Kontekst wypowiedzi

W programie „Kawa na ławę” Magdalena Biejat skomentowała zwolnienie z aresztu w ostatnich dniach Sławomira Nowaka. Były minister transportu podejrzany jest o popełnienie kilkunastu czynów korupcyjnych. W areszcie przebywał od lipca 2020 roku. Areszt tymczasowy, który wobec niego zastosowano, na wniosek prokuratury był przedłużany przez sąd dwukrotnie: w październiku 2020 roku oraz w styczniu 2021 roku.

12 kwietnia 2021 roku Sąd Okręgowy w Warszawie nie przedłużył podejrzanemu aresztu o kolejne trzy miesiące, o co wnioskowała prokuratura. Zastosowano wobec niego jednak wolnościowe środki zapobiegawcze – dozór policji, zakaz opuszczania kraju połączony z zatrzymaniem paszportu oraz poręczenie majątkowe w wysokości miliona złotych.

Zdaniem posłanki sprawa Sławomira Nowaka dobrze uwidoczniła problem polskiego wymiaru sprawiedliwości, jakim jest nadmierne stosowanie przez sądy instytucji tymczasowego aresztu. Przedstawicielka Lewicy zaznaczyła także, że obecna władza nie podejmuje działań zmierzających do wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który miał stwierdzić, że wydanie decyzji w sprawie aresztu tymczasowego bez odpowiedniego uzasadnienia stoi w sprzeczności z ustawą zasadniczą.

Co orzekł Trybunał Konstytucyjny?

W październiku 2010 roku do Trybunału, na mocy art. 79 Konstytucji, wpłynęła skarga konstytucyjna, która została złożona przez przebywającego w areszcie śledczym Roberta B. reprezentowanego przez adwokata Jana Ozgę. Mężczyzna skutecznie odwołał się do Sądu Najwyższego, który po rozpatrzeniu skargi kasacyjnej uchylił wyrok nakładający dożywotnie pozbawienie wolności oraz przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. SN zastosował wobec skarżącego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania, który był następnie przedłużany przez sąd okręgowy i podtrzymany przez sąd apelacyjny.

W opinii skarżącego tymczasowe aresztowanie powinno służyć jedynie zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania karnego, nie może natomiast zabezpieczać wykonania ewentualnej kary. Skarżący zwracał również uwagę na brak określenia maksymalnego okresu trwania aresztowania tymczasowego w postępowaniu karnym.

Dokładnie chodzi o art. 263 par. 7 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks postępowania karnego, który zezwala na przedłużenie tymczasowego aresztowania po wyroku sądu pierwszej instancji na nie dłużej niż 6 miesięcy, ale nie wskazuje maksymalnego czasu trwania aresztowania oraz tego, na jakiej podstawie może być ono przedłużone. Zdaniem skarżącego uderza to w konstytucyjne prawo do ochrony wolności osobistej.

Trybunał za niezgodne z Konstytucją uznał wówczas to, że przepis ten nie precyzuje przesłanek, na podstawie których można przedłużyć tymczasowe aresztowanie.

Zgodnie ze stanem na 20 kwietnia 2021 roku wyrok TK nie został wykonany.

Ustawodawca nie dokonał nowelizacji wspomnianego przepisu kodeksu postępowania karnego. W sprawie wspomnianego wyżej przepisu Trybunał orzekał również w lipcu 2019 roku. TK odniósł się wtedy do wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich, złożonego w 2016 roku, dotyczącego sprawy kibica Macieja Dobrowolskiego, który w areszcie w oczekiwaniu na ostateczny wyrok przebywał ponad trzy lata. Poza art. 263 par. 7 RPO poprosił Trybunał o stwierdzenie zgodności z Konstytucją jeszcze jednego artykułu Kodeksu postępowania karnego – art. 258 par. 2, który mówi o tym, że areszt tymczasowy można stosować tylko z powodu surowej kary grożącej podejrzanemu, również wtedy, gdy nie ma ryzyka, że będzie on utrudniał postępowanie. Przepisy te, zdaniem PRO, nie są zgodne z zasadami Konstytucji dotyczącymi praw i wolności człowieka. We wniosku RPO czytamy:

W wyroku z 10 lipca 2019 roku Trybunał odniósł się jednak wyłącznie do art. 263 par. 7  i orzekł, że brak maksymalnego czasu tymczasowego aresztowania nie narusza Konstytucji. TK zastosował jednocześnie tzw. postępowanie sygnalizacyjne  i przypomniał ustawodawcy o konieczności wykonania wyroku Trybunału z 2012 roku, czyli uregulowaniu w ustawie przesłanek przedłużania tymczasowego aresztowania. Dla Trybunału problematyczną sprawą było to, że sądy decydują o aresztowaniu tymczasowym na podstawie niejasnych przesłanek, a nie kwestia braku określenia maksymalnego okresu trwania aresztowania tymczasowego. O konieczności wprowadzenia zmian TK wskazywał w postanowieniu opublikowanym po wyroku w 2019 roku (sygn. akt S 3/19):

Niewykonanie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego sygnalizował również w lutym 2020 roku RPO, który zwrócił się do przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu Krzysztofa Kwiatkowskiego o zainicjowanie wykonania orzeczenia Trybunału. Z podobną prośbą RPO zwrócił się we wrześniu do premiera Mateusza Morawieckiego.

Słowa posłanki Magdaleny Biejat mówiącej o tym, że zapadł wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który wskazywał na taką zmianę prawa, aby nie można było wydawać decyzji o areszcie tymczasowym bez odpowiedniego uzasadnienia, a który nie został wykonany do tej pory, należy uznać za prawdziwe. Już w 2012 roku TK orzekł, że niedoprecyzowanie przesłanek do przedłużenia tymczasowego aresztu jest niezgodne z Konstytucją, a w 2019 roku zwracał uwagę na to, że poprzedni wyrok nadal nie został wykonany.