Kontekst wypowiedzi

Jedno z pytań podczas debaty kandydatów na prezydenta Rzeszowa dotyczyło oceny rządów Zjednoczonej Prawicy. Ewa Leniart, kandydatka startująca z poparciem Prawa i Sprawiedliwości, pozytywnie wyraziła się na temat programów wprowadzanych w życie przez partię rządzącą, w tym m.in. o Programie rozwoju gminnej i powiatowej infrastruktury drogowej na lata 2016–2019, pozwalającym samorządom pozyskiwać dotacje na budowę dróg. Leniart stwierdziła również, że za rządów Platformy Obywatelskiej, w 2015 roku, jedynym źródłem finansowania dróg lokalnych był Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych.

Czym były „schetynówki”?

W latach 2008–2015 realizowane były dwa następujące po sobie programy. Miały na celu udzielanie jednostkom samorządu terytorialnego dotacji celowych z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych w zakresie przebudowy, budowy lub remontów dróg powiatowych i gminnych. Były to:

• Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych 2008–2011, o wartości 3 mld zł,
• Narodowy program przebudowy dróg lokalnych – Etap II Bezpieczeństwo – Dostępność – Rozwój, realizowany w latach 2012–2015, o wartości 3,2 mld zł.

Zgodnie z danymi Najwyższej Izby Kontroli w pierwszej edycji Programu (w latach 2009-2011) zmodernizowano i rozbudowano sieć dróg lokalnych o łącznej długości ponad 8,2 tys. km, w tym 4,7 tys. km dróg powiatowych oraz 3,5 tys. km dróg gminnych. Wartość inwestycji wyniosła 6,1 mld zł, z czego 2,9  mld zł pochodziło z dotacji celowych budżetu państwa.

W kwietniu 2012 roku postulat konstytuowania programu wyraziło Zgromadzenie Ogólne Związku Powiatów Polskich. Jak wskazuje NIK, do 2012 roku w ramach drugiej edycji zrealizowano 463 przedsięwzięcia inwestycyjno-remontowe o łącznej wartości 685 mln zł (kwota dotacji celowych z budżetu państwa stanowiła 195 mln zł). Łącznie w latach 2008–2012 zmodernizowano i rozbudowano drogi lokalne na długości 827 km.

Od nazwiska ministra – w 2008 roku – spraw wewnętrznych i administracji, Grzegorza Schetyny, drogi objęte programem nazywane są potocznie „schetynówkami”.

Bezpośrednim następcą Narodowego Programu Przebudowy Dróg Lokalnych był przyjęty we wrześniu 2015 roku Program rozwoju gminnej i powiatowej infrastruktury drogowej na lata 2016–2019. Zgodnie z uchwałą Rady Ministrów pod przewodnictwem Ewy Kopacz, wydatki budżetu państwa na realizację programu miały wynieść 4 mld zł, natomiast na stronie Ministerstwa Infrastruktury widnieje informacja, zgodnie z którą „Łączne dofinansowanie zadań w latach 2016–2019, zgodnie z zasadami opisanymi w Programie wynosić będzie 3,5 mld zł”. W 2015 roku zmienił się również organ odpowiedzialny za podział środków przeznaczonych na dofinansowanie budowy, przebudowy i remontów dróg powiatowych i gminnych – z Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na Ministra Infrastruktury.

Zgodnie z danymi resortu do 2018 roku w ramach programu z budżetu państwa udzielono dotacji na łączną sumę przekraczającą 1,8 mld zł, w tym ponad 950 mln zł na zadania na drogach gminnych oraz 856 mln zł na zadania na drogach powiatowych.

Rządowy Fundusz Rozwoju Dróg

W październiku 2018 roku powołany został nowy mechanizm finansowania dróg lokalnych – Fundusz Dróg Samorządowych, którego obecna nazwa to Rządowy Fundusz Rozwoju Dróg. Od 2019 roku rządowe środki przekazywane są na zasadach konkursowych, m.in. na dofinansowanie budowy, przebudowy i remontu dróg powiatowych i dróg gminnych. Źródła finansowania Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg to m.in. wpłaty pochodzące z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe oraz z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa.

W 2021 roku wsparcie rządowe uzyska 2 189 zadań, w tym 622 powiatowe i 1 567 gminnych. Planowana jest budowa, przebudowa lub remont 3,9 tys. km dróg, w tym 2,1 tys. km powiatowych i 1,8 tys. km gminnych. Łączna wartość środków przeznaczonych na dofinansowanie tych inwestycji w 2021 roku to prawie 3,26 mld zł: na dofinansowanie zadań gminnych – 1,46 mld zł,  na zadania powiatowe – 1,29 mld zł oraz 0,5 mld zł na drogi obronne.

Czy to jedyne źródło finansowania dróg lokalnych?

Środki rezerwy subwencji ogólnej przeznacza się na dofinansowanie:

• inwestycji na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu,
• utrzymania rzecznych przepraw promowych o średnim natężeniu ruchu w skali roku powyżej 2000 pojazdów na dobę, wskazanych przez ministra właściwego do spraw transportu – w kwocie nie mniejszej niż w roku bazowym,
• remontu, utrzymania, ochrony i zarządzania drogami krajowymi i wojewódzkimi w granicach miast na prawach powiatu.

Rezerwą subwencji ogólnej dysponuje minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw transportu, po zasięgnięciu opinii reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego. Rozwiązanie to funkcjonuje od 1999 roku, a zatem było dostępne już w czasie, gdy realizowany był Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych czy też Program rozwoju gminnej i powiatowej infrastruktury drogowej na lata 2016-2019. 

W 2021 roku na dofinansowanie zadań realizowanych przez samorządy w ramach rezerwy subwencji ogólnej rząd przeznaczył 336 mln zł. Dofinansowanie uzyska 120 jednostek samorządu terytorialnego, w tym:

• 11 województw na kwotę 59,5 mln zł,
• 73 powiaty na kwotę 118,5 mln zł,
• 36 miast na prawach powiatu na kwotę 157,9 mln zł.

Drogi w Polsce dzielą się na drogi publiczne i drogi wewnętrzne. Wśród pierwszej kategorii wymieniamy: drogi gminne, drogi powiatowe, drogi wojewódzkie oraz drogi krajowe. Te ostatnie jako jedyne zarządzane są przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, natomiast pozostałe – przez szczebel samorządowy, tj. odpowiednio przez rady gminy, rady powiatu i sejmiki województw. Drogi krajowe dzielą się na: autostrady (symbol A), drogi ekspresowe (S) i drogi główne ruchu przyspieszonego (GP).