego nie wywołał jeszcze większego bałaganu.

W lutym odbyła się debata o projekcie Kodeksu rolnego zorganizowana przez Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Jak relacjonuje portal Farmer.pl, eksperci od prawa rolnego biorący udział w debacie byli zdania, że sama idea stworzenia Kodeksu rolnego jest słuszna, ale wymaga więcej pracy. Podobnego zdania jest Adam Niewiadomski, który stwierdził, że prace nad tym dokumentem powinny trwać zdecydowanie dłużej.

Kontrowersje

W dotychczasowym projekcie ustawy nie brakuje również kontrowersyjnych zapisów. Dr hab. Dorota Łobos-Kotowska z Uniwersytetu Śląskiego w rozmowie z Rzeczpospolitą wyraziła wątpliwości m.in. na temat regulacji odszkodowań za wywłaszczanie i wyłączenia nabywania gruntów ornych przez osoby niebędące rolnikami. Kontrowersyjne jest również zastrzeżenie, że kontrole będą mogły być przeprowadzane wyłącznie przez instytucje państwowe, co wyklucza organizacje społeczne.

Wątpliwości budzi również to, że kodeks ma być aktem nadrzędnym w stosunku do innych ustaw regulujących rolnictwo. Prof. Niewiadomski komentuje sprawę następująco: – Tak, kodeks przewiduje, że jeżeli jego przepisy będą sprzeczne z jakąś ustawą, Kodeks będzie miał pierwszeństwo. Zdaniem konstytucjonalistów to jest jeden z największych mankamentów proponowanego dokumentu […], ale nie znam żadnej ustawy ani żadnego innego kodeksu w tym państwie, który by zakładał wprost, że Kodeks jest wyższy nad jakąkolwiek ustawą.

Taki stan rzeczy może w przyszłości powodować problemy prawne. Ekspert wskazuje, że jednym z takich problemów może okazać się nabywanie ziemi przez nierolników, co zatrzyma obrót ziemi na długi czas. 

Kodeks rolny w tej kadencji nie opuści komisji

Ostatnie posiedzenie Sejmu będzie miało miejsce 30 sierpnia 2023 roku. Jednak nie przewidziano na nim dalszych prac nad Kodeksem rolnym.

W związku z tym jest już pewne, że przed końcem kadencji obecnego rządu prace nad Kodeksem rolnym nie zostaną rozpoczęte. Zgodnie z naszą metodologią uznajemy obietnicę za niezrealizowaną.