Kontekst wypowiedzi

9 lutego poseł Lewicy Krzysztof Śmiszek zamieścił na swoim koncie na Twitterze wpis, mający być odpowiedzią na wypowiedź Patryka Jakiego na temat dyskusji o aborcji w Parlamencie Europejskim. Podczas debaty w Brukseli Robert Biedroń stwierdził, że Polki mają bardziej ograniczone prawa niż kobiety w Iranie, do czego ironicznie odniósł się Patryk Jaki. Zwracając się bezpośrednio do niego, poseł Śmiszek napisał, że europoseł PiS jest współodpowiedzialny za obecną sytuację, gdyż poparł wyrok Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym aborcja w Polsce z powodu przesłanki embriopatologicznej/eugenicznej została zabroniona. Taki zakaz nie istnieje natomiast w Iranie.

Przepisy dotyczące usuwania ciąży w Iranie

Iran jest jednym z krajów Bliskiego Wschodu, gdzie ustawodawstwo w znacznej mierze opiera się na prawie szariatu (interpretacji zapisów Koranu) w jego szyickiej wersji. Ustrój państwa łączy tam jednak zasady państwa wyznaniowego z elementami demokracji parlamentarnej. Według islamu usunięcie ciąży to sprzeciwienie się woli Boga. Znaczenie ma jednak moment, kiedy płód „zostaje obdarzony duszą” – w większości krajów muzułmańskich na ogół przyjmuje się, że moment ten następuje po 120 dniach (4 miesiącach) od poczęcia. Do tego czasu przerwanie ciąży, choć nienawistne Bogu, jest w pewnych przypadkach dopuszczalne. 

Aborcja po raz pierwszy została oficjalnie uznana za przestępstwo w Iranie w 1926 roku. Od tego czasu aż do lat 70. XX wieku jedynym uzasadnieniem legalnego przerwania ciąży było ratowanie życia matki. W 1976 roku nastąpiła liberalizacja przepisów, w wyniku której aborcja do 12. tygodnia stała się praktycznie dostępna na życzenie. Okres ten przypadł na ostatnie lata rządów szacha Mohammada Rezy Pahlaviego. W roku 1979 nastąpiła rewolucja islamska, która zakończyła się dojściem do władzy duchownych i przekształceniem Iranu z monarchii konstytucyjnej w republikę islamską. Konserwatywny zwrot w prawodawstwie sprawił, że aborcja w Iranie znów stała się dozwolona jedynie w przypadku zagrożenia życia matki. 

Taki stan utrzymywał się do roku 1998, kiedy to wprowadzono możliwość aborcji ze względu na wystąpienie u płodu talasemii. Talasemia to rodzaj anemii rozpowszechnionej w irańskim społeczeństwie. Jeśli zarówno ojciec, jak i matka posiadają odpowiadające za tę chorobę geny, dziecko narażone jest na ciężką postać schorzenia. Mutacja genetyczna prowadząca do talasemii stała się przesłanką pozwalającą na aborcję. Wcześniej Najwyższy Przywódca Ali Chamenei wydał fatwę, która stała się podstawą do tej decyzji (fatwa to oficjalne pouczenie, opinia dotycząca stosowania prawa islamu).

Od tego momentu rozpoczął się proces, który zaowocował kolejnymi zmianami w ustawodawstwie. W efekcie lista przesłanek kwalifikujących do legalnej aborcji została rozszerzona do 51 pozycji. Obejmują one konkretne, poważne i nieuleczalne choroby. Wśród nich 29 przesłanek dotyczy zdrowia płodu, a 22 punkty związane są ze zdrowiem matki.

Wśród chorób płodu znajdują się m.in.: wrodzona łamliwość kości, obustronna agenezja nerek, zespół Pottera, trisomia (typu 3, 8, 13, 16, 18) bezmózgowie, obrzęk płodu, zespół Crie du Chat, wielotorbielowatość nerek, wrodzony zespół nerczycowy. Lista ta nie ma charakteru zamkniętego. Po 2005 roku była dalej uzupełniana.

Przesłanki związane ze zdrowiem matki to m.in.: zastawkowa choroba serca, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, zespół Eisenmengera, stłuszczenie wątroby ciążowej, niewydolność nerek, choroby płuc, zakażenie wirusem HIV, padaczka oporna na leczenie. W 2003 roku przesłanki te zawarto w oficjalnym liście Irańskiej Organizacji Medycyny Sądowej (Iranian Legal Medicine Organization), równocześnie trwały prace w parlamencie.

Ustawa o leczniczej aborcji (Therapeutic Abortion Act) została przegłosowana na publicznej sesji Islamskiego Zgromadzenia Konsultatywnego (jednoizbowy parlament) w dniu 31 maja 2005 roku. Akt został zatwierdzony 15 czerwca przez Radę Strażników, czyli 12-osobowe zgromadzenie prawników i duchownych, czuwające nad zgodnością uchwalonych przez parlament ustaw z zasadami islamu. Ratyfikacja w parlamencie nastąpiła 21 czerwca.

Zgodnie z przyjętymi przepisami kwalifikacja do aborcji uzależniona jest od opinii trzech niezależnych specjalistów oraz musi być zatwierdzona przez Irańską Organizację Medycyny Sądowej. Podstawą do takiej decyzji może być choroba płodu prowadząca do cierpienia matki z powodu jego deformacji lub upośledzenia, jak również samo zagrożenie życia matki. Aborcja może być dokonana do momentu „obdarzenia płodu duszą” (czyli do czwartego miesiąca) za zgodą matki (wcześniej potrzebna była również zgoda ojca dziecka). Lekarz przeprowadzający zabieg nie ponosi odpowiedzialności prawnej oraz nie podlega karze. Osoby naruszające przepisy ustawy podlegają karze na podstawie Islamskiego Kodeksu karnego.

Status prawny w Polsce

19 listopada 2019 roku do Trybunału Konstytucyjnego został złożony wniosek ws. niezgodności przepisów ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, które dopuszczały przeprowadzanie aborcji w przypadku wady płodu (tzw. aborcja embriopatologiczna/eugeniczna).

Wyrok Trybunału w tej sprawie zapadł 22 października 2020 roku. Polski sąd konstytucyjny uznał, że przerwanie ciąży, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, jest sprzeczne z konstytucją. W uzasadnieniu do wyroku możemy przeczytać, że przepis zawarty w art. 4a przytoczonej ustawy był niezgodny z art. 38 konstytucji (ochrona życia każdego człowieka), art. 30 (przyrodzona i niezbywalna godność człowieka), a także art. 31 ust. 3 (zasada proporcjonalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności).

Samo ogłoszenie wyroku nie było jednoznaczne z wejściem w życie ustaleń Trybunału. Jak stanowi art. 190 konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Z dotychczasowej praktyki wynika, że wyrok powinien zostać opublikowany w stosownym dzienniku urzędowym w czasie od 5 do 25 dni roboczych, w zależności od objętości aktu prawnego.

Ostatecznie orzeczenie zostało opublikowane 27 stycznia 2021 roku w Dzienniku Ustaw. Od tego momentu przepis dopuszczający aborcję z tzw. przesłanki embriopatologicznej/eugenicznej utracił moc prawną.

Tym samym w Polsce została zdelegalizowana przesłanka, która odpowiadała za największą liczbę wykonanych zabiegów przerwania ciąży. Zgodnie ze statystkami Ministerstwa Zdrowia w roku 2019 z powodu dużego prawdopodobieństwa ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu wykonano 1074 ze 1116 aborcji (ok. 96 proc.). W poprzednich latach odsetek ten również utrzymywał się na poziomie powyżej 90 proc.