Pod koniec października gościem programu „Onet Opinie” był poseł Solidarnej Polski Michał Wójcik. Dyskusja z prowadzącą Renatą Grochal dotyczyła głównie ostatniej decyzji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, nakładającej na Polskę karę za funkcjonowanie Izby Dyscyplinarnej, a także stanowiska TSUE podważającego sposób wyboru sędziów do Krajowej Rady Sądowniczej. W odniesieniu do zarzutu mówiącego o braku niezależności sądów i niezawisłości sędziów w polskim wymiarze sprawiedliwości w związku z upolitycznieniem KRS, Michał Wójcik powołał się na to, że regulacje dotyczące ww. instytucji były tworzone na podstawie regulacji stosowanych w Hiszpanii. Zasugerował tym samym, że hiszpańskie rozwiązania są bardzo zbliżone do tych w Polsce oraz wyciągnął wniosek, że TSUE wybiórczo reaguje na domniemaną niepraworządność w krajach członkowskich, skoro w obydwu krajach istnieją podobne instytucje, a konsekwencje wyciągane są jedynie wobec Polski.

Polska Krajowa Rada Sądownictwa a hiszpańska Generalna Rada Sądownictwa

Polska

Polska instytucja Krajowej Rady Sądownictwa z założenia powstała, aby stać na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, co przytoczone jest w art. 186 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ustrój KRS, jej zakres działania i tryb pracy został określony w Ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa z dnia 12 maja 2011 roku. W skład KRS wchodzi 25 członków:

• pierwszy prezes Sądu Najwyższego, który wybierany jest przez prezydenta na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego,
• minister właściwy ds. sprawiedliwości,
• prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, który powoływany jest przez prezydenta na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego,
• osoby powołanej przez prezydenta – bez oznaczonej kadencji, której mandat wygasa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji prezydenta. Osoba ta może zostać odwołana z Rady w każdym momencie,
• czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów. Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy posłów i senatorów,
• piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych. Po nowelizacji ustawy o KRS z 8 grudnia 2017 roku wyboru tego dokonuje Sejm większością ⅗ głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów spośród kandydatów widniejących na liście sporządzonej przez odpowiednią komisję sejmową. W przypadku niedokonania wyboru we wspomnianym trybie Sejm przeprowadza ponowne głosowanie. Wymagana jest w tym przypadku bezwzględna większość głosów przy zachowaniu kworum. Kadencja członków wybranych w tej procedurze trwa 4 lata.

Hiszpania

Tymczasem hiszpańska instytucja, do której Michał Wójcik porównuje polską KRS, czyli Generalna Rada Sądownictwa, stanowi organ kierowniczy sądownictwa (zgodnie z hiszpańską konstytucją) i składa się z 21 członków: Prezesa Trybunału Najwyższego i 20 członków powoływanych przez króla na okres 5 lat. Dwunastu z nich jest powoływanych na podstawie Ley Orgánica – tzw. ustawy organicznej, która określa tworzenie, funkcjonowanie i zarząd sądów, jak również status prawny sędziów zawodowych tworzących jednolitą korporację oraz personelu pomocniczego administracji wymiaru sprawiedliwości. Na pozostałych 8 członków składają się przedstawiciele innych zawodów prawniczych. Kandydaturę może zgłosić każdy sędzia, który posiada poparcie 25 członków samorządu sędziowskiego albo stowarzyszenia sędziowskiego. Następnie organ zwany Komisją Wyborczą dokonuje przeglądu wszystkich przesłanych wniosków i publikuje listę kandydatów spełniających wymogi formalne. Hiszpańskie prawo przewiduje możliwość zakwestionowania listy kandydatów w ciągu 3 dni od jej opublikowania. Istnieje również możliwość wniesienia sprzeciwu w drodze decyzji administracyjnej.

Pozostałych ośmiu członków powołuje monarcha na wniosek Kongresu Deputowanych oraz Senatu. Obie izby przedstawiają po czterech kandydatów wybieranych spośród adwokatów i innych prawników (nie sędziów) o odpowiednich kompetencjach i ponad 15-letniej praktyce w swoim zawodzie. Wybór dokonywany jest w każdej z izb, również większością ⅗ głosów.

Hiszpański sposób powoływania sędziowskich członków Rady nadal w ocenie ekspertów nie jest w pełni transparentny i wciąż postuluje się o zapewnienie pełnej równowagi władz i przywrócenie systemu, w ramach którego sędziowskich członków Rady nie tylko zgłaszają, oceniają pod względem formalnym, ale też wybierają sędziowie. Z raportu „Justice Scoreboard EU” z 2016 roku, sporządzonego przez ENCJ (Europejską Sieć Rad Sądownictwa) wraz z Komisją Europejską, dotyczącego postrzegania niezawisłości sędziowskiej w Hiszpanii, w tym przez pryzmat sposobu wyboru i kompetencji Rady, wynika, że niezawisłość hiszpańskiej władzy sądowniczej jest oceniana na jednym z najniższych poziomów w Europie. Podobnych wniosków dostarcza również najnowsza edycja raportu z 2021 roku.

Różnice i podobieństwa między Polską i Hiszpanią

Podobieństwami między procedurami wyboru składu KRS i jej hiszpańskiego odpowiednika – Generalnej Rady Sądowniczej są przede wszystkim:

• Decydująca rola parlamentu w wyborze członków rady,
• Podobne okresy kadencji – kadencja 15 członków wybieranych do polskiej Rady trwa 4 lata, natomiast 12 członków wybieranych do rady hiszpańskiej – 5 lat.

Jednak ze względu na występowanie znaczących różnic w funkcjonowaniu obu organów nie można uznać ich za tożsame. Instytucje różnią się m.in. tym, że:

• Pomimo tego, że w obu krajach mamy do czynienia z wymogiem większości ⅗ głosów, to w Hiszpanii z 20 członków Generalnej Rady Sądownictwa (zarówno jeśli chodzi o sędziów, jak i przedstawicieli innych zawodów prawniczych) połowę wybiera Kongres Deputowanych, a połowę Senat. W Polsce piętnastu sędziów wybiera tylko jedna izba – Sejm. Dodatkową różnicą jest polski przepis mówiący, że w przypadku niedokonania wyboru w tym trybie (⅗ głosów) członkowie Rady wybierani są bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W hiszpańskim prawie brak takiej „awaryjnej” procedury.
• W Hiszpanii 13 z 21 członków Rady to sędziowie, a pozostałych 8 to przedstawiciele innych zawodów prawniczych, brak w niej polityków (parlamentarzystów). W Polsce z 25 członków sędziami są: pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych (razem 17 osób). Skład Rady uzupełnia 6 parlamentarzystów, minister sprawiedliwości i osoba wybrana przez prezydenta.
• W obu krajach sędziowie mają formalną możliwość zgłaszania kandydatów na członków Rady (w Polsce prawo to przysługuje dodatkowo obywatelom). Jednak w Hiszpanii wstępnej weryfikacji kandydatów dokonują także sędziowie (Komisja Wyborcza), a politycy w parlamencie nie mają wpływu na listę, na którą głosują. Z kolei w Polsce to politycy (marszałek Sejmu, kluby poselskie, komisja) decydują, który sędzia może być kandydatem w głosowaniu.
• W Hiszpanii istnieją rygory formalne co do składu 12 sędziów w Radzie (trzech z nich musi być sędziami Sądu Najwyższego, trzech sędziami starszymi z co najmniej 25-letnim stażem, trzech sędziami starszymi oraz trzech sędziami bez wymagań co do stażu). W Polsce art. 9a ust. 2 ustawy o KRS mówi, że Sejm, dokonując wyboru, uwzględnia potrzebę reprezentacji w Radzie sędziów poszczególnych rodzajów i szczebli sądów „w miarę możliwości”, co trudno uznać za formalny wymóg.

Odpowiedniki Krajowej Rady Sądownictwa w innych państwach

Michał Wójcik w swojej wypowiedzi podkreślił również, że niektóre państwa nie mają w swoim systemie instytucji analogicznej do polskiej KRS. Faktycznie, nie wszystkie z 195 państw świata uznawanych przez Rzeczypospolitą Polską posiadają w swoim sądownictwie Radę porównywalną do tej funkcjonującej w Polsce. O tym, w jakich państwach odnajdziemy taki organ konstytucyjny, można dowiedzieć się z raportu opublikowanego na naszych łamach „Czy istnieje recepta na efektywne sądownictwo? Analiza porównawcza”.

Odpowiedniki KRS możemy znaleźć m.in.:

• w Austrii: Senat do spraw personalnych (każdy wyższy sąd musi mieć taki senat),
• w Belgii: Najwyższa Rada Wymiaru Sprawiedliwości,
• w Bułgarii: Najwyższa Rada Sądownictwa,
• w Chorwacji: Najwyższa Rada Sądownictwa,
• na Cyprze: Najwyższa Rada Sądownicza,
• w Danii: Rada Nominacji Sędziów,
• w Estonii: Sąd Najwyższy,
• w Finlandii: Rada ds. Nominacji Sędziowskich,
• we Francji: Najwyższa Rada Sądownictwa,
• w Grecji: Najwyższa Rada Sądownictwa,
• w Hiszpanii: Generalna Rada Sądownictwa,
• w Holandii: Rada Sądownictwa,
• w Irlandii: Rada doradcza ds. powoływania sędziów,
• w Japonii: Sąd Najwyższy,
• na Litwie: Komisja Selekcyjna Kandydatów do Urzędów Sądowych,
• w Luksemburgu: Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego,
• na Łotwie: Sądowa Rada Kwalifikacyjna
• na Malcie: Komisja ds. wyboru sędziów,
• w Portugalii: Najwyższa Rada Sądownictwa,
• w RPA: Judical Service Commission,
• w Rumunii: Najwyższa Rada Sądownicza,
• na Słowacji: Rada Sądownictwa Republiki Słowackiej,
• w Słowenii: Rada Sądownictwa,
• w Szwecji: Rada ds. kandydatur sędziowskich,
• na Węgrzech: Krajowy Urząd Sądowniczy (a konkretnie jego prezes),
• w Wielkiej Brytanii: Komisja ds. powoływania sędziów,
• we Włoszech: Najwyższa Rada Sądownictwa.