Kontekst wypowiedzi

18 maja 2021 roku Marek Suski wziął udział w programie „Gość Radia Zet”. W drugiej części programu w rozmowie z redaktor Beatą Lubecką została poruszona kwestia rozwoju Polski. Jak stwierdził poseł PiS, jednym ze źródeł bogactwa jest m.in. duża liczba obywateli. W odpowiedzi na to stwierdzenie prowadząca odparła, iż „my chcielibyśmy być jak Chiny, jak rozumiem”. Marek Suski odnosząc się do słów redaktor Lubeckiej, powiedział, że Chiny zmagają się ze zbyt dużą liczbą obywateli, a stosowane tam obyczaje dotyczące polityki demograficznej są trudne do zaakceptowania. Zdaniem posła w Państwie Środka do niedawna obowiązywał zakaz posiadana drugiego dziecka, a obecnie za drugie dziecko nie idzie się do więzienia, lecz należy zapłacić podatek. Porównując sytuację do Polski, stwierdził, że w Chinach obowiązuje program „minus 500”.

Polityka jednego dziecka w Chinach

W 1957 roku ekonomista Ma Yinchu opublikował  artykuł pt. „Nowa Teoria Populacji” i ostrzegł, że trend gwałtownego wzrostu liczby ludności wkrótce zacznie osłabiać rozwój gospodarczy Chin. Mimo że rząd początkowo krytykował jego teorię, chińscy przywódcy w końcu wzięli sobie do serca jego ostrzeżenia, zachęcając do planowania rodziny jako sposobu promowania wzrostu gospodarczego. W 1973 roku Chiny poszły o krok dalej, organizując ogólnokrajową kampanię wan, xi, shao („późne małżeństwo, dłuższe odstępy, mniej dzieci”), która zachęcała pary do posiadania nie więcej niż dwojga dzieci. Pięć lat później zmieniło się to w oficjalną politykę jednego dziecka. Aby zapewnić długofalowe skutki, planowanie rodziny zostało ostatecznie wpisane do chińskiej konstytucji w 1982 roku.

Pomimo swojej nazwy zasada jednego dziecka odnosiła się do mniejszości  populacji. W przypadku mieszkańców miast i pracowników rządowych polityka była ściśle egzekwowana, choć wciąż z kilkoma wyjątkami. Obejmowały one rodziny, w których pierwsze dziecko było niepełnosprawne, oboje rodzice pracowali w zawodach wysokiego ryzyka (np. górnictwo) lub pochodzili z rodzin z jednym dzieckiem. Na obszarach wiejskich, gdzie mieszkało około 70 proc. ludności, drugie dziecko było generalnie dozwolone po pięciu latach, ale ten przepis miał zastosowanie tylko wtedy, gdy pierwszym dzieckiem była dziewczynka. Drugie dziecko było dozwolone wśród niektórych mniejszości etnicznych oraz na odległych, słabo zaludnionych obszarach. Polityka ta opierała się na systemie nagród i kar, o których w dużej mierze decydowali lokalni urzędnicy (według swojego uznania), zatem były one mocno zróżnicowane.

Patrząc na dane statystyczne, polityka jednego dziecka spowodowała załamanie poziomu dzietności i spadek ilości dzieci urodzonych przez jedną kobietę z około 6 (w latach 1950–1970) do 1,6-1,7 od roku 1995.

Opracowanie własne na podstawie danych ONZ

Powszechna polityka dwojga dzieci

Zakaz posiadania więcej niż jednego dziecka (z wszystkimi wspomnianymi wyżej wyjątkami) doprowadził do zmian w strukturze demograficznej Chin. W połączeniu ze wzrostem średniej długości życia udział populacji osób starszych w Chinach (w wieku co najmniej 60 lat) wzrósł z 7,6 proc. w 1982 do 13,3 proc. w roku 2010. Najnowsze dane z roku 2020 wskazują, że seniorzy 60+ stanowią 18,7 proc. populacji. Szacuje się, że do roku 2030 ponad 24 proc. populacji Chin będą stanowiły osoby w wieku powyżej 60 lat. Poniższy wykres przedstawia prognozę struktury mieszkańców Chin pod względem wieku w kolejnych latach.

W październiku 2015 roku Chiny ogłosiły, że polityka jednego dziecka zostanie zastąpiona uniwersalną polityką dwojga dzieci. Jest to bardzo znacząca zmiana, ponieważ po raz pierwszy od 36 lat w Chinach nikt nie jest ograniczony do posiadania tylko jednego dziecka. W związku z problemem starzejącego się społeczeństwa poszczególne regiony w Chinach zaczęły wprowadzać zachęty dla par, aby te decydowały się na posiadanie drugiego dziecka. Są wśród nich dotacje na poród, dłuższy urlop macierzyński i elastyczne godziny pracy dla młodych mam.

Prowincja Liaoning w północno-wschodnich Chinach poinformowała w 2018 roku o planie mającym poprawić politykę dotyczącą podatków, edukacji, zabezpieczenia społecznego i mieszkalnictwa dla osób z dwójką dzieci.

Miasto Xianning w prowincji Hubei w środkowych Chinach również ogłosiło podobną politykę, zachęcając agencje rządowe, przedsiębiorstwa i instytucje do przedłużenia urlopu macierzyńskiego dla kobiet z dwojgiem lub więcej dzieci do sześciu miesięcy i urlopu ojcowskiego do jednego miesiąca, a także do wprowadzenia elastycznych godzin pracy.

Miasto Shihezi w autonomicznym regionie Xinjiang Uygur zaoferowało specjalne zasiłki na urodzenie drugiego dziecka oraz zasiłki na mleko dla drugiego dziecka w wieku od 0 do 3 lat.

Od 2019 roku wprowadzona została w Chinach specjalna ulga podatkowa. W przypadku edukacji dzieci kwota 1000 juanów (ok. 570 zł) jest co miesiąc odejmowana od podlegającego opodatkowaniu dochodu rodziców za naukę każdego dziecka od przedszkola aż do studiów doktoranckich.

Demografia na świecie

Zgodnie z prognozami ONZ wzrost populacji na świecie będzie w kolejnych latach hamował. Szacuje się, że do 2050 roku na świecie będzie żyło 9,7 mld ludzi, a szczyt 11 mld ludzi zostanie osiągnięty w roku 2100.

Źródło: ONZ

Zmniejszająca się liczba dzieci rodzonych przez jedną kobietę nie jest wyłącznie zjawiskiem zachodzącym w Chinach, lecz procesem globalnym. Należy jednak mieć na uwadze, że współczynnik dzietności w Chinach (ok. 1,5-1-6) jest niższy od średniej światowej (ok. 2,5).

Źródło: ONZ

Podobnie globalnym problem wydaje się być kwestia starzenia się społeczeństw, co zostało przedstawione na powyższym wykresie. Linie czerwona (dzieci w wieku 0-14 lat)  i zielona (osoby w wieku 15-24 lat) biegną praktycznie płasko. Linia fioletowa – przedstawiająca prognozowaną liczbę osób, które przekroczą 65. rok życia – rośnie z poziomu ok. 0,5 mld w roku 2000 do blisko 2,5 mld w roku 2100.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.