Kontekst wypowiedzi

27 września na portalu nto.pl (Nowa Trybuna Opolska) ukazał się wywiad z Anną Zalewską dotyczący sporu z Czechami o kopalnię Turów. Czesi zaskarżyli do Trybunału Sprawiedliwości UE decyzję ministra klimatu o przedłużeniu do 2026 roku koncesji na wydobywanie węgla ze złoża węgla brunatnego w kopalni Turów. 21 maja 2021 roku TSUE nakazał Polsce natychmiastowe zaprzestanie wydobycia węgla brunatnego w tym obiekcie. Polska nie wstrzymała wydobycia, dlatego 20 września TSUE nałożył na nas karę w wysokości 0,5 mln euro dziennie dla Komisji Europejskiej za nieprzestrzeganie tego postanowienia. Tło i przebieg konfliktu analizujemy szczegółowo w jednej z naszych analiz.

Od początku trwania sporu Anna Zalewska jest zaangażowana w debatę na jego temat. Europosłanka PiS złożyła m.in. w Parlamencie Europejskim petycję w obronie kopalni i elektrowni Turów z 30 tys. podpisów przeciwników likwidacji kompleksu. Zalewska regularnie przekonuje, że decyzja TSUE jest niesprawiedliwa i sprzeczna z prawem, a decyzja o eksploatowaniu kopalni do 2044 roku jest w zgodzie z wszelkimi unijnymi przepisami.

Również samo postanowienie o nałożeniu na Polskę środków tymczasowych, według europosłanki, ma być nielegalne, ponieważ, jak przekonywała w rozmowie z NTO, taka decyzja nie mogła zostać podjęta przez tylko jednego sędziego TSUE. „W ten oto sposób nie rozpatrzono wniosku Polski, która chciała, aby sprawą zajął się rozszerzony skład sędziowski, wysłuchano stron i przeczytano ekspertyzy biegłych. W zamian za to z powodu widzimisię jednej osoby nałożono na nas gigantyczną karę, której płacić nie będziemy” – przekonywała. 

Anna Zalewska o Turowie wypowiadała się również w innych kontekstach. W Demagogu weryfikowaliśmy jej słowa o tym, że wszyscy Polacy i Czesi nie chcą kontynuacji sporu o kopalnię. Szeroko opisywaliśmy również dyskusję na temat obniżenia wód gruntowych w okolicy obiektu na terenie Czech, jaka wywiązała się w programie „Kawa na ławę” pomiędzy Zalewską a Bartoszem Arłukowiczem. Jak dotąd żadna sprawdzana przez nas wypowiedź eurosposłanki PiS na temat Turowa nie okazała się prawdziwa.

Jak należy rozumieć karę nałożoną na Polskę?

Oznacza to, że nałożona na Polskę kara nie ma charakteru sankcji, ale służy temu, by nasz kraj zastosował się do postanowienia TSUE. Z chwilą zaprzestania wydobycia w kopalni Turów zakończy się konieczność płacenia kary.

Dotychczasowe postanowienia wiceprezes Trybunału nie są jeszcze ostatecznym wyrokiem. Jeśli jednak po jego zapadnięciu Polska nie dostosuje się do orzeczenia, wówczas zgodnie z art. 260 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) może na nią zostać nałożony ryczałt lub okresowa kara pieniężna. Sankcja ta ma jednak inny charakter niż środki tymczasowe.

Czy decyzja TSUE o środkach tymczasowych zapadła zgodnie z prawem?

Prawo TSUE do nakładania środków tymczasowych wynika z art. 279 TFUE. Jednocześnie godnie z art. 39 protokołu nr 3 w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: „Prezes Trybunału Sprawiedliwości może rozstrzygać wnioski (…) o zastosowanie środków tymczasowych zgodnie z artykułem 279 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej”.

Protokół ten jest częścią Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Stanowi zatem integralną część prawa pierwotnego Unii Europejskiej, które – zgodnie z art. 87 konstytucji – włączone jest również do porządku krajowego i powinno być bezpośrednio stosowane.

Samodzielne nakładanie środków tymczasowych prezesowi TSUE umożliwia również art. 161 regulaminu postępowania przed TSUE. Natomiast zgodnie z art. 10, jeżeli w odniesieniu do prezesa istnieje przeszkoda w wykonywaniu obowiązków, wówczas zastępuje go wiceprezes.

Możliwość takiej delegacji obowiązków została wskazana również w decyzji z 23 października 2012 roku w sprawie obowiązków wiceprezesa Trybunału w zakresie orzekania.

Nie jest zatem zasadne stwierdzenie, że wiceprezes TSUE nadużyła swoich kompetencji, a zamknięcie kopalni zostało „wymuszone”, ponieważ oba postanowienia zostały podjęte zgodnie z obowiązującymi przepisami. W momencie przystąpienia do UE i ratyfikacji traktatu akcesyjnego (co nastąpiło za zgodą narodu wyrażoną w referendum) Polska zgodziła się na włączenie do swojego porządku prawnego unijnych traktatów. Z nich natomiast wprost wynika kompetencja Trybunału Sprawiedliwości UE do rozstrzygania sporów związanych z nieprzestrzeganiem przez państwa członkowskie prawa unijnego i do wydawania wiążących wyroków (sekcja 5 TFUE).

Środki tymczasowe a kompetencje państw członkowskich

W dalszej części wywiadu dla NTO Anna Zalewska stwierdziła:

Europosłanka ma w tym przypadku rację jedynie częściowo. Rzeczywiście zgodnie z art. 194 ust. 2 TFUE każde państwo członkowskie zachowuje prawo „do określania warunków wykorzystania jego zasobów energetycznych, wyboru między różnymi źródłami energii i ogólnej struktury jego zaopatrzenia w energię”. Traktat wprowadza jednak niektóre obszary polityki energetycznej w zakres kompetencji dzielonej, sygnalizując przejście do wspólnej polityki energetycznej.

Postanowienia Trybunału Sprawiedliwości UE nie są jednakże oparte na przepisach dotyczących bezpieczeństwa energetycznego – zamiast tego odnoszą się do ochrony środowiska. Zgodnie z art. 4 ust. 2 TFUE ochrona środowiska należy do kompetencji dzielonych Unii i państw członkowskich. Rządy nadal posiadają jednak szeroką kompetencję w ramach realizacji tej polityki. Wyraża się ona w art. 193 TFUE, zgodnie z którym środki ochronne przyjęte przez UE w ramach realizacji polityki w dziedzinie środowiska nie stanowią przeszkody dla państwa członkowskiego w utrzymaniu lub ustanawianiu bardziej rygorystycznych środków ochronnych. Działania te muszą być jednak zgodne z traktatami oraz notowane Komisji Europejskiej.

Zdaniem TSUE przedłużenie o sześć lat koncesji na wydobywanie węgla w Turowie bez przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko było niezgodne z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 roku.

Przepisy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie przewidują żadnego wyłączenia kompetencji UE z uwagi na bezpieczeństwo energetyczne.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

Wpłacam